Sinema ve Edebiyat İlişkisine Yöntemsel Bir Bakış

Yıl 2019, Özel Sayı (1) Mayıs 2019, 437 - 452, 10.05.2019

Süreyya Çakır

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.512804

Cited By: 3

Öz

Öz:   Tarih içinde sinema ve edebiyat ilişkisi,  sinema
ile diğer sanatlar arasındaki ilişkinin  en kayda değer,
en yaygın biçimlerinden biridir. 
Popüler, ticari veya estetik kaygılarla gündeme gelen bu dinamik
ilişki;  konu, söylem, endüstri, estetik
biçimler gibi farklı boyutlar taşımıştır. 
Hem sinema dilinin oluşumunda hem de gelişiminde
edebiyatın, özellikle romanın etkisi büyük olmuş; uyarlamalar içinde roman en
önemli yeri tutmuştur. Edebiyat da özellikle biçimsel özellikler açısından
sinemanın anlatım olanaklarından faydalanmıştır. Ancak bu karşılıklı ilişkinin
değerlendirilmesinde edebiyatın sinemaya üstün olduğu varsayımına dayalı olarak
yazınsal metne sadakat ölçüt olarak alınmış, bu doğrultuda bu ilişkiye ve
uyarlamalara genellikle önyargılı, olumsuz bir bakış hâkim olmuştur.  Lakin ahlaki bir kavram olan ve kaynak metne körü
körüne bir bağlılığı temel alan sadakat kavramı,  bu karmaşık ve çok yönlü ilişkinin doğasını
kavramak açısından yetersiz ve sınırlayıcıdır. Yazınsal film uyarlamalarında
Bakhtin’in diyaloji (söyleşim)  kavramına dayalı  bir metinlerarasılık metaforunu temel
alan    dönüşüm kavrayışı ise,   farklı metinler arasındaki ilişkinin
değerlendirilmesinde kaynak metne sadakate dayalı bakma biçiminin
sınırlılıklarını aşma potansiyeli taşımaktadır.

Bu çalışmanın
amacı, kültürün olası tüm potansiyellikleriyle bağlantı kurma  zeminine sahip  olan Bakhtinyen perspektifi temel alarak,
uyarlamalara dair, ahlaki söyleme dayanmayan, daha kuşatıcı ve çok-katmanlı bir
yaklaşım geliştirmeye çalışmaktır.  Bu
amaçla, ilkin, yazınsal uyarlamalarda kaynak metne sadakati içeren ölçütün
sınırlıkları tartışılacak, ardından bu sınırlılıkları aşmak üzere,
sinema-edebiyat ilişkisinde tüm açık-uçlu iletişim imkanlarını mümkün
kılan  Bakhtin’in  “metinlerarası diyaloji” kavramı  ekseninde daha yetkin ve üretken bir
yaklaşım  geliştirilmeye çalışılacaktır.   

Anahtar Kelimeler

edebiyat, sinema, Bakhtin

Kaynakça

• * Andrew, Dudley (1999). “From Concepts ın Fılm Theory: Adaptatıon”, Fılm Theory and Criticism, Ed:Leo Braudy, Marshall Cohen, 5.b., Oxford: Oxford Unıv.Press.
• * Aktulum, Kubilay (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yay.
• * Aydın, Hasan (1990). “Sine-i Edebiyat”, Kinema, Sayı:1, Nisan.
• * Aykın, Cemal (1983). “Batı Toplumlarında Roman ve Sinema İlişkileri II”, Türk Dili, Sayı: 383, Kasım.
• * Badiou, Alain (2013). Başka Bir Estetik, 2b., çev. Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: Metis Yay.
• * Bakhtin, Mikhail (2001). Karnavaldan Romana, Der. Sibel Irzık, Çev. Cem Soydemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• * Bahtin, Mihail M. (2004). Dostoyevski Poetikasının Sorunları, çev. Cem Soydemir, İst: Metis Yay.
• * Bazin, André (1995). Çağdaş Sinemanın Sorunları, Çev. Nijat Özön, 2.b., Ankara, Bilgi Yayınevi.
• * Bazin, André (2000 a). Sinema Nedir? Çev: İbrahim Şener, İst: İzdüşüm Yay.
• * Benjamin, Walter (1993). Pasajlar, Çev:Ahmet Cemal, İst:YKY.
• * Calvino, Italo, (1997). “Sinema ve Roman: Anlatı Sorunları”, Kitap-lık, Çev: Kemal Atakay, sayı:27, Mayıs-Haziran.
• * Eisenstein, Sergey M. (1985). Film Biçimi, Çev: Nijat Özön, İstanbul:Payel Yay.
• * Emerson, Caryl (2004). “Önsöz”, Mihail M. Bahtin, Dostoyevski Poetikasının Sorunları, çev. Cem Soydemir, İst: Metis Yay.
• * Geloin, Ghislaine, (1988). “The Plight of Film Adaptation in France: Toward Dialogic Process in TheAuteur Film”, Film and Literature, Ed:Wendell Aycock and Michael Schoenecker,Texas Techical Unv.Press.
• * Irzık, Sibel (2001). “Önsöz”, Karnavaldan Romana içinde. Mikhail Bakhtin, Der. Sibel Irzık, Çev. Cem Soydemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• * Naremore, James (2000). “Film and The Reign of Adaptation”, Film Adaptation, Der.James Naremore, London: Athlone Press.
• *Oktay, Ahmet (2009). “Bakhtin’le Tanışırken”, http://www.felsefeekibi.com/site/default.asp?PG=1198 (25.02.2009’da indirildi.)
• * Özön, Nijat (1964). “Roman ve Sinema”, Türk Dili Roman Özel Sayısı, Sayı: 154 (Temmuz 1964).
• * Parla Jale, (2000). Don Kişot’tan Bugüne Roman, İstanbul: İletişim Yay.
• * Palmer, R. Barton, (2004). “The Sociological Turn of Adaptation Studies: The Example of Film Noir”, A Companion to Literature and Film, ed. Robert Stam ve Alessandra Raengo, Blackwell Yay.
• * Ray, Robert B., (2000). “The field of ‘Literature and Film’”, Film Adaptation, Der. James Naremore, London: Athlone Press.
• * Stam, Robert (2000). “Beyond Fidelity: The Dialogics of Adaptation”, Film Adaptation, Der: James Naremore, London: The Athlone Press.
• * Stam, Robert (2005). “Introduction: The Theory and Practise of Adaptation”, Literature and Film: A Guide to the Theory and Practice of Film Adaptation, ed. Robert Stam ve Alessandra Raengo, Blackwell Publishing .
• * Stam, Robert (2014). Sinema Teorisine Giriş, İstanbul: Ayrıntı Yay.
• * Taylan, Cem (1994). “Sinemada Yazınsal Kaynaklardan Uyarlama Süreci”, Kuram, Kitap: 4 Ocak.
• * Wollen, Peter, (1989). Sinemada Göstergeler ve Anlam, Çev. Zafer Aracagök, İstanbul, Metis Yayınları.
• * Yücel, Tahsin (1991). Eleştirinin ABC’si. İstanbul : Simavi Yay.