Investigation of The Relationship Between Environmental Attributes and Sense of Place In The Context of User Needs: The Case of Hacıbayram Square and Its Surroundings As A Place

Year 2025, Volume: 07 Issue: 01, 46 - 82, 03.07.2025

Başak Yurtseven , Dicle Oğuz

https://doi.org/10.5281/zenodo.15789255

Abstract

Historical city centers are the first settlement areas of a city that have survived to the present day by preserving their historical, cultural, architectural and social characteristics. On the other hand, there is a loss of place in these places, which are in need of renewal due to the effects of globalization and capitalism. In this respect, maintaining and preserving the sense of place in historical city centers is of great importance. Sense of place is defined as the state of responding to people’s needs, including meaning, experience and identity. In this context, the main purpose of the study is to reveal the relationship between the environmental attributes of the place and place attachment, place dependency, place identity, which are used in the measurement of sense of place, in terms of user needs. In the methodology of the study, “Environmental Attributes Scale” was developed and “Sense of Place Scale” was used.. Within the framework of this method, the extent to which Hacıbayram Square is a “quality place” and how the renovation process affects the sense of place of the users were revealed in line with user needs. As a result, it was found that low-income participants showed higher attachment to the place and users mostly preferred the place functionally, and place attachment was higher among users aged 61 and over. It has been observed that the traditional fabric of Hacıbayram Square has changed and turned into a place where long-term uses do not occur. Also, it has been determined that the religious qualities of the place strengthen place attachment, the adequacy of usage areas and easy access increase place dependence, and the high symbolic value of the place positively affects place identity. According to these results, recommendations are presented for users to take ownership of the place.

Keywords

Urban renewal , Sense of place , Environmental Attributes , Public space , Historical city centers , Quality of space , User needs

Çevresel Özellikler ve Yer Duygusu Arasındaki İlişkinin Kullanıcı İhtiyaçları Bağlamında İncelenmesi: Bir Yer Olarak Hacıbayram Meydanı ve Çevresi Örneği

Abstract

Tarihi kent merkezleri, bir şehrin ilk yerleşim alanı olan, tarihsel, kültürel, mimari ve toplumsal özelliklerini koruyarak günümüze ulaşmış yerlerdir. Öte yandan küreselleşme ve kapitalizmin etkisiyle yenilenmeye ihtiyaç duyan bu mekânlarda yer kaybının ortaya çıkması söz konusudur. Bu açıdan, tarihi kent merkezlerinde yer duygusunun sürdürülmesi ve korunması büyük bir öneme sahiptir. Yer duygusu; anlam, deneyim ve kimliği kapsayan, insanların ihtiyaçlarına yanıt verme durumu olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda, çalışmanın temel amacı Hacıbayram Meydanı ve çevresinde yerin sahip olduğu çevresel özelliklerin, yer duygusunun ölçülmesinde kullanılan yer bağlılığı, yer bağımlılığı ve yer kimliği ile ilişkisini kullanıcı ihtiyaçlarına yönelik olarak ortaya koymaktır. Çalışmanın yönteminde, “Çevresel Özellikler Ölçeği” geliştirilmiş ve “Yer Duygusu Ölçeği” kullanılmıştır. Bu yöntem çerçevesinde, Hacıbayram Meydanı’nın ne derece “kaliteli bir yer” olduğu, yenileme sürecinin kullanıcılar üzerindeki yer duygusunu nasıl etkilediği kullanıcı ihtiyaçları doğrultusunda ortaya konmuştur. Sonuç olarak, düşük gelirli katılımcıların yere daha yüksek bağlılık gösterdikleri, kullanıcıların yeri çoğunlukla işlevsel olarak tercih ettikleri, 61 yaş ve üzeri kullanıcılar üzerinde yer bağlılığının/aidiyetin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Hacıbayram Meydanı’nda geleneksel dokunun değiştiği, uzun süreli kullanımların oluşmadığı bir yere dönüştüğü görülmüştür. Aynı zamanda, yerin sahip olduğu dini niteliklerin yer bağlılığını güçlendirdiği, kullanım alanlarının yeterli olmasının, erişimin kolay olmasının yer bağımlılığını artırdığı, yerin sembolik değerinin yüksek olmasının yer kimliğini olumlu yönden etkilediği tespit edilmiştir. Bu sonuçlara göre, kullanıcıların yeri sahiplenmesine yönelik öneriler sunulmuştur.

