Fizik Ders Kitaplarında Yer Alan Resimlerin Toplumsal Cinsiyet Rolleri Açısından İncelenmesi

Year 2021, Issue: 46, 355 - 378, 16.12.2021

Zeynep Başkan Takaoğlu

Abstract

Eğitim bireylerin en temel ihtiyaçlarından biridir. Ancak eğitim öğretim içerisinde
bazen cinsiyet ayrımcılığı gibi istenmeyen davranışlar ders kitapları veya diğer kaynaklar
vasıtası ile öğretilebilmektedir. Bu araştırmanın amacı; fizik ders kitaplarında yer alan
kadın- erkek resimlerinin toplumsal cinsiyet rolleri açısından incelenmesidir. Fizik ders
kitapları; kadın erkek resimlerine yer verilme durumları, kadın ve erkeklerin mensubu
olduğu meslekler, bunların birlikte gösterildiği kişiler, mekânlar ve eylemler açısından
değerlendirilmiştir. İncelenen kitaplar 2018- 2019 eğitim öğretim yılında Gümüşhane ilinde
9, 10, 11 ve 12. sınıflarda okutulan fizik ders kitaplarıdır. Nitel araştırma yönteminin
benimsendiği bu araştırmada verilerin toplanması sürecinde doküman analizi tekniğinden
yararlanılmıştır. İçerik analizi tekniği ile veriler analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına
göre; Fizik ders kitaplarında erkek resimlerine görsellerde daha fazla yer verildiği, erkek
resimlerinin daha çok profesyonel mesleklerde ve sanatkârlar olarak temsil edildiği, sıklıkla
yalnız veya meslek elemanları ile gösterildiği, dış mekânlarda ve daha çok kamusal aktörler
olarak resmedildikleri belirlenmiştir. Kadın resimleri ise hem görseller açısından ders
kitaplarında daha az yer almış, hem de daha çok ev içerisinde olan, toplum tarafından
kadına yüklenen görevlerde bulunmuşlardır. Bu doğrultuda; Fizik ders kitaplarında
erkekler lehine bir durum sergilendiği ve cinsiyet rolleri açısından temsiliyetin eşitsiz bir
şekilde gerçekleştiği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca geleneksel cinsiyet rollerinin ders
kitaplarında örtük müfredatlar yoluyla sergilendiği belirlenmiştir.

Keywords

Fizik ders kitapları, cinsiyet, toplumsal cinsiyet rolleri, örtük müfredat, cinsiyet eşitliği

An Analysis of the Pictures in Physics Textbooks in Terms of Gender Roles

Abstract

Education is one of the fundamental needs of individuals. However, sometimes
undesirable attitudes such as gender discrimination can be taught through textbooks or
other resources in educational activities. This study aimed to explore the images in textbooks
in terms of gender roles. Physics textbooks were analyzed considering the use of images of
men and women, the professions they belong to, and the people, places, and actions in
which they are shown together. Physics textbooks used in the 9th, 10th, 11th, and 12th grades in Gümüşhane in the 2018-2019 academic year were examined. In this research,
conducted in a qualitative research design, the document analysis technique was used for
the data collection. The data were analyzed with the content analysis technique. The results
showed that the images in physics textbooks include more male images, and the male
gender is more often represented in professional professions and artists, and men are often
depicted alone or as public actors, with professional staff, and outdoors. Female figures, on
the other hand, are shown less in the textbooks, and they have taken on the duties assigned
to women by the society, which are mostly inside the house. Based on this, the results reveal
that Physics textbooks show a favorable position for men and that and the representation of
gender roles is applied unequally. Moreover, it is also observed that traditional gender roles
are displayed in textbooks through hidden curricula.

