البانوبتيكون الرقمي: التداعيات الاجتماعية للمراقبة الإلكترونية

Year 2024, Issue: 1, 51 - 89, 30.12.2024

Arif Akbaş

Abstract

في هذه الدراسة، يتم فحص كيفية تشكيل آليات المراقبة والتحكم في المجتمع مع انتشار التكنولوجيا الرقمية. تستكشف المقالة كيف تنعكس نظم المراقبة والتحكم الجديدة على الديناميكيات الاجتماعية. وتهدف الدراسة إلى فهم العلاقة بين المراقبة الرقمية والتحكم الاجتماعي بشكل أفضل، وتحديد تأثير هذه الآليات على المجتمع.
تتضمن المنهجية المستخدمة في الدراسة مزيجًا من أساليب البحث النوعي. وتم استخدام منهجي التاريخ الاجتماعي ومراجعة الأدبيات في جمع البيانات. تشير النتائج إلى وجود علاقة قوية بين "المراقبة الرقمية" و"التحكم الاجتماعي". وبشكل خاص، يتضح أن مراقبة سلوك الأفراد باستخدام التكنولوجيا الرقمية تؤدي إلى زيادة آليات الضغط والتحكم في المجتمع.
هذه الحالة لها تأثير كبير على حريات الأفراد وخصوصياتهم. وتتمثل الإشكالية الرئيسية للدراسة في كيفية تحقيق التوازن بين المراقبة الرقمية والتحكم الاجتماعي. في هذا السياق، تُقترح سياسات مراقبة رقمية أكثر شفافية وخاضعة للمساءلة، وتطوير آليات جديدة لحماية حقوق الخصوصية للأفراد.

أصبحت المراقبة الرقمية واحدة من أكثر أدوات التحكم الاجتماعي تطورًا في المجتمعات الحديثة. تُستخدم الآليات التي تُعرف بـ "العين الإلكترونية" من قبل الدول والقطاع الخاص لمراقبة تحركات الأفراد وعاداتهم أو علاقاتهم. وعندما تتكامل تقنيات المراقبة مع تحليلات البيانات الضخمة، تسعى حتى إلى التنبؤ بالسلوكيات غير المتوقعة للأفراد.
تثير هذه الحالة إعادة تعريف مفهوم الحرية وتضييق مساحة الخصوصية الفردية تدريجياً. ولا تهدف المراقبة الاجتماعية إلى توفير الأمن والنظام فقط، بل تستهدف أيضًا تشكيل سلوكيات الأفراد كآلية ضبط معيارية.
يمثل "البانوبتيكون الرقمي" وهمًا يوحي لنا بأننا أحرار داخل قفص غير مرئي. فخوارزميات المراقبة هي العين، والكاميرات هي الأذن؛ في العالم الحديث، تتحدث المراقبة بلغة التكنولوجيا الصامتة. لا تكتفي العين الإلكترونية بمراقبتنا فقط، بل تقرر أيضًا ما نراه. وفي "البانوبتيكون الرقمي"، نحن لا نُراقَب فقط، بل نُطَبّع مفهوم المراقبة في حياتنا الداخلية.

Keywords

علم الاجتماع الرقمي, التحكم الاجتماعي, العين الإلكترونية, الإسقاط الاجتماعي والمراقبة, المراقبة الرقمية, آليات المراقبة, حقوق الخصوصية, التقنيات الرقمية, البانوبتيكون

