Türkiye’de Yemeklik Tane Baklagiller Üretimi, Tarım Politikaları ve Dış Ticaretinin Rekabet Gücü Analizi

Year 2022, Volume: 17 Issue: 2, 75 - 87, 06.12.2022

Bektaş Kadakoğlu Bahri Karlı

https://doi.org/10.54975/isubuzfd.1133956

Abstract

Bu çalışmanın amacı; dünya ve Türkiye’de yemeklik tane baklagiller üretiminde rekabet gücü analizi ve tarımsal destekleme politikalarının gelişimi ortaya konularak Türkiye’de yemeklik tane baklagiller üretiminde ve ticaretinde mevcut politikaların etkinliklerini artırmaya yönelik önerilerin geliştirilmesidir. Türkiye’de, 2021 yılında 1 050 bin ton yemeklik tane baklagiller üretilmiş olup bunun %45.22’si nohut, %29.03’ü fasulye ve %21.70’i kırmızı mercimektir. 2020 yılında yemeklik tane baklagiller dış ticaretinde yaklaşık 38 milyon dolar dış ticaret fazlası verilmiştir. Rekabet gücü analizinde Balassa’nın Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük Endeksi (AKÜ) kullanılmıştır. Rekabet gücü indeks ortalaması 4.41 olarak hesaplanmış ve Türkiye’nin yemeklik tane baklagiller ihracatında karşılaştırmalı üstünlüğünün yüksek olduğu belirlenmiştir. Tarımsal destekleme politikası 1941 yılında Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) yemeklik tane baklagiller alımı ile başlamış, 1982 yılında Nadas Alanlarının Daraltılması (NAD) projesi ile beraber 1994 yılı Ekonomik İstikrar Kararlarına kadar devam etmiştir. Yemeklik tane baklagiller üretiminde 2005 yılında başlayan mazot ve gübre desteği, 2008 yılında başlayan prim desteği, 2009 yılında başlayan sertifikalı tohum kullanım/üretim desteği ve 24 yıl aradan sonra 2018 yılında tekrar başlayan TMO’nun yemeklik tane baklagiller ürün alımları başlıca politika araçlarıdır. Türkiye’de yemeklik tane baklagiller üretiminde etkin ve zamanında uygulanan destekleme politikalarının üretimi artırdığı, destekleme politikalarının etkinliğinin düştüğü ve uygulamadan zamansız kaldırıldığı dönemlerde de üretimin azaldığı belirlenmiştir.

Keywords

Yemeklik tane baklagiller, üretim, dış ticaret, tarımsal destekleme politikası, rekabet gücü analizi

The Production, Agricultural Policies and Competitiveness Analysis of Foreign Trade of Edible Grain Legumes in Türkiye

Abstract

This study aims to develop suggestions to increase the effectiveness of their current policies in the production and trade of edible legumes in Türkiye and reveal the competitiveness analysis and the development of agricultural support policies in the production of edible legumes in the world and Türkiye. In Türkiye, the amount of edible legumes was 1 050 thousand tons in 2021, which consist of 45.22% chickpeas, 29.03% beans, 21.70% red lentils, 3.33% green lentils, 0.72% bean, pea, and cowpea. In 2020, the foreign trade surplus of edible legumes occurred at approximately 38 million dollars. Balassa’s Revealed Comparative Advantage Index (RCA) was used in the competitiveness analysis. The competitiveness index average was calculated as 4.41 and, hence; it was determined that Türkiye has a high comparative advantage in the export of edible legumes. The agricultural support policy began in 1941 with the purchase of edible legumes from the Turkish Grain Board (TMO) and continued until the Economic Stability Decisions of 1994 with the Fallow Narrowing Project (NAD) in 1982. They are the main policy tools that TMO’s food legumes product purchases, which started again in 2018 after 24 years, in the production of edible legumes, diesel and fertilizer support started in 2005, premium support started in 2008, certified seed use/production support started in 2009. It is determined that effective and timely support policies in Türkiye increase production, while it decreases in the periods when the effectiveness of the support policies decreases and is removed from the application untimely.

Keywords

Edible grain legumes, production, foreign trade, agricultural support policy, competitiveness analysis