Keywords

Physics textbooks, gender, gender roles, hidden curriculum, gender equality

References

• Aratemur Çimen, C. & Bayhan S. (2018). Değişen ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 36, 72- 102. http://www.feministyaklasimlar.org/sayi-36-ekim-2018/degisen-ders-kitaplarindatoplumsal-cinsiyet/ Erişim tarihi: 03.06.2021.
• Auerbach, C. F. & Silverstein, L. B. (2003). An introduction to coding and analysis qualitative data. New York and London: New York University Press.
• Balcı, E. & Sel, B. (2017). İlkokul Türkçe ders kitaplarında yer alan çocuk edebiyatı ürünlerinde toplumsal cinsiyet eşitsizliğine ilişkin bir araştırma. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21(3), 723-740. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tsadergisi/issue/33038/305953
• Beauvoir, S. D. (1986). Kadın: ikinci cins, bağımsızlığa doğru. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Butler, J. (2012). Cinsiyet belası (B. Ertür, Çev.). (3. Bs.). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal cinsiyet ve iktidar (C. Soydemir, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çeçen, M. A. (2015). Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet rolleri. Duygu, U. ve Ahmet, B. (Ed.), Akademik hayatının 25. yılında Türkçe eğitimi alanının ilk profesörü Murat Özbay’a Armağan içinde (s.211-228). Ankara: Pegem. Çubukçu, H. & Sivaslıgil, P. (2007a). 7. Sınıf İngilizce ders kitaplarında cinsiyet kavramı. Dil Dergisi, 137, 7-17. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/62525 Erişim tarihi: 20.06.2021
• Çubukçu, H. & Sivaslıgil, P. (2007b). İngilizce ders kitaplarında cinsiyetçilik. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(34), 25-33. https://www.academia.edu/2540561/%C4%B0NG%C4%B0L%C4%B0ZCE_DERS_K%C4 %B0TAPLARINDA_C%C4%B0NS%C4%B0YET%C3%87%C4%B0L%C4%B0K Erişim tarihi: 21.06.2021.
• Demircioğlu, E. (2014). 10 ve 11. Sınıf tarih ders kitaplarında yer alan görseller ve metinlerde toplumsal cinsiyet temsiliyle ilgili tarih öğretmenlerinin görüşleri (Trabzon ili örneği) (Yayınlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Demircioğlu, E. (2017). Tarih öğretmen adayları gözüyle lise Tarih derslerinde toplumsal cinsiyet temsili: KTU Fatih Eğitim Fakültesi örneği, International Journal Of Eurasia Social Sciences, 8(30), 1513-1527. http://www.ijoess.com/Makaleler/434855186_13.%201513- 1527%20ebru%20demircio%c4%9flu.pdf Erişim tarihi: 21.06.2021.
• Demirtaş, Z. (2019). Uluslararası antlaşmalar çerçevesinde engellilerin eğitim hakkı. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi , (2) , 39-59. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tihek/issue/48797/621058
• Dökmen, Z. Y. (2004). Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Ecevit, Y.& Katkıner N. (2012). Toplumsal cinsiyet sosyolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ekiz D. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Esen, Y. & Bağlı, M. T. (2002). İlköğretim ders kitaplarındaki kadın ve erkek resimlerine ilişkin bir inceleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 143-154. doi: 10.1501/Egifak_0000000053
• Gümüşoğlu, F. (2013a). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet (3. Bs.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Gümüşoğlu, F. (2013b). 2003-2013 yılları arasında ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. M. Tuna (Ed.), Uluslararası Katılımlı VII. Ulusal Sosyoloji Kongresi-Yeni Toplumsal Yapılanmalar: Geçişler, Kesişmeler, Sapmalar içinde (501-507) Cilt II, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Gümüşoğlu, F. (2018). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyetin 90 yıllık serüveni. Ders Kitapları Uluslarası Sempozyumu, İstanbul.
• Güney, N. (2016). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında toplumsal cinsiyet incelemesi. Turkish Studies, 11(3), 229-1248 doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9166
• Johnson, B. & Christensen, L. (2014). Eğitim araştırmaları: nicel, nitel ve karma yaklaşımlar (S. B. Demir, Çev.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi (17. Bs). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kırbaşoğlu Kılıç, L. & Eyüp, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 129-148. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/odusobiad/issue/27567/290052