Keywords

Kentsel yenileme , Yer duygusu , Çevresel özellikler , Kamusal alan , Tarihi kent merkezi , Mekân kalitesi , Kullanıcı ihtiyaçları

Ethical Statement

Bu çalışmada, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Alt Etik Kurulu’na başvurulmuş ve 09.01.2023 toplantı tarihli, 01 toplantı sayılı, 02 karar sayılı (56786525-050.04.04-791473) raporda araştırmanın etik olarak uygun olduğuna karar verilmiştir.

References

• Akgül Yalçın, E. (2012). Yer Duygusu ve Peyzaj Değerleri Arasındaki İlişkinin Kampüsler Üzerinden Değerlendirilmesi (Tez no 318191). [Doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Akkar Ercan, M. (2006). Kentsel dönüşüm üzerine Batı'daki kavramlar, tanımlar, süreçler ve Türkiye. Planlama Dergisi, 2, 29-38.
• Akkar Ercan, M. (2016). Tarihi ve Kültürel Miras Alanlarında Devingen be Evrimsel Bir Yer Kimliği Kavramsallaştırması. İdealkent Dergisi, 7(20), 720-745.
• Alver, K. (2007). Kent Sosyolojisi. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Anonymous. (1926). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (Envanter No:1246). Hacıbayram Caddesi. Koç Üniversitesi VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi, Ankara.
• Armitage, R. ve Monchuk, L. (2019). What is CPTED? Reconnecting theory with application in the words of users and abusers. Policing: A Journal of Policy and Practice, 13, 312-330. DOI: 10.1093/police/pax004
• Aytekin, Ö. (2020). Tarihi Çevrede Koruma ve Peyzaj Yaklaşımları, Hacı Bayram Camisi Örneği. Türkiye Peyzaj Araştırmaları Dergisi, 3(1), 57-76.
• Brown, B., Perkins, D. ve Brown, G. 2003. Place attachment in a revitalizing neighbourhood: Individual and block levels of analysis. Journal of Environmental Psychology, 23(3), 259-271. DOI:10.1016/S0272-4944(02)00117-2
• Canter, D. (1977). The Psychology of Place. London: Architectural Press.
• Çınar, E. (2012). Fiziksel Mekân ve Güvenlik Algısı: İstanbul Boğaziçi Öngörünüm Alanı (Tez no 351879) [Doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Hall, T. ve Robertson, I. (2001). Public Art and Urban Regeneration: Advocacy, claims and critical debates. Landscape Research, 26(1), 5–26. DOI: 10.1080/01426390120024457
• Harris, C. ve Ullman, E. (2002). Kentin Doğası. (B. Duru ve A. Alkan, çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Hay, R. (1998). Sense of Place in Development Context. Journal of Environmental Psychology, 18(1), 5-29. DOI: 10.1006/jevp.1997.0060
• Hidalgo, M. (2013). Operationalization of place attachment: Aconsensus proposal. Estudios de Psicologia, 34(3), 251-259. DOI: 10.1174/021093913808295190
• Hidalgo, M. ve Hernandez, B. (2001). Place attachment: conceptual and emprical questions. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 273-281. DOI: 10.1006/jevp.2001.0221
• Jorgensen, B. ve Stedman, R. (2001). Sense of place as an attitude: Lakeshore owners attitude toward their properties. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 233-248. DOI: 10.1006/jevp.2001.0226
• Jöreskog, K. ve Sörbom, D. (2001). Lisrel 8: User’s Reference Guide. Scientific Software International Inc.
• Lalli, M. (1992). Urban-Related Identity: Theory, Measurement, and Empirical Findings. Journal of Environmental Psychology, 12(4), 285-303. DOI: 10.1016/S0272-4944(05)80078-7
• Lewicka, M. (2010). What Makes Neighborhood Different From Home and City? Effects of Place Scale on Place Attachment. Journal of Envirnmental Psychology, 30(1), 35-51. DOI: 10.1016/j.jenvp.2009.05.004