Dijital Panoptikon: Elektronik Gözetimin Toplumsal Yansımaları

Abstract

Bu makalede, dijital teknolojilerin yaygınlaşmasıyla birlikte toplumda nasıl bir izleme ve kontrol mekanizması oluşturulduğu incelenmektedir. Makale, yeni gözetim ve kontrol düzeninin sosyal dinamiklere nasıl yansıdığını araştırmaktadır. Araştırmanın amacı, dijital gözetim ve toplumsal kontrol arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamak; bu mekanizmaların toplum üzerindeki etkilerini belirlemektir. Çalışmada kullanılan metodoloji nitel araştırma yöntemlerinin bir kombinasyonunu içerir. Veri toplama sürecinde tarihsel sosyoloji ve literatür taraması yöntemleri kullanılmıştır. Bulgular, “dijital gözetim” ve “toplumsal kontrol” arasında güçlü bir ilişkinin olduğunu göstermektedir. Özellikle, dijital teknolojilerin kullanımıyla birlikte bireylerin davranışlarının izlenmesinin, toplumda baskı ve kontrol mekanizmalarının artmasına neden olduğu görülmektedir. Bu durum, bireylerin özgürlükleri ve mahremiyetleri üzerinde ciddi bir etkiye sahiptir. Çalışmanın ana sorunsalı, dijital gözetim ve toplumsal kontrol arasındaki dengenin nasıl sağlanabileceğidir. Bu bağlamda, daha şeffaf ve hesap verebilir dijital gözetim politikalarının geliştirilmesi, bireylerin mahremiyet haklarının korunması için yeni mekanizmaların oluşturulması önerilmektedir. Dijital gözetim, modern toplumlarda toplumsal kontrolün en sofistike araçla-rından biri haline gelmiştir. Elektronik göz olarak nitelendirilen mekanizmalar, devletler ve özel sektör tarafından bireylerin hareketlerini, alışkanlıklarını ya da ilişkilerini izlemek için kullanılmaktadır. Gözetim teknolojileri, büyük veri analitiği ile birleştiğinde, bireylerin öngörülemeyen davranışlarını dahi tahmin etmeye çalışır. Bu durum, özgürlük kavramının yeniden tanımlanması ve bireyin mahremiyet alanının giderek daralması gibi problemleri gündeme getirmektedir. Toplumsal izleme, yalnızca güvenliği ve düzeni sağlamayı değil, aynı zamanda normatif bir denetim mekanizması olarak bireylerin davranışlarını şekillendirmeyi de hedefler. Dijital Panoptikon, görünmez bir kafesin içinde özgür olduğumuzu hissettiren bir illüzyondur. Algoritmalar göz, kameralar kulak; modern dünyada gözetim, teknolojinin sessiz diliyle konuşur. Elektronik göz, yalnızca izlemekle kalmaz; aynı zamanda neyi görmek istediğimize de karar verir. Dijital Panoptikon’da yalnızca gözlenmiyoruz; aynı zamanda izlemeyi içselleştiriyoruz.

Keywords

Dijital sosyoloji, Toplumsal kontrol, Elektronik göz, Toplumsal izdüşüm ve izleme, Dijital Gözetim

Digital Panopticon: Societal Implications of Electronic Surveillance

Abstract

This article examines how a system of surveillance and control has been created in society with the widespread use of digital technologies. It investigates how the new surveillance and control order is reflected in social dynamics. The purpose of the research is to better understand the relationship between digital surveillance and social control and to determine the effects of these mechanisms on society. The methodology used in the study combines various qualitative research methods. Historical sociology and literature review methods were employed during the data collection process. The findings show a strong relationship between “digital surveil-lance” and “social control.” In particular, the use of digital technologies to monitor individuals’ behavior has led to an increase in pressure and control mechanisms in society. This situation has a significant impact on individuals’ freedoms and pri-vacy. The main issue addressed in this study is how we can strike a balance between digital surveillance and social control. In this context, the development of more transparent and accountable digital surveillance policies and the creation of new mechanisms to protect individuals’ privacy rights are recommended. Digital surveil-lance has become one of the most sophisticated tools of social control in modern societies. Mechanisms referred to as the electronic eye are used by governments and the private sector to track individuals’ movements, habits, or relationships. When combined with big data analytics, surveillance technologies aim to predict even individuals’ unpredictable behaviors. This situation brings forth the need to redefine the concept of freedom and raises the issue of the narrowing of individuals’ privacy space. Social surveillance not only aims to ensure security and order but also seeks to shape individuals’ behaviors as a normative control mechanism. The Digital Panopticon is an illusion that makes us feel free while being in an invisible cage. Algorithms are the eyes, cameras are the ears; in the modern world, surveillance speaks the silent language of technology. The electronic eye does not merely watch; it also decides what it wants to see. In the Digital Panopticon, we are not only obser-ved; we also internalize the act of watching.

