BAŞKOMUTAN MUSTAFA KEMAL PAŞA’YA BİR MUHALEFET MEKANİZMASI: HARP ENCÜMENİ FEVKÂLADESİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 663 - 671, 29.11.2022

Feyyaz Karıncalı

https://doi.org/10.30692/sisad.1194706

Öz

Sakarya Meydan Muharebesi öncesinde Mustafa Kemal Paşa'ya verilen, Cumhuriyet’in ilanına kadar devam eden Başkomutanlık yetkilerinin sınırlandırılmasına yönelik en ciddi teşebbüs, 12 Aralık 1921 tarihinde Meclise sunulan Harp Komitesi kurulmasına dair öneridir. Daha sonra bu öneri Harp Encümeni Fevkâladesine evrilmiştir. Harp Encümeni Fevkalâdesi ile güdülen gaye Başkomutana verilen yetkileri sınırlandırmak, Meclisin daha fazla yönetime dâhil olmasını sağlamaktır. 27 Ekim 1921 tarihinde kapalı oturumda Lâzistan Mebusu Osman Bey önderliğinde “Ordunun İlbas ve İaşesine” dair verilen gensoru önergesi ise Harp Encümeni Fevkâladesine gidilen sürecin başlangıç noktası olmuştur. Bu önerge ile ordunun geri hizmetlerinin yapılamadığına yönelik eleştiriler gündeme getirilmiştir. Üstü kapalı şekilde Başkomutanın görevini iyi yapamadığı öne sürülmüştür. Meclisteki muhalifler tarafından 27 Ekim tarihinde verilen gensoru önergesini 8 Aralık 1921 tarihindeki “Ordu Levazımatı, Vaziyeti Harbiye ve Askeriye” hakkındaki önerge izlemiştir. Gensorular ile muhalifler Başkomutanın yetkilerini sorgulamışlar ve Harp Encümeni Fevkâladesi oluşturarak yönetimde söz sahibi olmak istemişlerdir. Makalede, verilen gensoru önergeleriyle Harp Encümenine giden süreç ve bu encümen vasıtası ile Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın yetkilerini sınırlandırma teşebbüsü irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Başkomutanlık, Başkumandanlık Kanunu, Harp Encümeni, İkinci Grup, Mustafa Kemal Paşa, TBMM

An Opposition Mechanism To The Commander-in-Chief Mustafa Kemal Pasha: Harp Encümeni Fevkâladesi

Öz

The most serious attempt to limit the authority of the Commander-in-Chief, which was given to Mustafa Kemal Pasha before the Battle of Sakarya and continued until the advert of the Republic, was the proposal to establish a War Committee, which was submitted to the Parliament on 12 December 1921. Later on, this proposal evolved into the Harp Encümeni Fevkaladesi. The aim of the Harp Encümeni Fevkaladesi is to limit the powers given to the Commander-in-Chief and to ensure that the Assembly is more involved in the administration. The no-confidence motion submitted by Lazistan Deputy Osman Bey and his friends in a closed session on October 27, 1921 the “Ordunun İlbas ve İaşesi” was the origin process leading to the Harp Encümeni Fevkaladesi. With this motion, criticisms about the fact that the army could not perform its backward services were brought to the agenda. It has been implicitly claimed that the Commander-in-Chief did not do his duty well. Proposal given by the dissidents in the parliament on October 27r was followed by the motion on 8 December 1921 the “Ordu Levazımatı, Vaziyeti Harbiye ve Askeriye”. With no-confidence questions, the opponents questioned the powers of the Commander-in-Chief and wanted to have a say in the administration by forming the Harp Encümeni Fevkâladesi. In the article, the process leading to the Harp Encümeni with the motions of no confidence and the attempt to limit the powers of Commander-in-Chief Mustafa Kemal Pasha through this committee will be examined.

Anahtar Kelimeler

Commander-in-Chief, Commander-in-Chief Law, The Turkish Grand National Assembly, Mustafa Kemal Pasha

Kaynakça

• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 25, Sayı: 75, Genelkurmay Basımevi. Ankara Eylül 1976.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Yıl: 62, Sayı:130. Genelkurmay Basımevi. Ankara Ocak 2013.
• Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Arşivi (ATASE), İstiklal Harbi Kataloğu.
• Güneş, İ. (2007). Birinci TBMM'nin Düşünce Yapısı (1920-1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demirel, A. (2003). Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hatemi, N. (1999). Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükler. Cilt: I-II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaya, H. (2008). Refet Bele’nin Askerî ve Siyasi Hayatı. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• Kayalı, K. (1985). I. TBMM’de Muhalefet. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt: V. İstanbul: İletişim Yayınları. Mustafa, K. (2008). Nutuk, C.I. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ortak, Ş. (2022). Başkumandanlık Kanunu Hakkında TBMM’de Yaşanan Tartışmalar. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(100), 27-59.
• Sabis, A. (1993). Harp Hatıralarım İstiklâl Harbi ve Gizli Cihetleri. Cilt: V. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Sarıçoban, G. (2019). The Second Group in the First Turkish Grand National Assembly. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(4), 1574-1591.
• Sarıhan, Z. (1996). Kurtuluş Savaşı Günlüğü. Cilt: IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kanunlar Dergisi.
• Türk İstiklâl Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 3 ncü Kısım Birinci, İkinci İnönü, Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri (9 Kasım 1920-15 Nisan 1921). (1999). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türk İstiklâl Harbi. II nci Cilt Batı Cephesi 6 ncı Kısım 1 nci Kitap, Büyük Taarruza Hazırlık ve Büyük Taarruz. (1994). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türk İstiklâl Harbi. İdari Faaliyetleri (15 Mayıs 1919- 2 Kasım 1923), Cilt: VII. (1975). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Yaman, A.E. (1992). Başkumandanlık Kanunu. Atatürk Yolu Dergisi, 3(9), 85-110.