ÇALIKUŞU ROMANI: CUMHURİYET DÖNEMİ ÖĞRETMEN KADIN KİMLİĞİ İNŞASININ TOPLUMSAL CİNSİYET NORMLARI BAĞLAMINDA YORUMLANMASI

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 317 - 340, 30.11.2021

Erdi Demir

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1000493

Cited By: 5

Öz

Bu araştırmanın konusu Çalıkuşu romanı ve ana karakter Feride’yle ilgilidir. Araştırmada ana karakter Feride üzerinden Osmanlı-Türk toplumunda kadının toplumsal konumu sorgulanmış, özgürlükçü ve yenilikçi kadın kimliğinin sosyolojik olarak değerlendirilmesi yapılarak yorumlanmıştır. Araştırmada tarama modeli kullanılarak, yapıt başta olmak üzere konuyla ilgili yapılmış çalışmalar incelenmiştir. Tarama modelinde incelenen veri, özne, yapı ve kurumlar, yapıtın kaleme alındığı şartlarda olduğu gibi kendi koşulları içinde değerlendirilmeye özen gösterilmiştir. Araştırmanın veri toplama tekniği doküman incelemesi metodudur. Doküman incelemesi tekniği ile incelenen verilerde, başörtüsü, namus, çok eşlilik, aile yapısı, toplumsal cinsiyet ve ataerkillik normları ile ilgili anahtar kavramlar tespit edilmiştir. Aynı anlama ve içeriğe sahip kavramlar bir araya getirilerek temalar oluşturulmuş ve bu bağlamda kavramların sosyolojik olarak analizi yapılmıştır. Bu bağlamda, içerik analizi yöntemi çalışmanın veri analiz tekniğini oluşturmaktadır. Bulgu olarak, Feride’nin bağımsız kadın kimliği inşa sürecinde özgün bir profil oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca Feride’nin Cumhuriyet ideolojisini temsil eden fakat özgürlüğünün sınırları ataerkillik ve toplumsal cinsiyet normlarıyla çizilmiş bir karakteri temsil ettiği tespit edilmiştir. Yapıtta modern-gelenek gerilimleri, yaşam biçimleri, eğitim sistemi, çok eşlilik, namus, ahlak ve başörtüsü unsurlarının kadın karakterler üzerinden sunulduğu anlaşılmıştır. Yapıtın kaleme alındığı dönem göz önünde bulundurulursa, mekân olarak Anadolu’yu, toplumsal özne olarak kadınları olayın merkezine alan bir roman olması açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Kimliği, Öğretmenlik, Toplumsal Cinsiyet, Ataerkillik, kadınlık