Keywords

Digital Sociology, Social Control, Electronic Eye, Social Projection and Monitoring, Digital Surveillance

References

• Andrejevic, M. (2013). Infoglut: How too much information is changing the way we think and know. (Bilgi Yığını: Aşırı Bilginin Düşünme ve Bilme Şeklimizi Nasıl Değiştirdiği). London: Routledge.
• Anttiroiko, A. V. (2015). Networks in Manuel Castells’ theory of the network soci-ety. (Manuel Castells’in Ağ Toplumu Teorisinde Ağlar). https://mpra.ub.uni-muenchen.de/65617/ adresinden 20 Şubat 2020 tarihinde alınmıştır.
• Aydin-Öksuz, A., ve Sagdic, Z. (2017). Spatial and Cultural Results of Neoliberal Policies: New Discipline Spaces and Production of New Cultural Identities. (Ne-oliberal Politikaların Mekânsal ve Kültürel Sonuçları: Yeni Disiplin Alanları ve Yeni Kültürel Kimliklerin Üretimi). Recent Developments in Sociology and So-cial Work, (s. 215-223) içinde. IASSR.
• Ball, K., Haggerty, K., & Lyon, D. (2012). Routledge handbook of surveillance stu-dies. (Routledge Gözetim Çalışmaları El Kitabı). London: Routledge.
• Barnett, M. L., Henriques, I., ve Husted, B. W. (2020). The rise and stall of stake-holder influence: How the digital age limits social control. (Paydaş Etkisinin Yükselişi ve Durgunluğu: Dijital Çağın Sosyal Kontrolü Nasıl Sınırladı-ğı). Academy of Management Perspectives, 34(1), 48-64.
• Bauman, Z., & Lyon, D. (2013). Liquid surveillance: A conversation. (Akışkan Gözetim: Bir Söyleşi). John Wiley & Sons.
• Benjamin, W. ve Hannah Arendt (ed.). (1968). The Work of Art in the Age of Mec-hanical Reproduction. (Sanat Eserinin Mekanik Üretim Çağındaki İşle-vi). Illuminations. (s. 214–218) içinde. London: Fontana.
• Bentham, J. (1791). Panopticon or The Inspection-House. (Panoptikon ya da Dene-tim Evi). Dublin: Thomas Byrne.
• Bentham, J. (2020). The panopticon writings. (Panoptikon Yazıları). Verso Books.
• Bernstein, A. (2001). CliffsNotes on Rand’s Anthem. (Rand’in Anthem Eseri Üzerine CliffsNotes). Houghton Mifflin Harcourt.
• Best, K. (2010). Living in the control society: Surveillance, users and digital screen technologies. (Kontrol Toplumunda Yaşamak: Gözetim, Kullanıcılar ve Dijital Ekran Teknolojileri). International Journal of Cultural Studies, 13(1), 5-24.
• Bischoff, P. ve Moody, R. (2024). Internet Censorship 2024: A Global Map of In-ternet Restrictions. (İnternet Sansürü 2024: İnternet Kısıtlamalarının Küresel Haritası). https://www.comparitech.com/blog/vpn-privacy/internet-censorship-map/ adresinden 21 Nisan 2020 tarihinde alınmıştır.
• Bradbury, R. (2021). Fahrenheit 451. (Fahrenheit 451). In In the Mind’s Eye (pp. 129-141). London: Routledge. Brin, D. (1999). The transparent society: Will technology force us to choose between privacy and freedom? (Şeffaf Toplum: Teknoloji, Bizi Mahremiyet ve Özgürlük Arasında Seçim Yapmaya Zorlayacak mı?). Perseus (for Hbg).
• Brown, I., ve Korff, D. (2014). Foreign surveillance: law and practice in a global digital environment. (Yabancı Gözetim: Küresel Dijital Ortamda Hukuk ve Uy-gulama). European Human Rights Law Review, (3), 243-251.