• Lowenthal, D. (1985). The Past is a foreign country. Cambridge: Cambridge Press.
• Marcus, C. ve Francis, C. (1990). People Places: Design Guidelines For Urban Open Space. USA: Van Nostrand Reinhold.
• Maslow, A. (1954). Motivation and Personality (Cilt 3). New York: Longman.
• Montgomery, J. (1998). Making A City: Urbanity, Vitality and Urban Design. Journal of Urban Design, 3(1), 93-116. DOI: 10.1080/13574809808724418
• Norberg-Schulz, C. (1980). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli.
• Norberg-Schulz, C. (1993). The Concept of Dwelling. New York: Rizzoli.
• Özdamar, K. (2003). Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Kaan Kitabevi Yayınları.
• Perrot, G., Guillaume, E. ve Delbet, J. (1872). Exploration Archéologique de la Galatie et de la Bithynie: D’une partie de la Mysie de la Phrygie, de la Cappadoce et du Pont (Cilt 2.cilt). Paris: Firmin-Didot.
• PPS (Project for Public Spaces). (2000). How to Turn A Place Around: A Handbook of Creating Successful Public Spaces. Project for Public Space.
• Punter, J. V. (1991). Participation in Planning: Theory, Attitudes, and Practice. The Town Planning Review, 62, 379-402.
• Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion Limited.
• Roberts, M. (1998). Art in Public Realm. C. Greed ve M. Roberts (Der.), Introducing Urban Design içinde (ss. 116-129). Addison Wesley Longman Ltd.
• Schwirian K. P. ve Schwirian P.M. 1993. Neighboring, residential satisfaction, and psychological well-being in urban elders. Journal of Community Psychology, 21, 285-299. DOI: 10.1002/1520-6629(199310)
• Stokols, D. ve Shumaker, S. (1981). People in places: A transactional view of settings. J. Harvey (Der.), Cognition, social behavior, and the environment içinde (ss. 441-488). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Swedish National Heritage Board. (2006). Towards Future Heritage Management: The Swedish National Heritage Board’s Environmental Scanning Report. Riksantikvarieämbetet.
• Tabachnick B.G. ve Fidell L.S. (2007). Using multivariate statistics. (Fifth Edition). Pearson Education. Inc.
• Tekeli, İ. 2003. Kentleri Dönüşüm Mekânı Olarak Düşünmek. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, 11-12-13 Haziran (ss. 2-7). İstanbul: YTÜ Bas. Yay. Merkezi Matbaası.
• Tekin, G. (2021). Tarihi Kent Merkezlerinde Yeniden Canlandırmanın Kültürel Boyutu. Milli Folklor, 130, 84-95.
• Tezbaşaran, A. A. (1997). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Twigger-Ross, C. ve Uzzell, D. (1996). Place and Identity Processes. Journal of Environmental Psychology, 16(3), 205-220. DOI: 10.1006/jevp.1996.0017
• Ullman, J. B. (2001). Structural equation modeling. B. G. Tabachnick ve L. S. Fidell (Der.), Using multivariate statistics – 4th edition içinde (ss. 653–771). Allyn & Bacon.
• Whyte, W. H. (2000). The Social Life of Small Urban Spaces. Project for Public Spaces.
• Williams, D. ve Vaske, J. (2003). The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of A Psychometric Approach. Forest Science, 49(6), 830-840. DOI: 10.1093/forestscience/49.6.830
• Williams, D., Patterson, M., Roggenbuck, J. ve Watson, A. (1992). Beyond the commodity metaphor: Examining emotional and symbolic attachment to place. Leisure Sciences, 14(1), 29-46. DOI: 10.1080/01490409209513155
• Yurtseven, B. (2024). Çevresel Özellikler ve Yer Duygusu Arasındaki İlişkinin Kentsel Yenileme Alanları Üzerinde Değerlendirilmesi: Ankara-Hacıbayram Meydanı ve Çevresi Örneği (Tez no 884576) [Doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Ankara.