Kısa Süreli Çözüm Odaklı Yaklaşıma Dayalı Ebeveyn Öz-yeterliği Geliştirme Psiko-eğitim Programının Otizmli Çocuğu Olan Annelerin Ebeveyn Öz-yeterliğine Etkisi

Yıl 2022, Sayı: Özel Sayı (Ö1), 62 - 69, 31.03.2022

Damla Demirören , Tuğba Bingöl

Öz

Bu araştırmada otizmli çocuğu olan annelerin ebeveyn öz-yeterliğinin geliştirilmesi için kısa süreli çözüm odaklı yaklaşıma dayalı olarak geliştirilen psiko-eğitim programının otizmli çocuğu olan annelerin öz-yeterlik düzeylerine etkisini incelemek amaçlanmıştır. Öz-yeterlik bireylerin bir görevi başarabilmek için gerekli yeteneklere sahip olduklarına dair inançları olarak tanımlanmaktadır. Öz-yeterliğin gelişimi bireylerin o alandaki performanslarını olumlu etkilemektedir. Özel gereksinimli bir çocuğa sahip olmak zaman zaman ailelerin ebeveynlik inançlarını sorgulamalarına neden olmaktadır. Bu çalışmaya bir özel eğitim merkezinde otizmli çocuğu eğitim gören 4 anne katılmıştır. Çalışma deneme öncesi modellerden tek grup ön-test- son-test modeli ile yürütülmüştür. Bu modelde gelişigüzel seçilmiş bir gruba bağımsız değişken uygulanır. Hem deney öncesi hem de deney sonrası ölçümler yapılır. Bu araştırmanın bağımsız değişkeni kısa süreli çözüm odaklı yaklaşıma dayalı ebeveyn öz-yeterliği geliştirme programıdır. Bağımlı değişkeni ise ebeveyn öz-yeterliğidir. Program altı oturumdan oluşmaktadır. Oturumlarda katılımcıların tanışması sağlandıktan sonra problem çözümü, kaygılarla başa çıkma, hatalarına yeni bir bakış geliştirme, öz-saygı ve gelecek problemlerle baş etme gibi konular ele alınmıştır. Araştırmada ölçme aracı olarak Ebeveyn Öz-yeterliği Ölçeği kullanılmıştır. Veriler normal dağılım sergilemediği için analizlerde Mann Whitney- U Testi uygulanmıştır. Analiz sonuçlarına göre deney grubunun ön-test ve son-test puanları arasında .05 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Sıra ortalamalarına bakıldığında deney grubunun son-test puanlarının ön-test puanlarından anlamlı bir şekilde yüksek olduğu görülmüştür. Sonuç olarak kısa süreli çözüm odaklı yaklaşıma dayalı olarak geliştirilen psiko eğitim programının annelerin ebeveyn-özyeterliklerini arttırdığı söylenebilir. İlerleyen araştırmalar gerçek deneme modelleri ile yürütülebilir.

