Türkiye’de Üniversitenin Doğuşu ve Öğretim Üyelerinin Sosyal Profili (1900-1946)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 16, 57 - 87, 30.04.2022

Aydın Demirtaş

https://doi.org/10.25306/skad.1016646

Öz

1845 yılında kurulması gündeme gelen Darülfünun 1863 yılında halka açık derslerle eğitime başladı. Ancak kalıcı hale gelmesi kolay olmadı ve Darülfünun kurulması üç denemeden sonra 1900 yılında mümkün olabildi. Darülfünunda ilk dersleri verenler Mülkiye, Tıbbiye, Mühendishane gibi modern mekteplerin hocaları ya da yurtiçinde veya yurtdışında modern eğitim süreçlerinden geçmiş devlet erkânıydı. Darülfünunun ilk hocaları mensup oldukları aileler, eğitimleri, doğum yerleri itibariyle bürokratik seçkinlere yakındılar. Büyük çoğunluğu memur ailelere mensuptu ve yurtdışında yükseköğrenim görmüşlerdi. Bazılarının asıl mesleği eğitim dışında bir devlet görevi iken, sadece ders vererek yaşamını sürdürenler ise genellikle Darülfünun yanında dönemin modern okullarında da ders veriyorlardı. Öğretim üyeliğinin standartlarının oturması ve meslekleşmesi 1940’lı yıllara kadar devam etti. Üniversite öğretim üyeliğinin başlı başına bir meslek haline gelmesinden sonra, kültürel ayrım ve yaşam tarzı anlamında çizgiler belirginleşti ve bağımsızlaşma süreci başladı. Belli bir tarihten sonra doktorası olmayanların, bürokratlar ve vekillerin ders vermesinin önü de yasalarla kesildi. Akademik ünvanlar, sürekli kadrolar, uzmanlıklar, normlar ve sınırları çizilmiş rollerle üniversite hocalığı profesyonel bir meslek haline geldi. Bu makalede 1900-1946 yılları arasında öğretim üyesinin nasıl doğduğunu, nasıl bir profil sergilediğini ve toplumda nasıl konumlandığını ortaya koymaya çalıştık. Belirtilen tarih aralığında görev yapmış öğretim üyelerinin profiline dair çıkarımlar arşiv kayıtları, biyografi ve otobiyografi taramalarına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Darülfünun, Üniversite, Öğretim Üyeleri, Bürokratik Elitizm

Establishment of the University in Turkey and Social Profiles of the Faculty Members (1900-1946)

Öz

The establishment of Darülfünun was only possible in 1900, after three attempts. Those who gave the first lectures in the Darülfünun were either the state officials who took modern education at home or abroad, or the teachers of modern schools such as Mülkiye, Tıbbiye, or Mühendishane. The professors as they were then; were close to the bureaucratic elite in terms of their family backgrounds, education and professions. Those who continued their lives only by giving lectures usually taught also in modern schools of that period. The process of setting standards for the faculty staff and turning it into a profession continued until the 1940s. After being a university teacher became a profession in itself, the lines in terms of cultural distinction and lifestyle became clear and the process of independence started. After a while, those who did not have a doctorate were prevented from becoming teachers, and also bureaucrats and attorneys were banned from teaching. With academic titles, permanent staff, specialties, norms and demarcated roles; the university professorship has become a real profession. We will try to reveal how faculty members were born between 1900 and 1946, what profile they displayed and what was their social position in the society. Inferences about the profile of faculty members who worked specified date range are based on archive records, biography and autobiography scans.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Darülfunun, University, Turkish Academicians, Bureaucratic Elitism

Kaynakça

• Adıvar, A. Adnan. (1945). Bilgi Cumhuriyeti Haberleri. İstanbul: Tavsir Neşriyatı.
• Ayni, Mehmet Ali. (2007). Darülfünun Tarihi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Baş, M. Fazıl. (2016). “İkinci Meşrutiyet’te Bir Alman müderris: Friedrich Hoffmann’ın Türkiye’de hukuk ve iktisat öğretimi üzerine düşünceleri”. Sosyoloji Dergisi. 36. Sayı. 249-272.
• Bein, Amit. (2013). Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti. Bülent Üçpunar (Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi
• Bottomore, Tom. (1990). Seçkinler ve Toplum. Erol Mutlu (Çev.). Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Burçak, Berrak. (2006). “19. Yüzyıl Osmanlı Entelektüeli ve Bilimcilik”. Ankara: Doğu Batı Dergisi. 35. Sayı.
• Coşkun, İsmail. (1991). “Sosyoloji Bölümünün Tarihine Dair”. 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji. Haz. İsmail Coşkun. 13-23. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Çelik, Murat. (2019). Osmanlı Medreseleri ve Avrupa Üniversiteleri. İstanbul: Küre Yay.
• Demirtaş, Aydın. (2019). Darülfünundan Üniversiteye Öğretim Üyeleri (1900-1946). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Demirtaş, Aydın. (2010). Sosyolojik Açıdan 1933 Üniversite Reformu. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi.
• Dölen, Emre. (2009). Türkiye Üniversite Tarihi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. Engin, Vahdettin. (2016). Mekteb-i Sultani. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Ergin, Osman Nuri. (1977). Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul: Eser Matbaası.
• Erişirgil, M. Emin. (2007). Bir Fikir Adamının Romanı. 3.Baskı Ankara: Nobel Yayın.
• Findley, Carter V. (1996). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gökalp, Ziya. (1968). Türkçülüğün Esasları. 7.Baskı. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Güngör, Erol. (1974). “Yeni Türkiye’de Münevver Tabaka”. Töre Dergisi. Sayı 36.
• Halsey, A. H. (1968). “Üniversitelerin Değişen Fonksiyonları”. Mahmut Tezcan (Çev.). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. Cilt. 1. Sayı 1: 51-60.
• Hanioğlu, Şükrü. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Zihniyet, Siyaset ve Tarih. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Immanuel Kant, (1979). The Conflict of Faculties, Mary J. Gregor (Çev.). New York: Abaris Books.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. (2010). Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yayınları.
• Köprülü, Fuad. (2012). “Fikir Hayatımızdaki Durgunluk”. Türkiye’de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak. Haz. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Mehmed İzzet, (1927). “Felsefeye Merak Neden?”. Hayat Mecmuası. Sayı 34. İstanbul.
• Moore, Rob. (2015). Eğitim ve Toplum. Hüsamettin Arslan (Çev.). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Öklem, Necdet. (1973). Atatürk Dönemi Darülfünun Reformu. İzmir: Ege Ünv. Yayınları.
• Ringer, Fritz K. (1969). The Decline Of The German Mandarins The German Academic Community: 1890-1933. Harvard University Press. Cambridge, Massachusetts.
• Sayar, Ahmet Güner. (2013). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, 5. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. (1977). Edebiyat Üzerine Makaleler. 2. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Turner, Bryan. (2000). Statü. Kemal İnal (Çev.). Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Ülgener, F. Sabri. (2006). Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler. İstanbul: Derin Yayınları.
• Ülken, Hilmi. Ziya. (1994). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. 4.Baskı. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Weber, Max. (1996). Sosyoloji Yazıları. Taha Parla (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.