Amerikalı Gazeteci Curtis’in İttihat ve Terakki’nin Yönetimi ve Eğitim Anlayışına Dair Bazı Gözlem ve Değerlendirmeleri

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 1556 - 1589, 21.10.2023

Ayşegül Kuş

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1330245

Öz

1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Osmanlı Devleti yenilmiş ve ardından II. Abdülhamid Meclis-i Mebusanı kapatmış ve böylece 33 yıl kadar devam eden bir süreç başlamıştır. Bu süreç içerisinde muhalif bir hareket olarak ortaya çıkan Jön Türkler ve onun bir uzantısı olan İttihat ve Terakki, hem yurt dışında hem de yurt içinde güç kazanmış ve 23 Temmuz 1908 yılında Abdülhamid’i tekrar Meşrutiyeti ilan etmeye ve meclisi açmaya zorlamıştır. II. Meşrutiyet ilan edilince, İttihat ve Terakki yönetimi başlamıştır. II. Meşrutiyet, Jön Türker’in baskısıyla ilan edilmiş olsa da, özde, Lale devri, Tanzimat, Islahat ve I. Meşruti-yet gibi Osmanlı Devleti tarafından yapılan yenileşme ve çağdaşlaşma çabalarının deva-mı niteliğindedir. Tüm bunlara ek olarak, II. Meşrutiyet döneminin, aynı zamanda Türkiye Cumhuriyetine giden süreç ve sonrası üzerinde de önemli yansımaları ve etkileri olmuştur. Çünkü bu dönemin bazı siyasetçileri ve aydınları, Cumhuriyet’in de kurucu kadrosu içeri-sinde yer alarak gerek düşünceleri gerekse yürüttükleri faaliyetlerle Cumhuriyet döneminin şekillenmesinde de önemli bir rol oynamışlardır. Bu yüzden, 1908 yılında II. Meşrutiyetin ilan edilmesiyle başlayan dönemin, idari, siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel bakımdan modern Türk tarihi üzerindeki etkilerini ayrıntılı olarak ele alarak analiz etmek önem ta-şımaktadır. İşte bu çalışma, Amerikalı gazeteci William Eleroy Curtis’in “Around the Black Sea: Asia Minor, Armenia, Caucasus, Circassia, Daghestan, The Crimea, Roume-nia” adlı eserinden yola çıkarak II. Meşrutiyetin ilanıyla başlayan İttihat ve Terakki yöne-timinin yapısına ve yönetim anlayışına dair gözlemlerinin bir değerlendirmesini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

William Eleroy Curtis, Osmanlı Devleti, II. Meşrutiyet, İttihat ve Terakki, İdari ve siyasi yapı