Teşekkür

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fak. Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail DOĞAN hocama değerli katkılarından dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akyıldız, H. (2006). Freud’çu, liberal ve marksist kişilik kuramlarının türevi olarak toplum, iktisat ve siyaset teorileri. Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(11), 1-23.
• Akyüz, K. (1982). Modern Türkçe Edebiyatının ana çizgileri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Aydın, H. (2015). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de kadın. Current Research in Social Sciences, 1(3), 84-96.
• Aydın, Y. (2017). Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında (Çalıkuşu, Acımak, Yeşil Gece, Kan Davası) eğitimde şiddet olgusunun ideolojik işlevleri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,17(1), 229-258.
• Bakacak Gelgeç, A. (2009). Cumhuriyet dönemi kadın imgesi üzerine bir değerlendirme. Atatürk Yolu Dergisi, 11(44), 627-638.
• Caporal, B. (1982). Kemalizm’de ve Kemalizm sonrasında Türk kadını (1919- 1970). Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Çaha, Ö. (1996). Sivil kadın, Konya: Vadi Yayınları.
• Demir, F. (2008). Tarihsel süreç içinde kadın hakları ve kadının çalışma hayatı içindeki yeri. Tühis İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 21(4), 8-24.
• Demir, E. (2018). Kadınların siyasal katılımı Antalya’da AK Parti ve CHP Kadın Kolları örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Demir, E. (2020). Toplumsal cinsiyet bağlamında kadının siyasetteki rolü ve önemi, Y.E. Tansü (Ed.), Abay Kunanbayev anısına Türkiye ve Türk dünyası araştırmaları-III, içinde (s.833-863). Gaziantep: İKSAD Publishing House.
• Demir, E. (2021a). Halit Ziya’nın Aşk-ı Memnu romanında kadın temsillerinin toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi/Examınatıon of Female Representatıons ın Halit Ziya’s Novel Aşk-ı Memnu ın Terms of Gender. tarr: Turkish Academic Research Review, 6(1), 293-307.
• Demir, E. (2021b). Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna’sı ve toplumsal cinsiyet normları gölgesinde bağımsız bir kadın: Maria puder. Asya Studies, 5(16), 215-223.
• Doğan, İ. (2012). Sosyoloji kavramlar ve sorunlar, Ankara: Pegem Akdemi Yayınları.
• Doğramacı, E (1985). Cumhuriyet döneminde Türk kadını. Erdem, 1(1), 111-124.
• Durakbaşa, A. (2000). Halide Edib: Türk modernleşmesi ve feminizm (Vol. 100). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göle, N. (2008). Modern Mahrem, İstanbul: Metis Yayınları.
• Güntekin, R. N. (2016). Çalıkuşu, İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Gülendam, R. (2001). The Development of a Feminist Discourse and Feminist Writing in Turkey, Journal for Woman Studies. 2(1), 93-116.
• İçli, T. (1998). Cumhuriyet döneminde kadının konumu. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cumhuriyetimizin 75. Yıl, Özel Sayısı, Ankara, 94-97.
• Kandiyoti, D. (1997). Cariyeler, bacılar, yurttaşlar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kaplan, M. (1998). Yeni bir insan tipi yaratmak, büyük Türkiye rüyası. İstanbul: Dergâh Yay.
• Karaca, Ş. (2013). Modernleşme dönemi Türk romanında evden kaçan ve eve sığınan kadınlar. Electronic Turkish Studies, 8(1), 1817-1827.
• Karagülle, F. (2016). Çalıkuşu'ndan bir köy hocasına: İdeolojinin edebiyat üzerindeki belirleyiciliği. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 54(54), 87-97.
• Karataş, E. (2009). Türkiye'de kadın hareketleri ve edebiyatımızda kadın sesleri. Electronic Turkish Studies, 4(8), 1652-1673.
• Kavcar, C. (1996). Çalıkuşu ve Türk eğitimindeki yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(1), 165-176.
• Kaymaz, İ. Ş. (2010). Çağdaş uygarlığın mihenk taşı: Türkiye’de kadının toplumsal konumu. AnkaraÜniversitesiTürk İnkılâpTarihiEnstitüsüAtatürk Yolu Dergisi, 46, 333- 366.
• Koçak, Ş. (2016). Çalıkuşu romanında Notre Dame De Sion. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 39-59.
• Kurnaz, Ş. (1991). Cumhuriyet öncesinde Türk kadını (1839-1923). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Mardin, Ş. (2014). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim yayınları.
• Moran,B.(2001). Türk romanına eleştirel bir bakış. Cilt:2,İstanbul:İletişim Yayınları,7. Baskı.
• Karasar, N. (2002). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Oktay Erkoç, G. (2021). Millî / erkek, gayr-ı millî / kadın: Türk romanında yabancı okullar ve cinsiyetler üzerine etkileri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(40), 421-460.
• Polat, F. (2016). Türk modernleşmesinin erken dönemlerinde kadının eğitimi meselesi. Turkiye Klinikleri J Public Health-Special Topics, 2(2), 32-42.
• Poyraz, T. & Alpbek, M. (1957). Reşat Nuri Güntekîn hayatı ve eserleri. Türk Kütüphaneciliği. 6(3), 1-18.
• Sancar, S. (2004).Otoriter Türk modernleşmesinin cinsiyet rejimi. Doğu Batı, 7(29), 197-211.
• Sancar, S. (2014). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uludağ, M.E. (2008). Çalıkuşu romanında vurgulanan eğitim problemleri ve günümüze yansımaları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7(25), 78-90.
• Uygun Aytemiz, B. (2015). Reşat Nuri Güntekin’in duygusal romanlarında Anadolu. Journal of Turkish Studies, 10(8), 2115-2151.
• Tavşancıl, E. & Aslan, A. E. (2001). İçerik analizi ve uygulama örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınları
• Tanpınar, A. H. (2007). Edebiyat üzerine makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tonguç, İ. H. (1947). Canlandırılacak köy, İstanbul: Remzi Yayınları.
• Yaraman, A. (2001). Resmi tarihten kadın tarihine: Elinin Hamuruyla Özgürlük. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Yılmaz, E. (2007). Türk edebiyatında kadın öğretmen tiplemeleri. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 240-251.