An Improvised Ethno-Musical Genre: Pulling the Zılgıt (The Cultural Origins and Function in Death Rites of Passage)

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 18, 167 - 178, 01.10.2025

Songül Çakmak

Öz

DOĞAÇLAMA ETNO-MÜZİKAL BİR TÜR: ZILGIT ÇEKMEK (Kültürel Kökenleri ve Ölüm Geçiş Ritüelindeki İşlevi)

Öz

İnsanın varoluşundan bu yana sesin olması ve sözle birlikte bir canlılık oluşturması, güçlendirilmiş ilk hareketin başlangıcını oluşturmaktadır. Logos’un hem söz hem ses anlamında kullanılması da yaratılışın kendini söz, ses, ışık ve düşünce anlamında tanıttığı ve aynı zamanda nörolojik, felsefi ve teolojik bağlamlarıyla yakın olduğunu göstermektedir. Bedenin iletişim kanallarından biri olan dil, bazı durumlarda söze dökülmeden sadece ses ile kültürel varlığını sürdürmektedir. Sesin dil aracılığıyla titreşimsel enerji yayma gücü, bazı toplumlarda kelimelerden daha etkili bir duygulanım gücüne sahip olabilmektedir.
İlk nerde, nasıl çıktığı hakkında kesin bilgilere ulaşılamasa da en yakın bilgilerin şamanlar tarafından kötü ruhları kovmak için, dilin hızlı hareketiyle oluşan bu sesin (zılgıt) çıkarıldığı tahmin edilmektedir. Şamanın göğe çıkma sekansında olduğu gibi, zılgıt sesinin göğe çıkma, yeryüzündeki acıyı veya sevinci haber verme bilinçdışı teolojik görevi de söz konusudur.
Bu çalışmada geçiş ritüellerinde zılgıtın işlevleri incelenmiş ve ölüm ardı zılgıt çekme ele alınmıştır. Özellikle beklenmedik genç ölümlerde ve önemli bir şahsın ölümünün ardından çekilen zılgıtın sosyal, kültürel ve tarihsel yönü ele alınmıştır. Zılgıt çekme daha çok eğlencelerde ve halk danslarında göze çarpmakla birlikte ölüm olayını duyurmak için de bazı kültürlerde zılgıt çekildiği görülmektedir.
Zılgıtı ölüm ardı geçişin temel argümanı haline getiren kültürlerden Arap, Ezidi, Alevi ve Kürt, kültürleri araştırma konusu olarak seçilmiştir. Bu kültürlerin seçilmesindeki amaç Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde saha çalışması yapmış olmamızdan kaynaklanmaktadır. Araplar, Aleviler, Ezidiler ve Kürtler’in ölüm ritüelinde çektikleri zılgıt ile ilgili deneyimleri, duygu/düşünceleri zılgıtın gelenekteki yeri gibi bilgi edinme yolları, literatür taranarak, saha çalışmasıyla sözlü kültür ortamında ve medya araçları yoluyla ele alınıp değerlendirilmiştir. Sonuç olarak; taziye törenlerinde zılgıt çekmenin hem kayba üzülmek hem ölümün bir son olarak görülmemesinden yani ölümün vuslat olarak görülmesinden hem de genç kaybın yokluğuna isyan şeklinde olduğu; farklı durum ve bağlamlarda protesto, eğlence ve kutlamalarda da çok sık zılgıt çekildiği, kültürel bir iletim olan zılgıtın, her kültürde farklı bağlamlarda farklı anlamları olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

zılgıt, , geçiş ritüelleri , ölüm ritüeli , etnomüzikoloji

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu ve etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Zılgıt çeken ve zılgıtla ilgili önemli bilgiler veren sözlü kaynak kişilerime teşekkür ederim.

Kaynakça

• Bağı, Resul (2007). Hatay İli Harbiye ve Şenköy Beldeleri Müzik Kültürü, Yükseklisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Blacking, John (1971). “Deep and Surface Structures in Venda Music”. Yearbook of the International Folk Music Council, 3: 91-108.
• Biçer, Gizem ve Akkaş, Melih ve Bihan, Sevinç (2019). An Investigation on Sedentary Arabic of Hatay: Transfer and Shift of Language Within Turkish-Arabic Speaking Generations. Ankara: 13. Dilbilim Öğrenci Kurultayı.