12 Eylül Araştırmacısı Olmak Üzerine Özür Dilemeyen Bir Otoetnografi

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 2, 226 - 249, 29.10.2025

Göze Orhon

https://doi.org/10.18490/sosars.1813102

Öz

Bu makale, Türkiye’de 12 Eylül 1980 askeri darbesinin toplumsal bellekteki izlerini yaklaşık on beş yıllık bir araştırma sürecinde aralıklı olarak sürdürülen iki ayrı saha çalışmasına dayalı olarak ele almakta ve bu uzun soluklu araştırma deneyimini otoetnografik bir çerçevede değerlendirmektedir. 2010 ve 2020 yıllarında gerçekleştirilen bu iki saha araştırması hem toplumsal hatırlamanın dönüşümünü gözlemlemeye hem de araştırmacının kendi konumlanışını ve araştırma sürecine etkisini görünür kılmaya olanak tanımıştır. Makale, bu deneyimsel birikimi analiz etmek için otoetnografiyi benimsemekte, Anderson’ın (2006) analitik otoetnografisi ile Moustakas’ın (1990) keşifsel araştırma yaklaşımını yöntemsel dayanak olarak kullanmaktadır. Bu iki yaklaşım hem senkronik hem de diyakronik çözümleme yapabilmeyi mümkün kılan kuramsal araçlar ve kavramsal kategoriler sunmaktadır. Makalenin temel savı, akademik alanda sıklıkla marjinalleştirilen ve itibarsız görülen otoetnografinin, özellikle uzun soluklu, dönüşen ve çok katmanlı araştırma süreçlerinin anlaşılmasında güçlü bir analitik potansiyel sunduğudur. Yazar, kendi araştırmacı konumunu saklamadan, belleğin hem nesnesi hem de öznesi olarak bu sürece nasıl dahil olduğunu görünür kılmakta ve otoetnografiyi yalnızca kişisel anlatı değil, kuramsal olarak temellenmiş bir analiz yöntemi olarak savunmaktadır. Bu bağlamda makale hem belleğin toplumsal inşasını hem de akademik bilgi üretiminin kendisini sorgulayan bir konumda yer almakta, otoetnografiyi itibarlı ve geçerli bir yöntem olarak yeniden düşünmeyi önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Otoetnografi , 12 Eylül Darbesi , Analitik Otoetnografi , Keşifsel Araştırma , Senkronik & Diyakronik Çözümleme

