OSMANLI DEVLETİ’NDE BİR CEZA İNFAZ KURUMU OLARAK HAPİSHANELER VE KADINLAR

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 405 - 436, 18.07.2020

Murat Hanilçe , Ersin Şeyhoğlu

https://doi.org/10.30692/sisad.745234

Cited By: 9

Öz

Kadınlar, sosyo- kültürel ve ekonomik hayatta etkin bir rol oynamakla beraber, çağlar boyunca erkeklerin gerisinde yer almışlardır. Osmanlı toplumunda kadın ve kadına bakış açısı geleneksel ve dinsel boyutta şekillenmiş, Tanzimat dönemine kadar da bu durum böyle devam etmiştir. Ev yaşamında kafes arkasına çekilerek, ev dışındaki yaşamda ise çarşafa sokularak, refakatsiz sokağa çıkması engellenen kadınların durumu Tanzimat dönemiyle birlikte tartışılmaya başlanmış ve kabul edilen yeni yasalarla birlikte kadınlar lehine düzenlemeler yapılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılın ortalarına doğru bedene yönelik cezalardan hürriyeti kısıtlayıcı cezalara doğru bir geçiş süreci başlamış, böylece hapis cezası ve hapishaneler Osmanlı ceza sistemi içerisinde önemli bir yer edinmiştir. Şu ana kadar Osmanlı hapishaneleri ile ilgili çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bununla birlikte, kadın hapishaneleriyle ilgili çalışmalar oldukça sınırlı kalmıştır. Bu çalışma Osmanlı Devleti’nde hapishanelerin genel işleyişi içerisinde kadın hapishanelerinin yerini ortaya koymak gibi mütevazı bir amaç taşımaktadır. Çalışmada ilk olarak hapishane kavramı üzerinde durulmuştur. Ardından Türk ve Dünya tarihinde hapishanelerin gelişimi ana hatlarıyla ortaya konmuştur. Son olarak Osmanlı Devleti’nde kadınların işledikleri suç ve bu suçlara karşı aldıkları cezalar ile kadınlara yönelik hapis uygulamaları üzerinde durulmuştur. Çalışmada yararlanılan kaynaklar başta Mebani-i Emiriye ve Hapishaneler Müdüriyeti belgeleri olmak üzere Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nden temin edilen belgelerdir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Hapishane, Mahbes, Nisa, Ceza

