Experiences of Cinema in Taurus Highland Villages: A Query on the Relations of Modernity, City, Cinema, and Audiences

Yıl 2019, Özel Sayı (1) Mayıs 2019, 415 - 436, 10.05.2019

Aydın Çam , Özgür İlke Şanlıer Yüksel

https://doi.org/10.31122/sinefilozofi.514088

Cited By: 12

Öz

Drawing apart from the traditional methods of mainstream cinema history research and based on the New Cinema History approach, this research focuses on the cinema experiences of Taurus highland villagers located at an altitude of approximately 1.500 meters and at a distance of about 170 km to Adana and about 70 km to Mersin from 1960 to 1980. The main objective is to explore the cinematic experiences of the villagers of Taurus highlands through travelling cinema and/or cinema halls, and to identify and analyze the cultural changes/transformations that took place through cinema. In this context, some research questions can be listed as follows: (1) In which places and under what occasions did the film screenings take place in Taurus highland villages between 1960 and 1980? (2) Who had participated to the screenings and what were the moviegoing experiences of these participants? (3) What were the reflections of the moviegoing experiences in the daily life of highland villagers? (4) What were the contributions of cinema to cultural transformation in these villages? If there were any, how can we define these transformations? In order to carry out this study, we identified the highland villages to research from the works of writer and scriptwriter Osman Şahin. In the selection of the villages, we followed the route of Musa Özder, a travelling film exhibitor, and his statements in an interview entitled “Cinema Investigation in the Taurus Mountains,” conducted by Osman Şahin in 1974 for the Yedinci Sanat magazine. Hence, we conducted oral history interviews with villagers who were born in or before 1970 and lived in Taurus plateau villages within the borders of Mersin province between 1960 and 1980. Based on our findings, we conclude with a discussion of how the cinema activities and places, and moviegoing experiences in these villages may direct us to quite different paths from the Western notions of audience in traditional/conventional cinema studies.

Anahtar Kelimeler

Cinema History of Çukurova Region, The New Cinema History, Experiences of Audiences, Rural Cinemas, Travelling Cinema

Toros Yayla Köylerinde Sinema Deneyimleri: Modernlik, Şehir, Sinema Ve Seyirci İlişkilerine Dair Bir Soruşturma

Öz

Bu çalışma,
anaakım sinema tarihi araştırmalarının geleneksel yöntemlerinden belirgin
biçimde ayrılarak, Yeni Sinema Tarihi
yaklaşımından hareketle 1960–1980 yılları arasında, Adana’ya 170, Mersin’e 70 kilometre
mesafede ve yaklaşık 1.500 metre rakımda konumlanan Toros yayla köylerindeki
sinema deneyimlerini merkezine almaktadır. Temel amaç, bahsi geçen dönemde salonlarda
ya da seyyar sinemalar aracılığıyla Toros yayla köylerinde gerçekleşen seyir
deneyimlerini araştırmak; eğer yaşandıysa, sinemayla birlikte gerçekleşen
kültürel değişimleri/dönüşümleri saptamak ve çözümlemektir. Bu bağlamda bazı
araştırma soruları şöyle sıralanabilir: (1) 1960–1980 yılları arasında Toros
yayla köylerinde film gösterimleri hangi mekânlarda, hangi koşullarda ve hangi
etkinliklerle gerçekleştirilmiştir? (2) Gerçekleştirilen gösterimlere kimler
katılmıştır ve bu katılımcıların seyir deneyimleri nelerdir? (3) Bahsi geçen
dönemde, yayla köylerindeki seyir deneyiminin gündelik hayattaki yansımaları
nelerdir? (4) Sinemayla birlikte, bahsi geçen köylerde bir kültürel dönüşüm
yaşanmış mıdır? Eğer yaşandıysa bu dönüşümü nasıl tanımlayabiliriz? Araştırmayı
gerçekleştirmek için yazar ve senarist Osman Şahin’in çalışmalarından hareketle
seyyar sinemacıların film gösterimi yaptıkları izlekler çıkarılarak yayla
köyleri belirlenmiştir. Araştırmanın gerçekleştirileceği köylerin
belirlenmesinde Osman Şahin’in 1974’te Yedinci
Sanat dergisi için gerçekleştirdiği “Toros Dağları’nda Sinema Soruşturması”
adlı söyleşide konuştuğu seyyar sinemacı Musa Özder’in ifadelerinden
yararlanılmıştır. Buradan hareketle araştırma, Mersin ili sınırları içinde
bulunan Toros yayla köylerinde 1960–1980 yılları arasında yapılan seyyar sinema
gösterimlerini izlemiş, 1970 yılı ve öncesinde doğan katılımcılarla sözlü tarih
yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda bahsi geçen köylerdeki
sinema etkinliklerinin, seyir mekânlarının ve deneyimlerinin, Batılı
geleneksel/konvansiyonel sinema çalışmalarının önermelerinden son derece farklı
biçimlerde gerçekleştirildiği görülmüştür ve çalışmada bu farklılıklar
değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çukurova Bölgesi Sinema Tarihi, Yeni Sinema Tarihi, Seyirci Deneyimleri, Köy Sinemaları, Seyyar Sinema

