TÜRK HUKUKU’NDA “SENDİKA HAKKI”: 6356 ve 4688 SAYILI KANUNLARIN MUKAYESELİ ANALİZİ

Year 2023, , 1157 - 1195, 30.05.2024

Hasan Yüksel

https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.1387152

Abstract

Bu çalışmanın amacı, sendika hakkı bağlamında kamu görevlileri ile hizmet akdine dayalı olarak çalışanların sendika kurma, sendikaya üye olma, sendikal faaliyetlere katılma ve sendika yöneticisi olma konusunda usul ve esasları düzenleyen 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ile 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nu “üyelik” (a), “kuruculuk” (b), “yöneticilik” (c) ve “teşkilatlanma” (d) bağlamında mukayeseli olarak analiz etmektir. Kamu görevlilerine yönelik sendika kurma hakkı ilk defa 1961 Anayasası ile düzenlenmiş, sonrasında 1965 tarihli ve 624 sayılı Devlet Personeli Sendikaları Kanunu çıkartılmış ancak 1971 yılında Anayasada yapılan düzenleme ile kamu görevlileri kapsam dışına çıkartılmıştır. O nedenle kamu görevlileri ancak 2001 tarihli ve 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Yasası ile sendikal haklar bağlamında tekrardan bir ‘güvence’ elde etmişlerdir. İş sözleşmesine dayalı olarak çalışanlar açısından ise Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin dördüncü sendika ve toplu pazarlık yasası olma özelliği taşıyan 6356 sayılı Kanun ise 2012 tarihinde yürürlüğe girmiş, sendika ve toplu pazarlık yasaları tek çatı altında toplanmıştır. Bu düzenleme ile sendika ve toplu pazarlık kanunları ekseninde ‘norm’ ve ‘standart birliği’ sağlandığı savunulabilir. Dolayısıyla sendikal hakların içeriği ve kapsamı bağlamında kanun koyucunun kamu çalışanları ile iş sözleşmesine dayalı olarak çalışanlara yönelik bakış açısında bir ‘farklılaşma’ olup olmadığının tespiti için, 6356 ile 4688 sayılı Kanunların içeriğinin analiz edilmesi büyük bir önem taşımaktadır. Bahse konu kanunlarda benzerlikler olduğu gibi, farklılıklar da mevcuttur. Çalışmada “yatay” karşılaştırma yöntemi kullanılarak anayasal anlamda güvence altına alınan sendika hakkı bağlamında adı geçen yasalara ilişkin mukayese yapılacaktır.