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• A. MKT. NZD. (Sadaret-Nezaret ve Devair Evrakı) 295/87, 401/63, 402/90.
• A. MKT. UM. (Sadaret- Umum Vilayat Evrakı) 409/54, 461/29.
• A. MKT. MVL. (Sadaret-Meclis-i Vala Evrakı) 62/25, 135/99.
• BEO. (Bab-ı Ali Evrak Odası) 156/11689.
• C. ML. (Cevdet Maliye) 1/17, 17/3, 17/5.
• C. ZB. (Cevdet Zabtiye) 28/1355, 29/6, 13/607, 14/1891, 30/1456, 28/1355 30/22, 52/2566, 60/2970.
• DH. MB. HPS (Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriyye Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı) 1/1, 3/12, 18/30, 50/20, 141/51, 143/10, 144/17, 144/74, 144/80, 160/82.
• DH. MB. HPS. M. (Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emîriyye Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı) 3/12.
• DH. MKT (Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi) 110/26, 845/37, 852/10, 1225/49, 1273/21, 1748/1, 1422/115, 2127/34.
• DH. TMIK. S. (Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Islahat) 30/22, 30/22-1, 30/22-2, 30/22-3, 45/5, 72/66, 72/66-1. 72/66-2.
• Hat. (Hatt-ı Hümayun) 13/487, 206/10845, 208/11055.
• İ. AZN. (İrade Adliye ve Mezahib Evrakı) 38/10.
• İ. MVL. (İrade Meclis-i Vala) 417/18265, 553/24831.
• ŞD. (Şura-yı Devlet Evrakı) 1721/9.
• Kitap, Makaleler ve Sözlükler
• Adak, U. (2006). XIX. Yüzyılın Sonları ve XX. Yüzyılın Başlarında Aydın Vilayetindeki Hapishaneler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi. İzmir.
• Akman, M. (2004). Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması. İstanbul: Eren.
• Aktepe, M. (1989). Vak‘a-Nüvis Ahmed Lutfi Efendi Tarihi, C. XII. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Arık, F. Ş., (1999). Türkiye Selçuklu Devletinde Siyaseten Katl: Belleten, C. LXIII, S. 236, s. 43-93.
• Artuk, M.E., Gökcen, A., Yenidünya, A. C., (2013). Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Adalet.
• Avcı, M. (2002). Osmanlı Hukukunda Para Cezaları. Türkler, C. X, s. 91-106. Ankara: Yeni Türkiye.
• Avcı, M. (2002). Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özellik Gösteren Hapis Türleri: Kalebentlik, Kürek ve Prangabentlik, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, S. http://dergipark.gov. tr/esosder/issue/6115/82065.
• Bardakoğlu, A. (1993). Ceza. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 7., s. 470-478. İstanbul: Diyanet Vakfı.
• Bardakoğlu, A. (1997). Hapis. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 16. s. 54-64 İstanbul: Diyanet Vakfı.
• Barkan, Ö.L., (1986). Türk Hukuk Tarihine Giriş. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 14. s. 1-15.
• Bayındır, A. (2002). Örneklerle Osmanlı’da Ceza Yargılaması. Türkler. C. X, s- 69-82. Ankara: Yeni Türkiye.
• Beydilli, K. (2001). Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı.
• Bianchi, Par T. X. (1856), Khaththy Humaion Ou Charte İmpeériale Ottomane Du 18 Fevrier 1856, Paris.
• Bingöl, S. (2004). Tanzimat Devrinde Osmanlı’da Yargı Reformu: Nizamiye Mahkemelerinin Kuruluşu ve İşleyişi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Bostan., İ. (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bozkurt, G. (1996). Batı Hukuku’nun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bozkurt, N. (2012). 20. Yüzyıl Başlarında Kütahya Hapishanesinin Genel Durumu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 21. s. 261-277.
• Ceride-i Mehakim, 1296.
• Cin, H., Akgündüz, A. (1990). Türk-İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: Timaş.
• Demir, M. (2008). Anayasal Meşrûtî Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi. Bilig. S. 47. s. 215-240.
• Demirbaş, T. (2018). Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi. Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali- Hilal Oytun Altun). İstanbul: Kitabevi, s. 3-40.
• Demirel, F (2001). 1890 Petersburg Hapishaneler Kongresi: Toplumsal Tarih, C. 15, S. 89, s. 11-14.
• Demirel, F. (2007). Osmanlı Adliye Teşkilatında Yaşanan Sorunların Hapishanelere Yansıması (1876-1909). Noemi Levy, Alexandre Toumarkine (Der.), Osmanlı’da Asayiş Suç ve Ceza 18-20. Yüzyıllar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, s. 190-200.
• Doğramacı, E. (1982). Türkiye’de Kadın Hakları. Ankara: Üniversal.
• Ekinci, E. B. (2004). Osmanlı Mahkemeleri, İstanbul: Arı Sanat.
• Eren, M. (2014). Kapatılmanın Patolojisi. İstanbul: Kalkedon.
• Eren, M. (2014). Mahbeslerden Hapishanelere, Hapishanelerden Cezaevlerine. Osmanlı’dan Günümüze Kapatılma. Bilim ve Gelecek Dergisi. S.119.
• Erim, N. (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kalebentlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Araştırmaları Dergisi. S. 4. s. 79- 88.
• Foucault, M. (2006). Hapishanenin Doğuşu. Mehmet Ali Kılıçbay (Çev). Ankara: İmge Kitapevi.
• Gökbilgin, T. (1977). Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Gönen, Y.S., (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nda Hapishaneleri İyileştirme Girişimi, 1917 Yılı. Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali- Hilal Oytun Altun). İstanbul: Kitabevi. s.173-184.