Kaynakça

• Abel, Richard. (1988). French Film Theory and Criticism – A History / Antology 1907-1939 Volume I: 1907-1929. New Jersey: Princeton University Press.
• Akbulut, Hasan. (2017). “Cinemagoing as a Heterogeneous and Multidimensional Strategy: Narratives of Woman Spectators”. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 7(4), s. 530–541.
• Akbulut, Hasan. (2018). “Bir Seyirci Araştırmasından Etnografik Deneyimler ve Hikâyeler”. Folklor/Edebiyat, 95(24), s. 13–34.
• Akçura, Gökhan. (2004). Aile Boyu Sinema – Ivır Zıvır Tarihi 7. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Andersen, Nethan. (2014). Shadow Philosophy: Plato’s Cave and Cinema. Londra & New York: Routledge.
• Aydın, Hakan. (2008). “Sinemanın Taşrada Gelişim Süreci: Konya’da İlk Sinemalar ve Gösterilen Filmler (1910–1950)”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, s. 61–74.
• Benjamin, Walter. (2007). Pasajlar (6. Baskı). A. Cemal (çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berman, Marshall. (1994). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor – Modernite Deneyimi. Ü. Altuğ ve B. Peker (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Biryıldız, Esra. (2004). “Kent Dışında Sinema”, N. Türkoğlu, M. Öztürk & G. Aymaz, (der.), Kentte Sinema Sinemada Kent, İstanbul: YeniHayat Yayıncılık, s. 53–55.
• Bonitzer, Pascal. (2011). Kör Alan ve Dekadrajlar (2. Baskı). İ. Yasar (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Botz-Bornstein, Thorsten. (2011). Filmler ve Rüyalar – Tarkovski, Bergman, Sokurov, Kubrick ve Wong Kar-wai. C. Soydemir (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Braudel, Fernand. (2016). Tarih Üzerine Yazılar. M. A. Kılıçbay (çev.), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Bresson, Robert. (2012). Sinematograf Üzerine Notlar. N. Güngörmüş (çev.), İstanbul: Küre Yayınları.
• Brownlow, Kevin. (1968). The Parade’s Gone By… Londra: Secker & Warburg.
• Caunce, Stephen. (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. B. B. Can & A. Yalçınkaya (çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Elsaesser, T. ve Hagener, M. (2011). Film Kuramı – Duyular Yoluyla Bir Giriş. B. Soner ve B. Yıldırım (çev.), Ankara: Dipnot Yayınları.
• Ertaylan, Arzu. (2013). “Yeşilçam Döneminde Van’ın Sinema Kültürü”. Turkish Studies: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(8), s. 1839–1857.
• Evren, Burçak & Karadoğan, Ali. (2008). Sinemada Son Adam: Makinist Ramazan Çetin – Ankara Sinemaları Tarihi. Ankara: DKİV Yayınları.
• Gennari, Daniela Treveri, Danielle Hipkins, & Catherine O’Rawe. (2018). Rural Cinema Exhibition and Audiences in a Global Context. Londra: Palgrave Macmillan.
• Harvey, David. (2010). Postmodernliğin Durumu – Kültürel Değişimin Kökenleri (5. Baskı). S. Savran (çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Hauser, Arnold. (1995). Sanatın Toplumsal Tarihi (2. Baskı). Y. Gölönü (çev.), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hobsbawm, Eric J. (1999). İmparatorluk Çağı 1875–1914. V. Aslan (çev.), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Karagözoğlu, İnal. (2004). Ankara’da Sinemalar Vardı. İstanbul: Bilişim Yayınevi.
• Kaya, Dilek. (2017). “Eski İzmir Sinemaları ve Yıldız Sineması: Mekân, Toplum, Seyir”. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 8(2), s. 93–138.
• Kırel, Serpil. (2012). Kültürel Çalışmalar ve Sinema (2. Baskı). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Le Roux, Cheryl. (2015). “Oral history research ethics: should anonymity and confidentially issues be dealt with on their own merit?”. Africa Education Review, 12(4), s. 552–566.
• Liman, Ali Sait. (2014). “Gaziantep’te Sinema, Seyir ve Seyirci (1923–1980)”. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 47, s. 97–123.