• Caparini, M. (2016). Controlling and overseeing intelligence services in democratic states. (Demokratik Devletlerde İstihbarat Servislerini Kontrol Etme ve Denet-leme). In Democratic Control of Intelligence Services (pp. 3-24) içinde. Rout-ledge.
• Chin, J. ve Lin, L. (2022). Surveillance State: Inside China’s Quest to Launch a New Era of Social Control. (Gözetim Devleti: Çin’in Yeni Bir Sosyal Kontrol Çağı Başlatma Arayışı). St. Martin’s Press.
• Chivers, W. (2016). Investigating the dynamics of surveillance and resistance in the information society. (Bilgi Toplumunda Gözetim ve Direnişin Dinamiklerini Araştırmak). [Doctoral dissertation, Cardiff University]. https://orca.cardiff.ac.uk/id/eprint/94957/12/William%20Chivers%20Final%20Thesis%20Sept%202016%20DEC%20Page%20Removed.pdf
• Corneliussen, H., & Rettberg, J. W. (Eds.). (2008). Digital culture, play, and identity: A World of Warcraft reader. (Dijital Kültür, Oyun ve Kimlik: Bir World of Warcraft Okuru). MIT Press.
• Eggers, D. (2013). The circle. (Çember). Penguin UK.
• Eubanks, V. (2018). Automating inequality: How high-tech tools profile, police, and punish the poor. (Eşitsizliği Otomatikleştirmek: Yüksek Teknoloji Araçla-rının Fakirleri Profilendirip, Polisleştirip ve Ceza Vermesi). St. Martin’s Press.
• Faulkes, C. G. ve Bennett, N. C. (2001). Family values: group dynamics and social control of reproduction in African mole-rats. (Aile Değerleri: Afrika Toprak Gerbilleri’nde Grup Dinamikleri ve Üreme Üzerindeki Sosyal Kontrol). Trends in Ecology & Evolution, 16(4), 184-190.
• Foucault, M. (1977). Discipline and punishment: The birth of the prison. (Disiplin ve Ceza: Hapishanenin Doğuşu). trans. A. Sheridan. New York: Pantheon.
• Gilbert, P. (2001). Evolution and social anxiety: The role of attraction, social com-petition, and social hierarchies. (Evrim ve Sosyal Anksiyete: Çekicilik, Sosyal Rekabet ve Sosyal Hiyerarşilerin Rolü). Psychiatric Clinics, 24(4), 723-751.
• Gilliom, J., & Monahan, T. (2012). SuperVision: An introduction to the surveillance society. (SuperVision: Gözetim Toplumuna Giriş). University of Chicago Press.
• Habermas, J. & McCarthy, T. (1977). Hannah Arendt’s communications concept of power. (Hannah Arendt’in Güç Kavramı İletişimi). Social research, 3-24.
• Hirschi, T. (2015). Social control theory: A control theory of delinquency. (Sosyal Kontrol Teorisi: Suçluluğun Kontrol Teorisi). In Criminology theory (pp. 289-305) içinde. Routledge.
• Hoffmann, H. C. (2006). Criticism as deviance and social control in Alcoholics Anonymous. (Eleştiri olarak Sapkınlık ve Sosyal Kontrol: Alkolikler Anonim Derneği’nde). Journal of Contemporary Ethnography, 35(6), 669-695.
• Holmberg, K., Adgar, A., Arnaiz, A., Jantunen, E., Mascolo, J., & Mekid, S. (Eds.). (2010). E-maintenance. (E-bakım). Springer Science & Business Media.
