Kıraatler arasında tercihte bulunmak, dilbilim ve Kur’an araştırmaları alanında önemli konulardan biridir ve birçok dilbilimci ve müfessir tarafından ilgi görmektedir. el-Hâkim el-Cüşemî (ö:494) tarafından yazılan "el-Tehzib fi’t-tefsir" adlı kitap bu alanda önemli bir kaynak olarak kabul edilir. Çünkü yazar kıraatlere büyük önem vermiştir. el-Cüşemî, Mu'tezile'nin beşinci yüzyıldaki önemli figürlerinden biri olarak yüksek bir ilmi konuma sahiptir. Tefsir ve kelam alanlarındaki eserleri Mu'tezilî kelam ekolunda önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca, "el-Keşşâf" ın yazarı olan ez-Zemahşerî'nin de (ö: 538) hocasıydı. el-Hakim bu konumuna ve tefsirinin önemine rağmen, ilmi alanda gereken ilgiyi görmemiştir. Bu araştırmamızda. el-Hâkim el-Cüşemî’nin kitabındaki Kıraatler arasında tercih konusunu ele alık. Ve konuyu mütevatir olan kıraatlerle sınırladık. Zira mütevatir kıraatler diğer kıraatlerden önceliklidir. Çünkü mütevatir kıraat kabul şartlarını haiz olmanın yanı sıra Kur’an olduğu da kesindir. Araştırmamız, el-Cüşemî’nin bu konudaki konumunu da belirlemektedir. Kıraatler arasındaki tercihlerinin sebebini ve diğer müfessir ve dilbilimcilerden naklettiği gerekçelerini de ortaya koymaktadır. Bu gerekçeleri üçe ayırmıştır: Birincisi: Arap diline, dilbilgisi ve morfoloji kurallarına ilişkin gerekçeler. İkincisi: bazı kıraatlerin kendisine göre mütevatir olmaması sebebiyle reddetmesi gbi kıraatler ve kurrâlarla ilgili gerekçeler. Er-resmü’l-Osmânî’ye uygun olanları öncelemesi gibi bazı fer’i iletlerle ilişkin gerekçeler. Bu araştırma, bu illetlerin tartışılmasını da içermektedir. Ayrıca kabul şartları taşıyan mütevatir kıraatlerin reddedilmeyeceği sonucuna varmaktadır. el-Hâkim el-Cüşemî, ilkesel olarak mütevatir kıraatler arasında tercih yapmaktan kaçınmaktadır. Ancak uygulama açısında bu kıraatler arasında tercihte bulunmaktadır. Araştırmada kıraatler arasında uzlaşı yolunu tuttuğu ve tercihte bulunmadığı sonucuna varılmıştır. Araştırma, Kur’an ve dilbilimi çalışmalarıyla ilgilenenlerin, el-Hâkim el-Cüşemî’nin tefsirine daha fazla dikkat etmeleri gerektiğini önerir, çünkü bu tefsir, incelenmeyi hak eden bilimsel konularla doludur.
Teşekkür ederim hocam
Choice in Quranic readings (Qira’at) is a significant issue in the field of linguistic and Quranic studies which have received the attention of many grammarians and Quran interpreters. Al-Hakim Al-Jushami's (494 AH) "Al-Tahzib fi Al-Tafsir" is a major reference in this field. Al-Hakim was a prominent figure of Al-Mu'tazila school of thought in the 5th century AH through his works in Quranic interpretation and. He was the teacher of Imam Al-Zamakhshari (538 AH), the author of Al-Kashaf. However, Al-Hakim has not been studied well enough. Therefore, this research studies one of the issues in his book, namely ‘choice of Quranic readings’. It was limited, however, to recurrent ‘mutawater’ readings for their significance over others as they meet the acceptance criteria and are unanimously considered the authentic Quranic readings. The research sought to understand the position of Al-Hakim on this issue and the main arguments he relied on in his choices, and those of other commentators and linguists he cited. It divided those into three categories: Arguments related to the Arabic language, its lexicon, grammar, and morphology; Arguments related to the readings and their narrators; Other secondary arguments. The research discussed those arguments and reached the conclusion that they are not enough to reject any mutawater reading that meets all acceptance criteria, and that although Al-Hakim was, in principle, against any choice when it comes to mutawater readings, in practice, he had his own choices and preferences. It also concluded that the ideal approach should be that of reconciliation and instead of giving more weight to one reading over the rest, focus should be on how the different readings complement each other. It also recommends that Quranic and linguistic researchers give more attention to Al-Hakim Al-Jushami’s book, for its wealth of scientific questions worthy of further careful research.
mutawater ‘recurrent’ readings choice preference Al-Hakim Al-Jushami Al-Tahzib fi Al-Tafsir.
الاختيار بين القراءات من القضايا المهمة في حقل الدراسات اللغوية والقرآنية، حيث حظيت باهتمام طائفة كبيرة من النحاة والمفسرين. ويعتبر كتاب "التهذيب في التفسير" للحاكم الجُشَمي(494هـ) مصدرًا مهمًا في هذا الباب؛ فقد عُنِيَ مصنفه بالقراءات عناية كبيرة. وللجُشَمي مكانة علمية رفيعة؛ إذ هو واحد من أعلام المعتزلة في القرن الخامس الهجري، ولمصنفاته في علمي التفسير والكلام دور بارز في المدرسة الاعتزالية، كما أنه شيخ الإمام الزمخشري(538هـ) صاحب الكشاف. وعلى الرغم من مكانة الحاكم هذه، وأهمية تفسيره إلا أنه لم يَنل حظه من الدرس؛ لذلك قام البحث بدراسة مسألة من مسائل الكتاب وهي قضية الاختيار بين القراءات القرآنية. واقتصر على القراءات المتواترة؛ لأنها مقدمة على غيرها؛ نظرًا لاستجماعها شروط القبول، وثبوت قرآنيتها. وقد قام البحث باستجلاء موقف الجشمي من هذه المسألة، ووقف على أهم العِلَلِ التي اعتمد عليها في اختياراته بين القراءات، والعِلَلِ التي نقلها عن غيره من المفسرين والـمُعْربين، وقسمها إلى مجموعات ثلاث: عِلَلٍ متعلقة باللغة العربية وقواعدها من لغة ونحو وصرف؛ وعِلَل متعلقة بالقراءة والقراء، كرده بعض القراءات لعدم ثبوت تواترها عنده، أو للشك في ضبط الرواة؛ وعِلَلٍ فرعية أخرى، كتقديمه القراءة الموافقة للرسم العثماني، وغير ذلك. وقد تضمَّن البحث مناقشة لتلك العِلَل، وخَلُصَ إلى أنها لا تنهض لرد قراءة متواترة استجمعت شروط القبول، وانتهى إلى أن الحاكم من حيث المبدأ يمنع من الاختيار بين القراءات المتواترة، إلا أنه من حيث التطبيق كان يرجح ويختار. وخَلُصَ البحث كذلك إلى أن الأولى أن يُسلك مسلك التوفيق بين القراءات وبيان تكاملها، لا الترجيح فيما بينها. كما أوصى البحث المشتغلين بالدراسات القرآنية واللغوية بزيادة الاهتمام بتفسير الحاكم الجشمي، لِغِنَاه بالمسائل العلمية التي تستحق الدرس.
Primary Language | Arabic |
---|---|
Subjects | Religious Studies |
Journal Section | Research Articles |
Authors | |
Publication Date | July 1, 2023 |
Submission Date | April 27, 2023 |
Published in Issue | Year 2023 |