Erzurumlu Mustafa Darîr’in Edebiyat Ve Kültürümüze Tesirleri

Year 2014, Volume 0, Issue 32, 65 - 88, 23.01.2015

Mustafa Erkan

Abstract

Türk edebiyatında siyer yazma geleneği ve özellikle manzum ve mensur anlatım tarzında ilk olan Darîr, aynı zamanda mevlit yazma ve seçme hadis derleme geleneğini de başlatarak söz konusu türlerde telif edilen eserlere önderlik etmiştir.

Makalede XIV. yüzyıl Türk dili, kültürü ve edebiyatının öncülerinden Erzurumlu Mustafa Darîr’in kısaca hayatı ve eserleri verildikten sonra Darîr’in, meşhur mevlit yazarı Süleyman Çelebi’ye, mevlit geleneğine ve seçme hadis derlemelerine, özellikle Ferahname yazarı Hatiboğlu’na etkisi üzerinde duruldu.

Ayrıca Memlük Türkçesi ile Eski Anadolu Türkçesi arasında bağ kurulmasına da vesile olan bu mütevazi yazarın eserleriyle Türk diline, edebiyatına ve kültürüne katkısı ve model oluşu konusu işlendi.

Keywords

Darîr, Darîr ve tesirleri, Mevlit geleneği, Siyer geleneği, yüz hadis

References

• ALTUN, Nesrin (1996), Erzurumlu Darîr’in Fütuhu’ş-Şam Tercümesi (açıklamalı dizin) A- Z , C I-II , İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü; Yök Tez Merkezi, nr: 53563, (Yayınlanmamış doktora tezi).
• ASIM, Necip (1916), "Mısır'da Yazılmış Türkmence Kitap", Darü’l-fünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, C 1/1, İstanbul: Edebiyat Fak. Yay.
• BANARLI, Nihat Sami (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C 1, İstanbul: MEB Yay.
• BEYGU, Abdurrahim Şerif, (1936), Erzurum Tarihi, Anıtları, Kitabeleri, İstanbul: Bozkurt Yay.
• BİLGİN, Azmi (2006), “Nehcü’l-feradis”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• BLOCHET, Edgard (1923), Catalogue des Manuscrits Turcs, C I, 23-24, Paris: Bibliotheque Nationale.
• COŞAN, Esat (1965), Hatiboğlu Mehmed ve Eserleri, Ankara: AÜ İlahiyat Fakültesi (Yayınlanmamış doktora tezi)
• DARİR, Mustafa (790/1388) Siretü'n-nebi: Tercümetü'z-Zarir, Topkapı Sarayı Ktp., Koğuşlar, nr. 1001; TSMK, Koğuşlar, nr. 993; Darîr, Mustafa, (795/ 1393) Fütühu'ş-Şam Tercümesi, Millet Ktp., Ali Emîrî, Tarih, nr. 434.
• ECKMANN, Janos (1965), "Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 1964: 35-41, Ankara: TDK Yay.
• ERKAN, Mustafa (1986), Siretü'n-nebî: Tercümetü'z-Zarîr, Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış doktora tezi); Erkan, Mustafa, (1993), “Darîr”, DİA, C. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.; Erkan, Mustafa, (2009) “Siretü’n-Nebî”, DİA, C. 37, İstanbul: TDV Yay.; Erkan, Mustafa(1995), “Ferahname”, DİA, C. 12, İstanbul: TDV Yay.
• FAYDA, Mustafa (1999a) “İbn Hişâm” DİA, C. 20, İstanbul: TDV Yay.; Fayda, Mustafa, (1999b) “İbn İshak”, DİA, C. 20, İstanbul: TDV Yay.; Fayda, Mustafa, (2012), “Vakıdî”, DİA, C 42, İstanbul: TDV Yay.
• GÜRTUNCA, Ömer Faruk (1977), Mustafa Darîr, Kitâb-ı Siyer-i Nebî: Peygamber Efendimizin Hayatı, C I-III, İstanbul: Sağlam Kitabevi Yay.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1972), Mevlânâ Müzesi Yazmalar Katalogu, III, Ankara: Mevlana Müzesi Yay.
• İNAN, Abdülkadir (1953), "XIII-XV. Yüzyıllarda Mısır'da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve Halis Türkçe", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 1953: 53-71, Ankara: TDK Yay.
• KARAHAN, Abdülkadir (1977), “İslam- Türk Edebiyatında Kırk Hadislerin Doğuşu, Gelişmesi ve Yayılması”, Kırk Hadis, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• KARAHAN, Leyla, (1994), Eruzurumlu Darîr, Kıssa-i Yûsuf: Yûsuf u Züleyhâ, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• KARATAY, Fehmi Ethem (1961), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Katalogu, C I, 164-165, 334-337, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yay.
• KAYA, Önal (1981), Fütühu'ş-Şam Tercümesi I, 1-75b varakları Arası, Ankara: AÜ DTCF, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• KIRCI, Emine (1991), Erzurum'lu Kadı Mustafa Darîr'in Siretü'n-Nebi Adlı Eserinde Dinî ve Tasavvufî Unsurlar, Ankara: Gazi Üniversitesi;Yök Tez Merkezi nr: 17938, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1970), Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Edebiyat Yayınevi Yay.
• KORKMAZ, Zeynep (1983), "Erzurumlu Darîr ve Memlûk Türkçesinin Oğuzcalaş- masındaki Yeri", Şükrü Elçin Armağanı, Ankara: Hacettepe Üni. Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1933), "Anadolu'da Türk Dili ve Edebiyatının Tekâmülüne Umumî Bir Bakış", Yeni Türk Mecmuası, I/4, s. 287, İstanbul.; Köprülü, M. F. (1979), “Azeri Edebiyatının Tekâmülü”, İA, C 2, İstanbul: MEB Yay.
• RİEU, P. Charles (1888), Cataloque of the Turkish Manuscripts in the Bristish Museum, London.
• TANINDI, Zeren (1984), Siyer-i Nebî İslam Tasvir Sanatında Hz. Muhammed'in Hayatı, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yay.
• TEKİNDAĞ, M. C. Şahabeddin (1961), Berkuk Devrinde Memlük Sultanlığı, İstanbul, s. 55-67; Tekindağ, Şahabeddin (1992), “Berkuk”, DİA, C. 5, İstanbul: TDV Yay.
• TOGAN, Zeki Velidi (1970), Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay., 2. bs.
• Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (1946), C II, 195-196, İstanbul: Dergâh Yay.
• YAVUZ, Kemal (1984), "Erzurumlu Darîr, Hayatı, Eserleri ve Siyerindeki Manzumelerin Muhtevası”, Millî Kültür, sy. 46, 37-40, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• YETİŞ, Kâzım (1981), “Türkiyat Enstitüsü Kütüphanesindeki Tezlerin Bibliyografyası I”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C XXIII, İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yay.
• YINANÇ, Mükrimin Halil (1940), "Akkoyunlular", İA, C 1, İstanbul: MEB Yay.
• YILDIRIM, Selahattin- Yılmaz, Necdet (2001), Darîr Mustaf Efendi, Yüz Hadis Yüz Hikâye, İstanbul: Darülhadis Yay.
• YİĞİT, Mehmet (1985), Erzurumlu Darîr, Fütuhu’ş-Şam Tercümesi ve Nüshaları Üzerine”, Türk Kültürü Araştırmaları, C XXII/ 1-2, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yay.; Yiğit, Mehmet, (1981), Fütühu'ş-Şam Tercümesi, Ankara: AÜ DTCF, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).