• Hutchings, W. (1981). Structure and Design in a Soviet Dystopia: H. G. Wells, Const-ructivism, and Yevgeny Zamyatin’s “We”. (Bir Sovyet Distopyasında Yapı ve Tasarım: H. G. Wells, Konstrüktivizm ve Yevgeny Zamyatin’in “Biz” Ese-ri). Journal of Modern Literature, 9(1), 81-102.
• Huxley, A. (2022). Brave new world. (Cesur Yeni Dünya). DigiCat.
• Jones, R. (2017). Digital rule: Punishment, control and technology. (Dijital Rol: Ce-za, Kontrol ve Teknoloji). In Surveillance, Crime and Social Control (pp. 519-536) içinde. Routledge.
• Jones, R. (2020) Discourse analysis and digital surveillance. (Diskurs Analizi ve Dijital Gözetim). In: The Cambridge Handbook of Discourse Studies. Camb-ridge University Press (s. 1-39) içinde, Cambridge.
• Ketterer, D. (1989). Margaret Atwood’s “The Handmaid’s Tale”: A Contextual Dystopia. (Margaret Atwood’un ‘Handmaid Öyküsü’: Bağlamsal Bir Distop-ya). “La servante écarlate” de Margaret Atwood: Une dystopie contextuelle. Science Fiction Studies, 209-217.
• Lacombe, D. (1996). Reforming Foucault: A critique of the social control thesis. (Foucault’yu Yeniden Şekillendirmek: Sosyal Kontrol Tezinin Bir Eleştiri-si). British Journal of Sociology, 332-352.
• Le Guin, U. K. (2015). The dispossessed. (Yoksunlar). Vol. 16. Hachette UK.
• Liang, F., Das, V., Kostyuk, N. ve Hussain, M. M. (2018). Constructing a data‐driven society: China’s social credit system as a state surveillance infrastructure. (Veri Odaklı Bir Toplum İnşa Etmek: Çin’in Sosyal Kredi Sistemi ve Devlet Gözetim Altyapısı). Policy & Internet, 10(4), 415-453.
• Light, A. (2010). The Panopticon reaches within: How digital technology turns us inside out. (Panoptikon İçeriye Doğru Ulaşır: Dijital Teknoloji Bizi Nasıl İçten Dışa Çeviriyor). Identity in the Information Society, 3, 583-598.
• Lindgren, S. (2021). Digital Media and Society. (Dijital Medya ve Toplum). Sage Publications.
• Lock, M. (2003). Medicalization and the naturalization of social control. (Tıbbi Hale Getirme ve Sosyal Kontrolün Doğallaştırılması). Encyclopedia of medical anthropology, 1, 116-124.
• Lowry, L. (2014). The giver quartet. (Verici Dörtlüsü). Houghton Mifflin Harcourt.
• Lupton, D. (2014). Digital sociology. (Dijital Sosyoloji). London: Routledge.
• Lyon, D. (1994). The electronic eye: The rise of surveillance society. (Elektronik Göz: Gözetim Toplumunun Yükselişi). U of Minnesota Press.
• Lyon, D. (2014). Surveillance, Snowden, and Big Data: Capacities, consequences, critique. (Gözetim, Snowden ve Büyük Veri: Kapasiteler, Sonuçlar, Eleştiri). Big Data & Society, 1(2). 1-12.
• Lyon, D. (2017). Digital citizenship and surveillance Surveillance culture: Enga-gement, exposure, and ethics in digital modernity. (Dijital Vatandaşlık ve Göze-tim: Dijital Modernitede Katılım, Maruz Kalma ve Etik). International Journal of Communication, 11, (19). 824-842.
• Lyon, D. (2018). The culture of surveillance: Watching as a way of life. (Gözetim Kültürü: Bir Yaşam Biçimi Olarak İzlemek). John Wiley & Sons.