Keywords

Sendika, Sendika Hakkı, 6356 Sayılı Kanun, 4688 sayılı Kanun

References

• 1982 Anayasası.
• 1983 tarih ve 2821 sayılı Sendikalar Kanunu.
• 1983 tarihli ve 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu.
• 2001 tarih ve 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu.
• 2001 tarih ve 4721 sayılı Medeni Kanun.
• 2004 tarih ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu.
• 2012 tarih ve 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu.
• Aktay N., Arıcı, K. ve Senyen/Kaplan, T. (2013). İş Hukuku, Yenilenmiş 6. Baskı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Akyıldız, H. ve Korkmaz, A. (2009). İş ve Sosyal Sigortalar Hukuku, Ankara: Alter Yayıncılık.
• Alston. P. (2010). The General Comments of the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights. Proceedings of the Annual Meeting (American Society of International Law), 104, ss. 4–7.
• Aydın, M. (2006). Anayasa Mahkemesi Kararlarında Sendika Özgürlüğü, TÜHİS, ss. 1-34.
• Aydın, M. (2016). 1982 Anayasasında Sendika Kurma Hakkı ve Sınırlanması. İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(2), ss. 61-100.
• Aykaç, M. (2016). “Endüstri İlişkileri ve Karşılaştırmalı Endüstri İlişkilerinin Kavramsal Çerçevesi”, Ed. Tiyek, R. Karşılaştırmalı Endüstri İlişkileri, 2. Baskı, Bursa: Dora Yayıncılık, ss. 5-32.
• Benli, A. (2011). Türkiye'de kamu çalışanlarının sendikalaşma çabaları ve sorunları. Journal of Social Policy Conferences, 46, ss. 89-128.
• Bignami, F., & Spivack, C. (2014). Social and Economic Rights as Fundamental Rights. The American Journal of Comparative Law, 62, ss. 561–587.
• Brill; Friedman, B. M. (2007). Capitalism, Economic Growth & Democracy. Daedalus, 136(3), ss. 46–55.
• Cengiz, İ. (2019). Türk Hukukunda Kamu Görevlileri Sendikaları. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (40), ss. 193-211.
• Child, J., Loveridge, R., & Warner, M. (1973). Towards An Organızatıonal Study Of Trade Unions. Sociology, 7(1), ss. 71–91.
• Cohn, C. A. (1991). The Early Harvest: Domestic Legal Changes Related to the Human Rights Committee and the Covenant on Civil and Political Rights. Human Rights Quarterly, 13(3), ss. 295–321.
• Cole, W. M. (2015). Mind the Gap: State Capacity and the Implementation of Human Rights Treaties. International Organization, 69(2), ss. 405–441.
• Committee on Economic, Social and Cultural Rights: Concluding Observations on Australia. (2000). Australian Indigenous Law Reporter, 5(4), ss. 131–133.
• Czerwińska-Schupp, E., & Żurowski, M. (2017). The Spectre of Fascism. In Otto Bauer (1881-1938): Thinker and Politician. Brill, ss. 295–350.
• Çelik, N. (2010). İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 23. Baskı, İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Çetik, M ve Akkaya Y. (1999). Türkiye’de Endüstri İlişkileri, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Davy, U. (2013). The Rise of the “Global Social”: Origins and Transformations of Social Rights under UN Human Rights Law. The International Journal of Social Quality, 3(2), ss. 41–59.
• Dereli, T. (2009). Endüstri ilişkileri ve çalışma hukuku alanında karşılaştırmalı araştırmalar ve yöntem. Journal of Social Policy Conferences, 56, ss. 1-20.
• Dinler, Z. (2018). İktisat, 10. Baskı, Bursa: Ekin Yayıncılık.
• Durkheim, E. (1895-1896). Socialism, translated from the French by Sattler, C., New York: Collier Books.
• Eğilmez, M. (2019). Ekonominin Temelleri Kavramlar ve Kurumlar, Birinci Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eğilmez, M. (2019). Tarihsel Süreç İçinde Dünya Ekonomisi, 9. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eren, H. (2002). Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu’nun Öngördüğü Memur Sendikacılığı. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(1-4), ss. 105-132.
• Ertek, T. (2013). Temel Ekonomi, Genişletilmiş 3. Baskı, İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Ewing, K. D. (2005). The function of trade unions. Industrial Law Journal, 34(1), ss. 1-22.
• Fairbrother, P., & Yates, C. (Eds.). (2013). Trade unions in renewal: A comparative study.
• Gentile, E. (1990). Fascism as Political Religion. Journal of Contemporary History, 25(2/3), ss. 229–251.
• Gideon, J. (2006). Accessing Economic and Social Rights under Neoliberalism: Gender and Rights in Chile. Third World Quarterly, 27(7), ss. 1269–1283.
• Guoping L. & Hong Z. (2015). Globalization of Financial Capitalism and its Impact on Financial Sovereignty. World Review of Political Economy, 6(2), ss. 176–191.
• Gülmez, M. (2002). Kamu Görevlileri Sendika ve Toplu Görüşme Hukuku, 788’den 4688’e: 1926-2001, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Gülmez, M. (2010). Sendikal hakların bölünmezliği: Toplu sözleşmesiz ve grevsiz sendika hakkı özünden yoksundur. Çalışma ve Toplum, 3(26), ss. 9-50.