References

• Adak, M S., Güler, M., & Kayan, N. (2010). Yemeklik Baklagillerin Üretimini Artırma Olanakları. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi. Ocak 11-15, Ankara.
• Anonim (2019). Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü. Baklagil sektör politika belgesi 2019-2023. Erişim adresi https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/ Belgeler/yayin/Baklagil%20Sekt%C3%B6r%20Politika%20Belgesi%202019-2023.pdf
• Balassa, B. (1965). Trade liberalization and “Revealed” Comparative Advantage. The Manchester School of Economic and Social Studies, 33(2), 92-123. https://doi.org/10.1111/j.1467-9957.1965.tb00050.x
• Balcı, D., & Giray, F. H. (2020). Competitive analysis of Isparta fruit sector through diamond model. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 8(3): 784-792. https://doi.org/10.24925/turjaf.v8i3.784-792.3358
• Bashimov, G. (2017). Türkiye’nin tarım ve gıda ürünlerinde karşılaştırmalı üstünlüğü. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 4(3), 319-330.
• Bayav, A., & Çetinbaş, M. (2021). Peach production and foreign trade of Turkey: current situation, forecasting and analysis of competitiveness. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 31(2), 212-225. https://doi.org/10.18615/anadolu.1033597
• Bolat, M., Ünüvar, F. İ., & Dellal, İ. (2017). Türkiye’de yemeklik baklagillerin gelecek eğilimlerinin belirlenmesi. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 3(2), 7-18.
• Çoban, O., Peker, A. E., & Kubar, Y. (2010). Türk tarımının Avrupa Birliği ülkeleri karşısındaki sektörel rekabet gücü. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(20), 247-266.
• Erkan, B., Arpacı, B. B., Yaralı, F., & Güvenç, İ. (2015). Türkiye’nin Sebze İhracatında Karşılaştırmalı Üstünlükler. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 18(4), 70-76. https://doi.org/10.18016/ ksujns.61527
• Fidan, H. (2009). Comparison of citrus sector competitiveness between Turkey and EU-15 member countries. HortScience, 44(1), 89-93. https://doi.org/10.21273/ HORTSCI.44.1.89
• Food and Agriculture Organization (FAO), (2022a). Ticaret verileri. Erişim adresi http://www.fao.org/faostat/ en/#data/QC
• Food and Agriculture Organization (FAO), (2022b). Statistical data for edible grain legumes foreign trade. Erişim adresi https://www.fao.org/faostat/en/#data/TCL
• Gül, M., & Işık, H. (2002). Dünyada ve Türkiye’de baklagil üretim ve dış ticaretindeki gelişmeler. MKU Ziraat Fakültesi Dergisi, 7(1-2), 59-72.
• Hinloopen, J., & Van Marrewijk, C. (2001). On the Empirical Distribution of the Balassa Index. Weltwirtschaftliches Archiv, 137(1), 1-35. https://doi.org/10.1007/ BF02707598
• International Trade Center (TRADEMAP), (2022). Trade Statistics For International Business Development. Erişim adresi https://www.trademap.org/Index.aspx
• Karlı, B. (1989). GAP alanında hububat ve baklagil pazarlamasında görev alan kuruluşlar. Çiftçi ve Köy Dünyası, 5(49), 24-30.
• Karlı, B., Gül, M., Kadakoğlu, B., & Karadağ Gürsoy, A. (2018). Türkiye’de tarımsal desteklerin mısır tarımına etkileri. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı(1), 307-317.
• Ketenci, C. K., & Bayramoğlu, Z. (2018). Türkiye’de ceviz üretiminin rekabet analizi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 5(3), 339-347. https://doi.org/10.30910/ turkjans.448387
• Miral, Z. C. (2006). Açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler ve Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne karşı rekabet gücü: seçilmiş tarımsal ürünler için bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Önder, M. (2017). Sürdürülebilir Tarla Tarımı ve Yemeklik Tane Baklagillerin Önemi. Muş Ovası Tarım ve Hayvancılık Çalıştayı. Mayıs 15-16, Muş, (1), 25-32.
• Özden, C. (2015). Dünya ve Türkiye baklagil piyasaları ve ihracat rekabeti açısından Türkiye’nin konumu. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana.
• Peker, A. (2015). Türkiye hububat ve baklagil alt sektörünün Avrupa Birliği pazarı karşısındaki rekabet gücü. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 1-20.
• Resmi Gazete (1982). Nadas Alanlarının Daraltılmasına İlişkin Karar. Erişim adresi https://www.resmigazete.gov.tr/ arsiv/17903.pdf
• Resmi Gazete (2005, 2006, 2007, 2008, 2009). Bakanlar Kurulu Kararı Uygulama Tebliği ve Alan Bazlı Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Kararlar.
• Resmi Gazete (2010, 2011, 2012, 2013, 2014). Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurumu Kararı.
• Resmi Gazete (2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021). Bitkisel Üretime Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğ.
• Resmi Gazete (2018). Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar. Erişim adresi https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/10/20181024-3.pdf
• Serin, V., & Civan, A. (2008). Revealed comparative advantage and competitiveness: A case study for Turkey towards the EU. Journal of Economic and Social Research, 10(2), 25-41.
• Şahinli, M. (2014). Revealed comparative advantage and competitiveness: Turkey agriculture sector. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 24(3), 210-217. https://doi.org/10.29133/yyutbd.236276
• Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü (TMO), (2021). 2020 Yılı Bakliyat Sektör Raporu. Erişim adresi https://www.tmo.gov.tr/Upload/Document/sektorraporlari/bakliyat2020.pdf
• Tuna, Y. (1989). Tarım ürünleri fiyatlarına devlet müdahalesi ve Türkiye’de müdahale fiyat politikasının tarihçesi. İktisat Fakültesi Mecmuası, (47)1-4, 345-365.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), (2022a). Bitkisel Üretim İstatistikleri. Erişim adresi https://biruni.tuik.gov.tr/ medas/?kn=92&locale=tr
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), (2022b). Bitkisel Ürün Denge Tabloları. Erişim adresi https://biruni.tuik.gov.tr/ medas/?kn=104&locale=tr
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), (2022c). Tarımsal Ürün Fiyatları ve Üretim Değerleri, Bitkisel Ürün Fiyatları. Erişim adresi https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=110&locale=tr
• Tüzün, S. (1993). Polatlı ilçesinin kuru tarım alanlarında, nadas alanlarını değerlendirmek için yetiştirilen başlıca bitkisel ürünlerin maliyetleri ve fiziki üretim girdilerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Yercan, M., & Işıklı, E. (2007). International competitiveness of Turkish agriculture: a case for horticultural products. Acta Agriculturae Scand Section C, 4(3), 181-191. https://doi.org/10.1080/16507540701597170