• Gönüllü, A. R., (2011). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Isparta Hapishanesi (1867-1920). Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 29. s. 349-392.
• Gül, A. (2013). Osmanlı Taşrasında Suç ve Suçlular (1919 Ocak Ayı Erzincan Sancağı Örneği). Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C. 17. S. 1–2, s. 1-29.
• Güven, H. (2008). Michel Foucault’nun Sosyal Bilim Anlayışı ve Metodolojisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Aydın.
• Karaca, Ali. (2018). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Fahişe Hatunlara Uygulanan Cezalar: Hapis ve Sürgün. Hapishane Kitabı. (Ed. Emine Gürsoy Naskali- Hilal Oytun Altun). İstanbul: Kitabevi, s.152-162.
• Kılınç, A. (2015). Osmanlı Devleti’nde Kürek Cezasının Hukuki Tahlili. Belleten, C. LXXIX, S. 285, s. 531-556.
• Kızılkan, A. Ö. (2011). Osmanlı’da Kadın Hapishaneleri ve Kadın Mahkûmlar (1839- 1922). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Koca, S. (2011). Sultan I. Alaeddin Keykubad'dan Sonra Türkiye Selçuklu Devleti İdaresinde Ortaya Çıkan Otorite Zafiyeti ve Emir Sadeddin Köpek'in Selçuklu Saltanatını Ele Geçirme Teşebbüsü. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 5. s.160-176.
• Kuran-ı Kerim Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları Ankara 2011.
• Naskali, E.G., Altun, H.O., (2006). Zindanlar ve Mahkûmlar. İstanbul: Babil.
• Orat. J. A., Çelik. F. (2011). Diyarbakır Vilayeti Hapishaneleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 7, s.73-95.
• Özçelik, M. (2011). Mütareke Döneminde Osmanlı Hapishanelerini Durumu. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 14. s. 16-39.
• Parlakoğlu, G. (2018). II. Abdülhamit Dönemi Hapishanelerinin Genel Özellikleri ve Uygulamaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Mardin.
• Pehlivan Ağırakça, G. (2017). İnas Rüşdiyeleri’nde (Kız Ortaokullarında) Ahlâk Dersleri. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, s. 56-77.
• Poyraz, Ö. ( 2016). 20. Yüzyılda Osmanlı’da Kadın Mahkumlar Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın I. (Ed). Osman Köse. Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayını, s. 619-629.
• Schull, K.F. (2007). Fielding Penal Institutions, Nation-State Construction and Modernity in The Late Otoman Empire, 1908-1919, A Dissertation Submitted in Partial Satisfaction of The Requirements for The Degree Doctor of Philosophy in History, University of California, Los Angeles.
• Schull, K.F. (2014). Prisons in the Late Ottoman Empire: Microcosms of Modernity. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Sivri, G. (2017). Osmanlı’da Kadın Mahkûm Olmak: Kadınları Mahkûm Etme ve Denetleme Pratikleri Üzerine Bir Değerlendirme (1840-1919). Toplumsal Tarih. S.11. Tarih Vakfı Yayınları. s. 84-89.
• Spierenburg, P. (1998). The Body and The State Early Modern Europe. The Oxford History of the Prison The Practice of Punishment in Western Society. Oxford University Press. New York, s.61-62.
• Sunay, S. (2018). Son Dönem Osmanlı Taşra Hapishanelerine Bir Örnek: Bolvadin Hapishanesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 20, S. 1, s.43-66.
• Şemseddin Sami (1996), Kamus-i Türki, 2.baskı. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şen, Ö. (2007). Osmanlı’da Mahkûm Olmak. İstanbul: Kapı.
• Taner, T. (1999). Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku. Tanzimat I, İstanbul: MEB. s. 221-232.
• Tekeli, Ş. (1982). Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat. İstanbul: Birikim.
• Tekin, S. (2001). Nazilli Hapishanelerine Kısa Bir Bakış, Tarih ve Toplum, C. 35, S. 205, s.13.
• Tekin, S. (2008). Dr. Polliç Bey’in 1918 Tarihli Raporuna Göre Berlin ve Aydın Vilayeti Hapishanelerine Genel Bir Bakış. OTAM, S. 24, s .205-223
• Temel, M. (2002). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Fuhuş ve Frengi ile Mücadele. Türkler. C. 14, s. 171-173. Ankara: Yeni Türkiye.
• Tuncer, H. (1989). Türk Kadınının Geçirdiği Evrimin Tarihçesi ve Bu Günkü Durumu. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. C. 6. S.16. s.153-163.
• Uyanık, M. Z. (2017). İslam Hukukunda Hapis Cezası ve Hapishane. İstanbul: Hikmetevi.
• Üçok, C., Mumcu, A., Bozkurt, G. (1996). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Turhan.
• Ünlü, M. (2010). Tanzimat Sonrasında Balkanlardan Karadeniz’e Sürgünler. History Studies, Volume, 2/2, s.305-320.
• Velidedeoğlu., H. V. (1970). Atatürk İlkeleri ve Türk Kadınının Çilesi. İzmir: İzmir Meslek Kadınları Kulübü.
• Yıldız, G. (2012). Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908). İstanbul: Kitabevi.
• Yıldız, Ö. (2015). Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği. Gazi Akademik Bakış Dergisi. C. 9. S. 17 s. 91-111.
• Yılmaz, M. (2001). İslam Tarihinin İlk Üç Asrında Hapishanelere ve Mahkûmların Durumlarına İnsan Hakları Bağlamında Genel Bir Bakış. Ondokuzmayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 12-13. s. 539- 551.