• Makal, Oğuz. (2002). Tarihin Penceresinden İzmir Sinemaları (1909-1930). İzmir: Alo Bilgi Kültür Yayını.
• Maltby, Richard, Melvyn Stokes, & Robert Clyde Allen (Eds). (2007). Going to the Movies: Hollywood and the Social Experience of Cinema. Exeter: University of Exeter Press.
• Maltby, Richard, Daniël Biltereyst, & Philippe Meers (Eds). (2011). Explorations in new cinema history: approaches and case studies. Chichester, UK: Wiley–Blackwell.
• Mungan Yavuztürk, Gülseren. (2013). “Ankara’da Yayımlanmış Sinema Dergilerinin Kısa Tarihçesi”. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(2), s. 79–92.
• Oğuz, Remzi. (2014). 1924 Adana Ticaret Rehberi. H. Altıparmak (çev.), Adana: Adana Ticaret Odası Yayınları.
• Orr, John. (1997). Sinema ve Modernlik. A. Bahçıvan (çev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Özkan Altınöz, Meltem. (2015). “Endüstri Kenti Karabük’ün Sosyal Yaşantısının Şekillenişinde Yenişehir Sineması’nın Rolü”. Itobiad: Journal of The Human & Social Science Researches, 4(1), s. 83–99.
• Öztürk, Mehmet. (2007). Sine-Masal Kentler – Modernitenin İki “Kahraman”ı Kent ve Sinema Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Donkişot Yayınları.
• Öztürk, Serdar. (2013). “Türkiye’de Sinema Mekânlarını Sözlü Tarih Üzerinden Anlamak”. Millî Folklor, 98, s. 19–31.
• Öztürk, Serdar. (2018). Sinema Felsefesine Giriş – Film-Yapımı Felsefe. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Özuyar, Ali. (2013). Türk Sinema Tarihinden Fragmanlar (1896–1945). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Özyılmaz, Özge. (2016). “Türkiye’de Sesli Filme Geçiş”. Alternatif Politika Dergisi Sinema Özel Sayısı, s. 30–54.
• Pezzella, Mario. (2006). Sinemada Estetik. F. Demir (çev.), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Srinivas, Lakshmi. (1998). “Active viewing: An ethnography of the Indian film audience”. Visual Anthropology, 11(4), s. 323-353.
• Srinivas, Lakshmi. (1999). Movie Magic: An Ethnography of the Cinematic Experience. Unpublished PhD Dissertation, University of California, Los Angeles.
• Srinivas, Lakshmi. (2002). “The active audience: spectatorship, social relations and the experience of cinema in India”. Media, Culture & Society, 24, s. 155–173.
• Şahin, Osman. (1974). “Toros Dağları’nda Sinema Soruşturması”. Yedinci Sanat, 19, s. 50–53.
• Şahin, Osman. (1996). “Toroslar’da Sinema Çerçileri”. Dinçer, S. M. (der.). Türk Sineması Üzerine Düşünceler. Ankara: Doruk Yayınları, s. 301–307.
• Türk Dil Kurumu – Güncel Türkçe Sözlük. www.tdk.gov.tr. Erişim Tarihi: 10 Ocak 2019.
• Uçar İlbuğa, Emine. (2017). “1960–1970’li Yıllarda Kent ve Taşra Karşıtlığında Türkiye’de Kadınların Sinema İzleme Pratikleri Üzerine Bir Araştırma”. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 45, s. 388–402.
• Uçar İlbuğa, Emine. (2018). “1960–1970’li Yıllarda Antalya’da Sinema İzleme Deneyimi”. İlef Dergisi, 5(1), s. 61–90.
• Abdullah Demirtaş ile 30 Ağustos 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.
• Bilal Ay ve Fatma Ay ile 13 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilen grup görüşmesi.
• Emine Yıldız ile 13 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.
• Fatma Ay ile 13 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.
• Hasan Kınalı ve Hayriye Kınalı ile 30 Ağustos 2018 tarihinde gerçekleştirilen grup görüşmesi.
• İbrahim Kalay ve Maide Kalay ile 18 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilen grup görüşmesi.
• Memnune Kizir ile 13 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.
• Sabri Şenevi ile 13 Aralık 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.
• Sami Dündar ile 26 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.
• Sinan Öz ile 28 Ağustos 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.
• Ümmiye Koçak ile 13 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilen görüşme.