Ütopya’da Temel Anlatım Stratejisi: “Dolaylı Yaklaşım”

Year 2025, Issue: 54, 175 - 188, 20.12.2025

Mustafa Karadeniz

https://doi.org/10.21497/sefad.1682208

Abstract

Thomas More’un Ütopya’sının Batı edebiyatının en fazla yorumlanan metinlerinden biri olması, üslup ve anlatım bakımından açık uçlu ve muğlak olmasından kaynaklanır. Bu belirsizlik, esere ilişkin karşıt ya da paralel, kendinden emin veya mütereddit sayısız yoruma kapı aralar. Bu ikircikli anlatım tarzı ile eserin amacı arasındaki ilişki, muhtelif incelemelerde genellikle yeterince incelenmemiş ya da More’un mizahi mizacının bir yansıması olarak açıklanmıştır. Somut ve görünüşte uygulanabilir bir toplumsal düzenin sunumu, mevcut düzene ve siyasal erke yönelik eleştirileriyle birleştiğinde, eserin bizzat kendisini krallar ve aristokratlar için sakıncalı hâle getirebilir. Adından ve ironik dilinden itibaren, More’un Ütopya’da anlatım araçlarını bu farkındalıkla kullandığı ve dolaylı bir yaklaşımı benimsediği görülür. Bu kurgu, görünüşe göre, onu Ütopya’daki fikirlerden uzaklaştırmak ve olası suçlamalarla karşılaşması durumunda eserin bir şaka ya da hayal gücü alıştırması olarak reddedilebileceği iddiasına imkân tanımak için tasarlanmıştır. Ütopya bu iddiayı destekleyen birçok metinsel ipucu içermektedir. Bu makale, More’un söz konusu güvenlik kaygıları doğrultusunda kullandığı temel anlatım stratejisini metinsel kanıtlardan hareketle serimlemeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Thomas More , Ütopya , sakıncalı tür , anlatım stratejisi , dolaylı yaklaşım

Basic Narrative Strategy in Utopia: “Indirect Approach”

Abstract

The fact that Thomas More's Utopia is one of the most widely interpreted texts in Western literature stems from its open-endedness and ambivalent in terms of style and narration. This ambiguity has enabled numerous interpretations of the work, contradictory or parallel, confident or hesitant. The relationship between this ambivalent narrative style and the purpose of the work has generally been understudied in various analyses, or explained as a reflection of More's playful temperament. The presentation of a concrete and seemingly feasible social order, combined with the criticism of the existing order and political power, could render the work itself objectionable for kings and aristocrats. From its title and ironic language onward, More appears to use his narrative tools in Utopia with this awareness and adopts an indirect approach. The fiction seems to have been designed to distance him from the ideas in Utopia and to enable the claim that the work could be dismissed as a joke or an imaginative exercise if he faced potential accusations. Utopia contains many textual clues that support this claim. This article aims to analyze More's narrative strategy in connection with these self-protective concerns through textual evidence.

Keywords

Thomas More , Utopia , objectionable genre , narrative strategy , indirect approach