Kaynakça

• Feroz, A. (1986). İttihat ve Terakki (1908 - 1914), Kaynak Yayınları: İstanbul.
• Feroz. A. (1996). İttihatçılıktan Kemalizme. (çev. Fatmagül Berktay (Baltalı). 3.Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• A. İlhan (2008). II. Meşrutiyet Dönemi Eğitim Politikası ve Satı Bey. Gazi Türkiyat, 1(3), 67-81.
• Akşin, S. (1998). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İmge Yayınevi: Ankara.
• Akşin, S. (1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Ayas, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitimi-Kuruluşlar ve Tarihçeler, Ankara: MEB
• Aydın, M. (2011). II. Meşrutiyetin İlanı ve İngiltere. Belgi (1), 15-49.
• Beydilli, K. (2008). II. Meşrutiyet Döneminde Milli Seçkincilik ve Eğitim: Emrullah Efendi Tuba Ağacı Nazariyesi. Doğu Batı I (45), 197-213.
• Beydilli, K. (1989). II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Meselesine Dair. Osmanlı Araştırmaları (9), 78-99.
• Coates, B. (2014). The Pan-American Lobbyist: William Eleroy Curtis and U.S. Empire, 1884-1899. Diplomatic History 38 (1), 22-48.
• Curtis, W. E. (1911). Around the Black Sea, Asia Minor, Armenia, Caucasus, Circassia, Daghestan, the Crimea, Roumania. New York: Hodder and Stoughton.
• Çavdar T. (1991). İttihat ve Terakki. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Davison, R. H. ( 1997). 19.Yüzyılda Hristiyan Müslüman Eşitliğine İlişkin Türk Tavrı. İslam Dünyası ve Batılılaşma (s.57-86). İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• E. Mustafa (1996). II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim Hareketleri. Ankara: Ocak Yayınları.
• Erkek, M. S. (2013). II. Meşrutiyet Dönemi Maarif Nazırları. Tarih İncelemeleri Dergisi 38 (2), 385-416.
• Erkek M. S. ( 2009). II. Meşrutiyet Döneminde Türk Eğitim Sistemindeki Gelişmeler ve Ethem Nejat Bey. (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001a). Meşrutiyet, İçinde Diyanet İslam Ansiklopedisi.(C.29, ss.388-393). İstanbul: TDV Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1985). Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889- 1902). I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2001b). İttihat ve Terakki Cemiyeti, İçinde Diyanet İslam Ansiklopedisi. (C. 23,ss. 476-484). İstanbul: TDV Yayınları.
• H. Necdet ve Ü. Uğur (2003). Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (17. YY. Başlarından yıkılışa). Ankara: Gazi Kitabevi.
• İhsanoğlu, E. (1990). Dârulfünûn Tarihçesine Giriş. Belleten, 54 (210), 699-738.
• İhsanoğlu, E. (1993). Darülfünun. İçinde Diyanet İslam Ansiklopedisi (C.8, ss. 521-525). İstanbul: TDV Yayınları. Kansu, Aykut (2001), 1908 Devrimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• K. Ebuzer (2021). Şerif Mardin’in Metinleri Bağlamında Yeni Osmanlılar ile Jön Türklerin Fikrî Derinliklerine Dair Bir İzah Denemesi. Liberal Düşünce Dergisi 26 (104), 73-99.
• Karal, E. Z. (1995). Osmanlı Tarihi, 8, 4. Baskı, Ankara: TTK.
• Kerimoğlu, H. T. (2014). İttihat ve Terakki Cemiyetinin Makedonya Politikası ve Çeteler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 14(2), 149-188.
• Kodaman, B. (1991). II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikaları, TTK, Ankara.
• Kuran A. B. (1945). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Tan Matbaası.
• Mardin, Ş. (2007). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim Yayınları. Ramsour E. E. (2004). Jöntürkler: 1908 İhtilalinin Doğuşu. (çev. M. Önal Mengüşoğlu). Pınar Yayınları, İstanbul 2004.
• Ramsaur, E. E. ( 2007). Jön Türkler ve 1908 İhtilali. (çev. N. Yavuz). İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Serin, N.(1985).1985“Eğitim Tartışmaları.İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi.(C. 2, ss. 478‐484). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarı, N. (2009). “Mektebi Tıbbiye (1827-1909)”, Mekteb-i Tıbbiye (1827-1909). Kuruluşundan Günümüze Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 1827-1967- 2007 (ss.7-24). (eds: N. Sarı, Z. Özaydın, B. Akgün, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
• Serin, N. (1985). Mekteb-i Mülkiyeden Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne 125. Yıl. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 40 (1), 9-16.
• Sungu, İ. (1940). Tanzimat ve Yeni Osmanlılar. (Tanzimat’ı Anma Kitabı'ndan ayrı basım), İstanbul: Maarif Matbaası.
• Şapolyo, E. B. ve Gökalp, Z. (1943), İttihat ve Terakki ve Meşrutiyet Tarihi, İstanbul: Güven Basımevi.
• Temo, İ. (1987). İttihat Terakki Anıları. İstanbul: Arba Yayınları.
• Tokay, G. (1995). Makedonya Sorunu Jön Türk İhtilalinin Kökenleri (1903-1908), İstanbul: Afa Yayınları.
• Tuanaya, T. Z. (1952). Türkiye’de Siyasi Partiler, 1. Baskı. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları Basımevi.
• Tunaya T. Z. (1989). Türkiye’de Siyasi Partiler, 3, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Uçarol, R. (1995). Siyasi Tarih, (1789-1994), 4. Baskı. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Uzer, Tahsin (1999). Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Ankara: TTK Yayınları.
• Uzun, D. (2012). Heykel Sanatının Türk Kültür İçindeki Yeri ve Yervant Oskan Efendi. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 1(1), 279- 291.
• Ünal, U. (2016). III. Selim’den Meşrutiyet’e Osmanlı’da Eğitim (1789-1876). Türk Eğitim Tarihi El Kitabı (s.151-172). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yavuz, Mehmet (2017). Klasik ve Modern Dönem Yönetici Yetiştirme Sistemlerinin İncelenmesi: Kurumlar ve Kişiler. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 31(2), 433-540.
• Yücel H. Â. ( 1994). Türkiye’de Orta Öğretim. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Zengin, Z. S. (2019). Medreseden Darülfünuna Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi, Ankara: Maarif Mektepleri Yayınları. Zengin, Z. S. (2021). Tanzimat Sonrasında Yüksek Din Eğitiminde Islahat: Darülfünun Ulum-ı Aliye-i Diniye Şubesinin Kurulması. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi30.Yıl Özel Sayısı,1-15.
• Zürcher, E. J. (2011). Milli Mücadelede İttihatçılık. (çev. N. Salihoğlu). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (1996). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.