Anahtar Kelimeler

Ebeveyn öz-yeterliği, Otizm, Kısa Süreli Çözüm Odaklı Yaklaşım

Kaynakça

• Akçamete, G., Kargın, T. (1996). İşitme engelli çocuğa sahip annelerin gereksinimlerinin belirlenmesi. Özel Eğitim Dergisi, 2 (2), 7-24.
• Akkoyunlu, B. ve Kurbanoğlu, S. (2003). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı ve bilgisayar öz-yeterlik algıları üzerine bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 24, 1-10.
• Altındağ Kumaş, Ö. Sümer, H.M. (2019). Özel gereksinimli küçük çocuğu olan annelerin öz yetkinlikleri, yılmazlık düzeyleri ve stres düzeyleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(1), 163-173.
• American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5 ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
• Ardelt, M. & Eccles, S. J. (2001). Effects of mothers’ parental efficacy beliefs and promotive parenting stragetieson inner-city youth. Journal of Family Issues, 22(8), 944-972.
• Aydogan, A., ve Darıca, N. (2000). Özürlü çocuğa sahip anne-babaların umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Çocuk Forumu Dergisi, 3(2), 25-31.
• Bandura, A. (1982). Self-efficacy mechanism in human agency. American Psychologist, 32(2), 122-147.
• Benson P. R. ve Karlof K. L. (2009) Anger, stress proliferation, and depressed mood among parents of children with ASD: a longitudinal replication. Journal of Autism and Developmental Disorders 39, 350–62.
• Benson, P.R., ve Kersh, J. (2011). Marital qulity anda psychological adjustment among mothers of children with ASD: Cross-sectional and longitudinal relationships. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41(12), 1675-1685. Caprara, G. V., Regalia, C. Scabini, E., Barbaranelli, C., & Bandura, A., (2004). Assessment of filial, parental, marital, and collective family efficacy beliefs. European Journal of Psychological Assessment, 20(4), 247-261.
• Cavkaytar, A., Aksoy, V., ve Ardıç, A. (2014). Ebeveyn öz yeterlilik ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışmasının güncellenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 4(1), 69-76.
• Coleman, P.K., ve Karraker, K.H. (2000). Parenting self-efficacy among mother of school-ege children: conceptualization, measurement, and correlates. Family Relations, 49(1), 13-24.
• de Montigny, F., ve Lacharite, C. (2005). Nursing theory and concept development or analysis perceived parental efficacy: concept analysis. Journal of Advanced Nursing, 49(4), 387-396.
• Demirbaş, D. (2021). Otizmli Çocuğu Olan Ebeveynlerin Otizme Yönelik Söylemleri, İstanbul Arel Üniversitesi/Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan, M. (2001). İşitme Engelli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Çeşitli Psikolojik Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Giovagnoli, G., Postorino, V., Fatta, L. M., Sanges, V., De Peppo, L., Vassena, L., … Mazzone, L. (2015). Behavioral and emotional profile and parental stress in preschool children with autism spectrum disorder. Research in Developmental Disabilities, 45, 411–421. doi:10.1016/j.ridd.2015.08.006
• Gökçe, S. (2017). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuğa Sahip Ailelerin Katıldıkları Aile Eğitimi Programı Sonrasındaki Yaşam Döngüsüne İlişkin Görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Halpern, L. F., & Mclean Jr, W. E. (1997). Hey mom, look at me!. Infant Behavior and Development, 20(4), 515-529.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Kaya, M.O., ve Yöndem, Z.D. (2020). Otizmli çocuğu olan annelerde psikoeğitim grup programının algılanan stres düzeyine etkisi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi , 6(1), 20-33.
• Kulbaş E. (2015). Grupla Psikolojik Danışma Uygulamasının Otizmli Çocuğu Olan Annelerin Özyeterlilik ve Umutsuzluk Düzeylerine Etkisinin İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi/Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Rao, P. A., ve Beidel, D. L. (2009). The impact of children with high-functioning autism on parental stress, sibling adjustment and family functioning. Behavior Modification, 33, 437–451. doi:10.1177/ 0145445509336427
• Sucuoğlu, B. (1995). Özürlü çocuğu olan anne babaların gereksinimlerinin belirlenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 2(1), 10-18.
• Şıkşık, G. (2016). Otizmli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Otizm Algıları ve Aile Özellikleri ile Benlik Saygıları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi/Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Telef, B.B. (2013). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin öz-yeterliklerinin ve psikolojik belirtilerinin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 33-49.
• Tohum Otizm Vakfı. (2020). Down sendromu, otizm ve diğer gelişim bozukluklarının yaygınlığının tespiti ile ilgili bireylerin ve ailelerinin sorunlarının çözümü için alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyonu raporu özeti. https://www.tohumotizm.org.tr/wp-content/uploads/2021/02/TBMM_Komisyon_Raporu_yonetici-oze ti.pdf
• Troutman, B., Moran, T.E., Arndt, S., S., Johnson, R.F., ve Chmıelewskı, M. (2012). Development of parenting self-efficacy in mothers of infants with high negative emotionality. Infant Mental Health Journal, 33(1), 45-54.
• Tümlü, C., ve Akdoğan, R. (2019). Otizmli Çocuk Ebeveynlerinde Evlilik Doyumunun Dinamikleri: Bir Karma Çalışması. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 9(1), 129-162.
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B.Y., ve Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 7, 42-47.
• Üstüner-Top, F. (2009). Otistik çocuğa sahip ailelerinin yaşadıkları sorunlar ile ruhsal durumlarının değerlendirilmesi: niteliksel araştırma. Çocuk Dergisi, 9(1), 34-42.
• Yassıbaş, U. (2015). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuğa Sahip Anne Babaların Yaşam Deneyimlerine Derinlemesine Bakış. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Yılmaz-Bingöl, T., ve Kalkan, M. (2018). Aile Yeterlik Ölçeklerinin Türkçe’ye Uyarlanması, Geçerlik ve Güvenirliği. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 12, 141-169.
• Zablotsky, B., Black, L. I., Maenner, M. J., Schieve, L. A., & Blumberg, S. J. (2015). Estimated prevalence of autism and other developmental disabilities following questionnaire changes in the 2014 national health interview survey. National Health Statistics Reports, 87, 1-21.