References

• Bal, M. (2017). Narratology (4. ed). Canada: University of Toronto Press.
• Bal, M. (1996). Focalization. D. H. Richter (Ed.), in Narrative/Theory (pp. 152-160). Newyork: Longman Publishers
• Booth, W. C. (1961). The rhetoric of fiction. Chicago: The University of Chicago Press.
• Claeys, G. (2016). Utopia at five hundred: some reflections. Utopian Studies, 27(3), 402-411. https://doi.org/10.5325/utopianstudies. 27.3.0 402.
• Cohn, D. (1978). Transparent mind. New Jersey: Princeton University Press.
• Çıraklı, M. Z. (2015). Anlatıbilim. Ankara: Hece Yay.
• Davies, J. C. (2010). Thomas More’s Utopia: sources, legacy and interpretation. G. Claeys (Ed.), in Utopian literature (pp. 28-50). New York: Cambridge University Press.
• Davies, W. R. (1980). Thomas More’s “Utopia” as fiction. The Centennial Review, 24(3), 249-268. http://www.jstor.org/stable/23739566.
• Dervişcemaloğlu, B. (2024). Anlatıbilime giriş. İstanbul: Dergâh Yay.
• Dervişcemaloğlu, B. (2025). Giriş: anlatıbilimin dünü, bugünü ve yarını. H. Topçu (Ed.). in Anlatıbilim Uygulamaları (pp. 11-37). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Eagleton, T. (2007). How to read a poem. Oxford: Blackwell Publishing.
• Engeman, T. S. (1982). Hythloday's Utopia and More's England: an interpretation of Thomas More's Utopia”. The Journal of Politics 44(1), 131-149. https://doi.org/10.2307/2130287.
• Ertuğrul, E. (2025). Bakış açısı/perspektif/odaklanma: Ayfer Tunç’un Suzan Defter adlı anlatısı üzerine bir inceleme. H. Topçu (Ed.). in Anlatıbilim Uygulamaları (pp. 87-111). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Genette, G. (1980). Narrative discourse-an essay in method (J. E. Lewin, Trans.). Newyork: Cornell University Press.
• Jahn, M. (2025). Narratology 3.0: a guide to the theory of narrative. URL www.uni-koeln.de/~ame02/pppn.pdf.
• Jenkins, S. (2014). A short history of England. Leicester: WF Howes Ltd.
• Kabaağaç, S. & Alova E. (1995). Latince Türkçe sözlük. İstanbul: Sosyal Yay.
• Kıran, A. & Kıran, Z. (2011). Yazınsal okuma süreçleri (4. bs.). Ankara: Seçkin Yay.
• Kumar, K. (1991). Utopianism. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• More, T. (1912). Utopia. W. D. Armes (Ed.). New York: The Macmillan.
• More, T. (2020). Utopia and selected epigrams. (G. MalsBary, Trans.). G. Ritter, C. Young, E. Ellis (Eds.). Dallas: University of Dallas Press.
• Morson, G. S. (1981). The boundaries of genre. Evanston: Northwestern University Press.
• Neumann, B. & Nünning, A. (2014). Metanarration and metafiction. P. Hühn, J. C. Meister, J. Pier & W. Schmid (Eds.), in Handbook of narratology (pp. 344-352). Berlin, München, Boston: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110316469.344.
• Pohl, N. (2010). Utopianism after More: the renaissance and enlightenment. G. Claeys (Ed.), in Utopian literature (pp. 51-78). New York: Cambridge University Press.
• Prince, G. (1987). A dictionary of narratology. Lincoln & London: University of Nebraska Press.
• Roper, W. (1822). The life of Sir Thomas More with notes, and an appendix of letter. S. W. Singer (Ed.). London: The Press of C. Whittingham.
• Samat Beyaztaş, S. (2025). Güvenilmez anlatıcı: yabancılaşma ve delilik bağlamında Kambur romanı. H. Topçu (Ed.). in Anlatıbilim Uygulamaları (pp. 151-184). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Sargent, L. T. (2016). Five hundred years of Thomas More's Utopia and utopianism. Utopian Studies, 27(2), 184-192. https://doi.org/.10.5325/utopianstudies. 27.2.0184.
• Soanes, C. & Stevenson A. (Eds.). (2006). Strategy. In Concise Oxford English dictionary. New York: Oxford University Press.
• Sözen, M. (2008). Anlatıcı kavramı, sinematografide anlatıcı tipolojisi ve örnek çözümlemeler. Selçuk İletişim, 5(2), 167-182. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/177914.
• Surtz, E. L. (1952). Interpretation of Utopia. The Catholic Historical Review, 38(2), 156-174. http://www.jstor.org/stable/25015417.
• Tjupa, V. (2014). Narrative strategies. P. Hühn, J. C. Meister, J. Pier & W. Schmid (Eds.), in Handbook of narratology (pp. 564-574). Berlin, München, Boston: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110316469.564.
• Topçu, H. (2015). Anlatıcı sorunsalı ışığında Türk romanına dair bir değerlendirme (Unpublished Ph.D. dissertation). Hacettepe University.
• Urgan, M. (1984). Edebiyatta ütopya kavramı ve Thomas More (1. bs.). İstanbul: Adam Yay.
• Vieira, F. (2010). The concept of utopia. G. Claeys (Ed.), in Utopian literature (pp. 3-27). New York: Cambridge University Press.
• Wooden, W. W. (1978). A reconsideration of the parerga of Thomas More's “Utopia”. Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies, 10, 151-160. https://doi.org/10.2307/4048433.