• Koyuncu Şahin M. & Çoban, A. (2019). Türkiye’de eğitim alanında toplumsal cinsiyet üzerine yapılmış çalışmalara toplu bir bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(64), 588-599. doi: http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20185537238 Kükrer, M. & Kıbrıs, İ. (2017). Cedaw öncesi ve sonrası ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan toplumsal cinsiyet eşitliği faktörünün değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 1369-1383. doi: 10.17240/aibuefd.2017.17.31178-338836
• MEB, (2012). Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/yonetmelik/7.5.16593.doc, Erişim tarihi 02.06.2020.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M., (1994). Qualitative data analysis (Second Edition). London: Sage Publications.
• Millett, K. (2011). Cinsel politika. (S. Selvi, Çev.). (3. Bs.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Mineshima, M. (2008). Gender representation in an EFL textbook. Bulletin of Nigata Institute of Technology, 13, 121–140. Erişim adresi:: https://pdfs.semanticscholar.org/946a/ceb70ee2165ee332ae17749ce241ffe1d0d6.pdf Erişim tarihi: 04.07.2020.
• Mohamad Subakir, M. Y., Bahiyah, A. H., Zarina, O., Kesumawati, A. B., Fuzirah, H., & Azmah, M. (2012). A visual analysis of a Malaysian English school textbook: gender matters. Asian Social Science, 8(12), 1 - 11. doi: https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.12.140
• Oakley, A. (1972). Sex, gender and society. London: Temple Smith.
• Özdemir, E. (2018). Ders kitaplarında cinsiyetçilik: ortaokul Matematik ders kitapları üzerine bir içerik analizi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Özdemir, E. & Balcı Karaboğa, A. (2019). Ortaokul Matematik ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(3), 760-781. doi: 10.17860/mersinefd.580405
• Özkan, R. (2013). İlköğretim ders kitaplarında kadın figürü. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(5), 617-631. doi : 10.9761/JASSS1567
• Regueiro, P. D. (2000). An analysis of gender in a Spanish music textbook. Music Education Research, 2(1), 57-73. doi: 10.1080/14613800050004431
• Sovič, A. & Hus, V. (2015). Gender stereotype analysis of the textbooks for young learners. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 186, 495–501. doi: https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.04.080
• Tezcan, M. (2003). Gizli müfredat eğitim sosyolojisi açisindan bir kavram çözümlemesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1 (1), 0-0. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tebd/issue/26133/275259
• Tezer Asan, H. (2010). Ders kitaplarında cinsiyetçilik ve öğretmenlerin cinsiyetçilik algılarının saptanması, Fe Dergi, 2(2), 65-74. doi: https://doi.org/10.1501/Fe0001_0000000033
• TÜİK, (2010). Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması – ISCO 08(ISCO-08). Erişim adresi:: https://biruni.tuik.gov.tr/DIESS/SiniflamaSatirListeAction.do?surumId=210&seviye=1& detay=H&turId=41&turAdi=%209.%20Meslek%20S%C4%B1n%C4%B1flamalar%C4%B1 Erişim tarihi: 07.07.2020.
• TÜİK, (2018). Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1007 Erişim tarihi: 07.06.2020.
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders kitaplarındaki metin resimlerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 650-672. doi: 10.17679/inuefd.547841
• Vatandaş, C. (2007). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Sosyoloji Konferansları, 35, 29-56. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/9517/118909
• Yaylı D. & Kitiş Çınar, E. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitapları görsellerinde toplumsal cinsiyet. Electronic Turkish Studies, 9(5), 2075-2096. doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6870
• Yıldız, M. (2013). İlkokul ve ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi kitapları görsellerinin toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Dini Araştırmalar Dergisi, 16(42), 143-165. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/da/issue/4479/61742