Kaynakça

• Ağca-Varoğlu, F. G. vd. (2022). Fragments of Everyday Life in a Pandemic: Autoethnographic Reflections of Young Women from Eastern and Southeastern Turkey. Fe Dergi, 14(1), 50-63. http://cins.ankara.edu.tr/27_5.pdf
• Anderson, L. (2006). Analytic autoethnography. Journal of Contemporary Ethnography, 35(4), 373–395. https://doi.org/10.1177/0891241605280449
• Behram, N. (1976). Darağcında Üç Fidan. İstanbul: May Yayınları.
• Bektaş Ata, L. (2016). Bir güvenlikli site hikâyesi: Gündelik hayatın dönüşümüne otoetnografik yaklaşım. Fe Dergi, 8(2), 45–61. https://doi.org/10.1501/Fe0001_0000000164
• Brown, W. (1993). Wounded attachments. Political Theory, 21(3), 390–410. https://doi.org/10.1177/0090591793021003003
• Butz, D., ve Besio, K. (2009). Autoethnography. Geography Compass, 3(5), 1660–1674. https://doi.org/10.1111/j.1749-8198.2009.00279.x
• Ceyhan, Ç. vd. (2017). Zamanın izinde kenti deneyimlemek: Kent ve bellek üzerine oto-etnografik bakışlar. Moment Dergi, 4(1), 92–114. https://doi.org/10.17572/moment.411577
• Çetin, F. (2024). Zulamdaki şiir: Parça parça anılar. İstanbul: İletişim.
• Denzin, N. K. (2006). Analytic autoethnography, or déjà vu all over again. Journal of Contemporary Ethnography, 35(4), 419–428. https://doi.org/10.1177/0891241606286985
• Ellis, C. (2004). The ethnographic I: A methodological novel about autoethnography. Walnut Creek, CA: AltaMira Press.
• Ellis, C. vd. (2011). Autoethnography: An overview. Forum: Qualitative Social Research, 12(1), Article 10. https://doi.org/10.17169/fqs-12.1.1589q
• Geertz, C. (1980). Blurred genres: The refiguration of social thought. American Scholar, 49(2), 165–179.
• Gençoğlu, F. (2019). On the construction of identities: An autoethnography from Turkey. International Political Science Review, 41(4), 600-612. https://doi.org/10.1177/0192512119858369 Gidden, A. (2009). Kapitalizm ve Modern Sosyal Teori. (Çev. Ümit Tatlıcan). İstanbul: İletişim.
• Gönlügür, E., & Sezer, D. (2021). Egemen anlatıları aşındırmak: Hafıza peyzajına kamusal ve sanatsal müdahaleler. Birikim, 392, 10-24.
• Halbwachs, M. (1992). On collective memory (L. A. Coser, Ed. & Trans.). Chicago, IL: University of Chicago Press.
• Hayano, D. M. (1979). Auto-ethnography: Paradigms, problems, and prospects. Human Organization, 38(1), 99–104.
• Hirsch, M. (2008). The generation of postmemory. Poetics Today, 29(1), 103–128. https://doi.org/10.1215/03335372-2007-019
• Hirschkop, K. (1986). Bakhtin, discourse and democracy. New Left Review, (160), 92–112.
• Holman Jones, S. (2016). Living bodies of thought: The 'critical' in critical autoethnography. Qualitative Inquiry, 22(4), 228–237. https://doi.org/10.1177/1077800415622509
• Johnson, R., Chambers, D., Raghuram, P., & Tincknell, E. (2022). Kültürel çalışmalar pratiği (Çev. Ç. Koparal). Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yayınları.
• Knittel, S. C., & Driscoll, K. (2017). Introduction: Memory after Humanism. Parallax, 23(4), 379–383. https://doi.org/10.1080/13534645.2017.1374507
• Marx, K., ve Engels, F. (1992). Alman ideolojisi (Feuerbach) (Çev. S. Belli). Ankara: Sol Yayınları.
• Mills, C. W. (1959). The sociological imagination. New York: Oxford University Press.
• Moustakas, C. E. (1961). Loneliness. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
• Moustakas, C. E. (1990). Heuristic research: Design, methodology, and applications. Newbury Park, CA: Sage Publications.
• Muncey, T. (2005). Doing autoethnography. International Journal of Qualitative Methods, 4(1), 69–86. https://doi.org/10.1177/160940690500400105
• Orhon,G. (2014). Alan araştırması deneyimini tartışmaya açmak: İçeriden ya da dışarıdan olmak, çoğul kimlikler ve toplumsal cinsiyet. Fe Dergi, 6(1), 54–67. https://doi.org/10.1501/Fe0001_0000000112
• Orhon, G. (2015). The weight of the past: Memory and Turkey's 12 September coup. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Orhon, G. (2020). Bir 12 Eylül yazısının ilk cümlesi ya da kuşaklar, sessizlikler, kederler. İçinde T. Bora (Ed.), 40 yıl 12 Eylül (pp. 15–32). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Orhon, G. (2021). Bellek ve etkileşim: Öznelerarası bir bellek kavrayışı ve 23,5 Hrant Dink Hafıza Mekânı. Birikim, (392), 69–78.
• Orhon, G. (2023). Darbeyi hatırlamak: 12 Eylül'ün belleği. İçinde M. K. Kaynar (Ed.), Türkiye'nin 1980'li yılları (pp. 1272–1291). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Orhon, G. (2025a). Fractures in Dominant Republican Memory: 2000s, Memory Turn and Memory Activism in Turkey. İçinde P. Dinç&O. S. Hünler (Der.), The Republic of Turkey and its Unresolved Issues: 100 Years and Beyond (127-143). Singapur: Palgrave MacMillan.
• Orhon, G. (2025b). Turkey's 12 September coup: From trauma to nostalgia. Memory Studies, Advance online publication. https://doi.org/10.1177/17506980251334972
• Öz, E. (1986). Gülünün Solduğu Akşam. İstanbul: Can Yayınları.
• Özyürek, E. (2001). Türkiye’nin Toplumsal Hafızası. İstanbul: İletişim.
• Özyürek, E. (2007). The politics of public memory in Turkey. New York: Syracuse University Press.
• Reed-Danahay, D. (2017). Bourdieu and critical autoethnography: Implications for research, writing, and teaching. International Journal of Multicultural Education, 19(1), 144–154. https://doi.org/10.18251/ijme.v19i1.1368
• Reed-Danahay, D. (Ed.). (1997). Auto/ethnography: Rewriting the self and the social. Oxford: Berg Publishers.
• Turgut, B. H. (2022). Kadın araştırmalarında meta-diyalojik yöntem arayışları: Bir alan deneyimi olarak otoetnografi. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, (25), 111–140.
• Van Maanen, J. (1988). Tales of the field: On writing ethnography. Chicago: University of Chicago Press.
• Van Maanen, J. (Ed.). (1995). Representation in ethnography. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Wall, S. (2006). An autoethnography on learning about autoethnography. International Journal of Qualitative Methods, 5(2), Article 9. https://doi.org/10.1177/160940690600500205
• Weine, S. M. (2006). Testimony after catastrophe: Narrating the traumas of political violence. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.