ERMENİ ÇETELERİNİN ÇARŞAMBA KAZASI’NDAKİ FAALİYETLERİ VE ALINAN TEDBİRLER (1894-1898)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 91 - 106, 30.06.2021

Derya Demirel

https://doi.org/10.30561/sinopusd.938829

Öz

Ermeniler Osmanlı Devleti’nde uzun yıllar millet-i sadıka olarak adlandırılmışlardır. 1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşı’ndan sonra İngiltere ve Rusya’nın kışkırtmaları ile bağımsızlık talebinde bulunmaya başlamışlardır. Komiteler ve dernekler kurarak teşkilatlanma yoluna giden Ermeniler, Anadolu’da yoğun olarak yaşadıkları yerlerde isyan hareketleri başlatmışlardır. Bu dönemde Canik Sancağı’na bağlı Çarşamba Kazası’nda yaşayan Ermenilerin de 1894 - 1898 yılları arasında bir takım olaylar çıkararak asayişi bozdukları görülmektedir. Söz konusu olaylar; cinayet, gasp ve adam yaralama gibi hadiselerden ibarettir. Osmanlı arşiv belgelerinde belirtildiğine göre bölgede özellikle Minasoğlu çetesi etkili olmuştur. Dolayısıyla çıkarılan olaylar planlı ve siyasi maksadı haiz olaylardır. Osmanlı Devleti kimi zaman askeri tedbirler kimi zaman ise bölge halkına sunulan nasihatnâme tarzında yazılmış beyannâmeler ile Ermeni çetelerinin zararlı faaliyelerini engellemeye çalışmıştır. Ermeni nüfusunun bölgede Türk ve Müslüman nüfusa kıyasla az olmasının da etkisiyle çıkarılan olaylar, alınan tedbirler sayesinde büyümeden bastırılabilmiş; topluca isyan diye nitelendirilebilecek olaylar yaşanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni çeteleri, Çarşamba, Tedbir, Komite, İsyan

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A.MKT.MHM); Bâb-ı Âli Evrak Odası Belgeleri (BEO); Dahiliye Mektubî Kalemi Evrakları (DH.MKT); Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Belgeleri (DH.TMIK.M); İrade Hususi (İ.HUS.); Yıldız Perakende Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK.); Yıldız Perakende Umum Vilâyetler Tahriratı (Y.PRK.UM)
• Salnâmeler: Trabzon Vilâyet Salnâmesi (H.1296, H. 1298, H. 1318).
• Alizade. R. (2015). Ermeni Terör Faaliyetlerine Dair. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5, 107-123.
• Doğan, O. (2008). Ermeni Komiteleri Hınçak ve Taşnak Sütun (Rus Adalet Bakanı Y. Muravyev’in Ermeni Komitelerine İlişkin Raporu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 307-328.
• Güllü, R.E. (2013). Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin Tutumu (1878-1923). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpek, N. (1999). Canik Sancağı’nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12/1, 29-45.
• Karagöz, R. (1999). Canik Sancağı’nda Ermeni Çetelerinin Faaliyetleri (1894-1896). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12/1, 97-104.
• Karal, E.Z. (2000). Osmanlı Tarihi. VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karsandık, Ö. (2009). Ermeni Milliyetçiliğinin Oluşmasında Yasadışı Ermeni Örgütlerinin Rolü: Hınçak Cemiyeti Örneği. Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, 3, 455-472.
• Kartın, C. (2009). Ermeni Komitelerinin Faaliyetleri Çerçevesinde Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu. Hoşgörüden Yol Ayrımına Ermeniler, 1, 389-405.
• Kılıç, P.İ. (2006). Berlin Antlaşması’ndan Sonra Samsun ve Çevresinde Ermeni Olayları. Geçmişten Geleceğe Samsun 1. Kitap, 99-114.
• Koloğlu O., Okur M. (2011). Taşnak Komitesi’nin Anadolu’da Örgütlenişine Dair Bir Rapor. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 10, 127-134.
• Kuran, E. (1985). Ermeni Meselesinin Milletlerarası Boyutu (1877-1897). Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri, 19-27.
• Külekçi, C. (2014). Fransız İhtilali ve Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu. İ.Ü. İlahiyat Fakülte-si Dergisi, 5(1), 151-170. Öke, M. K. (2000). Yüzyılın Kan Davası Ermeni Sorunu 1914-1923. İstanbul: Aksoy Yayıncılık.
• Öntuğ, M. (2009). Ermeni Mektepleri ve Ulusal Kimlik Oluşumu. Hoşgörüden yol Ayrımına Ermeniler, 3, 265-286.
• Özcan, T. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Orta ve Doğu Karadeniz’de Ermeni Olayları, İstanbul: Akis Kitap.
• Sağlam, N. (2021). Samsun ve Civarında Ermeni ve Rumların Faaliyetleri (1880-1920). Ermeni Araştırmaları, 68, 57-106.
• Saray, M. (2005). Ermenistan ve Türk-Ermeni İlişkileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Yarcı G. (2015). Ermeni Komitelerinin Mali Kaynakları. Ermeni Araştırmaları, 51, 237-299.
• Zamacı A. (2019). Ermeni Milliyetçiliğinin Siyasallaşmasında Ermeni Muallimlerinin Faaliyet ve Rolleri. Ermeni Araştırmaları Dergisi, 62, 47-71