• Lyon, D. (Ed.). (2003). Surveillance as social sorting: Privacy, risk, and digital discrimination. (Gözetim ve Sosyal Sıralama: Mahremiyet, Risk ve Dijital Ay-rımcılık). East Sussex: Psychology Press.
• Marres, N. (2017). Digital sociology: The reinvention of social research. (Dijital Sosyoloji: Sosyal Araştırmanın Yeniden İcadı). John Wiley & Sons.
• Martin, A. K., Van Brakel, R. E. ve Bernhard, D. J. (2009). Understanding resistance to digital surveillance: Towards a multi-disciplinary, multi-actor framework. (Dijital Gözetime Karşı Direnci Anlamak: Çok Disiplinli, Çok Aktörlü Bir Çer-çeveye Doğru). Surveillance & Society, 6(3), 213-232.
• Milanovic, M. (2015). Human rights treaties and foreign surveillance: Privacy in the digital age. (İnsan Hakları Antlaşmaları ve Yabancı Gözetim: Dijital Çağda Mahremiyet). Harv. Int’l LJ, 56, (1). p. 81-146.
• Murray, D. ve Fussey, P. (2019). Bulk surveillance in the digital age: Rethinking the human rights law approach to bulk monitoring of communications da-ta. (Dijital Çağda Toplu Gözetim: İletişim Verilerinin Toplu İzlenmesine Yöne-lik İnsan Hakları Hukuku Yaklaşımını Yeniden Düşünmek). Israel Law Re-view, 52(1), 31-60.
• Neubaum, G. ve Krämer, N. C. (2017). Monitoring the opinion of the crowd: Psyc-hological mechanisms underlying public opinion perceptions on social media. (Kalabalığın Fikrini İzlemek: Sosyal Medyada Kamuoyu Algılarını Destekle-yen Psikolojik Mekanizmalar). Media psychology, 20(3), 502-531.
• Nissenbaum, H. (2011). Privacy in context: Technology, policy, and the integrity of social life. (Bağlamda Mahremiyet: Teknoloji, Politika ve Sosyal Hayatın Bü-tünlüğü). Journal of Information Policy, 1, 149-151.
• Orton-Johnson, K. ve Prior, N. (Eds.). (2013). Digital sociology: Critical perspecti-ves. (Dijital Sosyoloji: Eleştirel Perspektifler). Springer.
• Orwell, G. (1984). Nineteen Eighty-Four. (Bin Dokuz Yüz Seksen Dört). London: Seeker and Warburg.
• Özcan, K. (2014). Yönetsel Kontrol ve Örgütsel Düzen: Michel Foucault ve Zygmunt Bauman Ekseninde Bir Tartışma. Amme İdaresi Dergisi, 47(2). 1-42.
• Penney, J., McKune, S., Gill, L. ve Deibert, R. J. (2018). Advancing human-rights-by-design in the dual-use technology industry. (İkili Kullanım Teknolojisi Sektö-ründe İnsan Hakları Tasarımıyla İlerleme). Journal of International Affa-irs, 71(2), 103-110.
• Perriam, J. & Carter, S. (2021). Understanding Digital Societies. (Dijital Toplumları Anlamak). London: SAGE.
• Phillips, J. (2002, April). The Intuition of the Future: Utopia and Catastrophe in Octavia Butler’s “Parable of the Sower”. (Geleceğin Sezgisi: Octavia Butler’ın ‘Parable of the Sower’ Eserinde Ütopya ve Felaket). In Novel: A Forum on Fic-tion (Vol. 35, No. 2/ 3, pp. 299-311). Duke University Press.
• Reddick, C. G., Chatfield, A. T. ve Jaramillo, P. A. (2015). Public opinion on Natio-nal Security Agency surveillance programs: A multi-method approach. (Ulusal Güvenlik Ajansı Gözetim Programları Üzerine Kamuoyu: Çok Yöntemli Bir Yaklaşım). Government Information Quarterly, 32(2), 129-141.
• Romele, A., Emmenegger, C., Gallino, F., & Gorgone, D. (2015). Technologies of voluntary servitude (ToVS): A post-Foucauldian perspective on social media. (Gönüllü Kölelik Teknolojileri [GKT]: Sosyal Medyaya Post-Foucault’cu Bir Perspektif). In P. Peres & A. Mesquita (Eds.), ECSM2015-Proceedings of the 2nd European Conference on Social Media 2015: ECSM 2015 (pp. 377–378). Academic Conferences Limited.
• Schneier, B. (2015). Data and goliath: The hidden battles to collect your data and control your world. (Veri ve Goliat: Verilerinizi Toplama ve Dünyanızı Kontrol Etme İçin Gizli Savaşlar). W. W. Norton & Company.
• Seko, Y. (2016). On deathcasting. (Ölüm Yayını Üzerine). Digital Media Usage Across the Life Course, 172-181.
• Selwyn, N. (2019). What is digital sociology? (Dijital Sosyoloji Nedir?). New Jersey: John Wiley & Sons.
• Simlai, T. ve Sandbrook, C. (2021). Digital surveillance technologies in conservation and their social implications. (Koruma Alanında Dijital Gözetim Teknolojileri ve Sosyal Etkileri). Conservation technology, 239-249.
• Stocchetti, M. (2020). The Digital Age and Its Discontents: Critical Reflections in Education. (Dijital Çağ ve Memnuniyetsizlikleri: Eğitimde Eleştirel Yansıma-lar). Helsinki: Helsinki University Press.
• Theoharis, A. G. (1984). Researching the intelligence agencies: The problem of co-vert activities. (İstihbarat Ajanslarını Araştırmak: Gizli Faaliyetler Sorunu). The Public Historian, 6(2), 67-76.
• Uveda, V. P., Donadello, G., Gasparin, F. M. ve Macke, J. (2011). The electronic eyes of the social capital. (Sosyal Sermayenin Elektronik Gözleri). Signal Pro-cessing: An International Journal, 5(2), 65-79.
• Verovšek, P. J. (2023). Taking back control over markets: Jürgen Habermas on the colonization of politics by economics. (Pazarlar Üzerindeki Kontrolü Geri Al-mak: Jürgen Habermas’ın Ekonomi Tarafından Politikanın Sömürgeleştirilme-si Üzerine). Political Studies, 71(2), 398-417.
• Wang, D. ve Mark, G. (2015). Internet censorship in China: Examining user aware-ness and attitudes. (Çin’de İnternet Sansürü: Kullanıcı Farkındalığı ve Tutum-larını İncelemek). ACM Transactions on Computer-Human Interaction (TOC-HI), 22(6), 1-22.
• Wiatrowski, M. D., Griswold, D. B. ve Roberts, M. K. (1981). Social Control Theory and Delinquency. (Sosyal Kontrol Teorisi ve Suçluluk). American Sociological Review, 46(5), 525–541. https://doi.org/10.2307/2094936.
• Wood, D. M. (2016). Beyond the panopticon? Foucault and surveillance studies. (Panoptikon’un Ötesinde mi? Foucault ve Gözetim Çalışmaları). In Space, Knowledge and Power (pp. 245-263) içinde. London: Routledge.
• Yüksel, A. H. ve Çapar, Z. B. (2019). Üniversite öğrencilerinin internet gözetimine yönelik farkındalığı (Yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/handle/11421/26252
• Zuboff, S. (2023). The age of surveillance capitalism. (Gözetim Kapitalizminin Ça-ğı). In Social Theory Re-Wired (pp. 203-213). London: Routledge.