Görsel Medya ve Din Eğitimi

Yıl 2022, Sayı: 20, 47 - 64, 31.12.2022

Süleyman Gümrükçüoğlu

Öz

İnsanlığın varlığıyla başlayan bireyler arası iletişim; süreç içinde geniş kitleri içine alan, vaz geçilmez bir ihtiyaç olarak etkisini arttırarak devam ettirmektedir. Bu sürecin beraberinde getirdiği teknolojik gelişmeler, kitle iletişim araçlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Sözlü olarak başlayan bu gelişme, yazının icadıyla yazılı araçlarla, teknolojinin ilerlemesiyle de işitsel ve görsel araçlarla çeşitlenerek devam etmektedir. İnsanoğlu, dünyada var olduğu ilk günden itibaren iletişim kurmaya başlamıştır. İnsanın iletişim kurma ihtiyacı, yaratılışından gelen içgüdülerle desteklenmiştir. Kur’an-ı Kerim’de, “Ey insanlar! Muhakkak ki biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve sizi milletler ve kabileler kıldık ki birbirinizi tanıyasınız…’’ Hucurat Suresi, 49/ 13. buyrulmuştur. Ayette insanoğlunun, farklı milletlere ve dillere ayrıldığı bildirilmiş ve onlardan tanışmaları istenmiştir. Bu nedenle insanoğlu, farklı yöntemlerle iletişim kurarak yakın veya uzaktaki insanlara bilgisini, duygusunu ve düşüncesini aktarmaya çalışmıştır. İletişim için kullanılan metotlar, zaman ilerledikçe çeşitlenerek gelişme kaydetmiştir. Teknolojinin gelişmesiyle kitle iletişim araçları, insanlar arasındaki iletişimi daha hızlı ve kolay hale getirmiştir. Bu araçların oluşturduğu medya ortamı, zamanla insanların hayatlarında daha fazla yer etmeye başlamıştır. İletişim teknolojilerine ulaşımın kolaylığı ve kullanımın basitleşmesi gibi etkenler, bütün bireylerin ve toplumların, medya araçlarını kullanımına zemin hazırlamıştır. Bunun beraberinde getirdiği bireysel ve toplumsal etkileşim, insanlarda ve toplumlarda olumlu veya olumsuz etkiler bırakmaktadır. Dolayısıyla medya, bireyin ve toplumun sosyokültürel ve dini değerlerinin değişim ve dönüşümünde en önemli etkenlerden biri olarak kabul edilmektedir. Günümüzde görsel medya (sinema, televizyon ve sosyal medya) araçları, örgün ve yaygın eğitim alanlarında gerek bireyin gerekse toplumların değer dönüşümünde, olumlu veya olumsuz bir etkiye sahiptir. Bu çalışmada, medya türlerinden biri olan görsel medyanın, din eğitimine etkisi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Değer, Din Eğitim, Görsel Medya, Medya

Kaynakça

• [1] Stevenson, N., Medya Kültürleri: Sosyal Teori Ve Kitle İletişimi, (çev.: Göze Orhan, Barış Engin Aksoy), Ütopya Yay., Ankara, 2008.
• [2] Gökçe, O., İletişim Bilimine Giriş, Turhan Kitabevi, Ankara, 1998.
• [3] Arık, B. ve Şeker, M., İletişim ve Ötesi, Tablet Yay., Konya, 2007.
• [4] Yılmaz, S., Medya Yabancıları Bireye Karşı, Tablet Yay., Konya, 2007.
• [5] Dağ, İ., "Televizyon Programlarındaki Şiddet İçeriğinin, Müstehcenliğin ve Mahremiyet İhlallerinin İzleyicilerin Ruh Sağlığı Üzerindeki Olumsuz Etkileri", Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (Rtük) Özel Çalışma Grubu Sonuç Raporu, 2005.
• [6] Kocadaş, B., "Kültür ve Medya", Bilig, c. 5, s. 34, 2005, ss. 1-13., 2005.
• [7] Demir, V., Türkiye’de Medya ve Özdenetimi, İletişim Yay., İstanbul, 1998.
• [8] Sağnak, M., Medya-Politik, Eti Kitapları Yay., İstanbul, 1996.
• [9] Adaklı, G., Türkiye’de Medya Endüstrisi, Ütopya Yay., Ankara, 2006.
• [10] Mora, N., “Medya, Toplum ve Haber Kaynağı Olarak Sembolik Seçkinler”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi,c. 5, s. 1, ss. 1-25, 2008.
• [11] Aymaz, G., “İletişim Araçlarının Toplumsal Tarihi İçin Bir Giriş”, Global Media Journal, c.8, s. 16, ss. 124-139, 2018.
• [12] Kongar, E., Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1995.
• [13] Croteau, D. Ve Hoynes, W., The Business Of Media: Corporate Media And The Public İnterest, Pine Forge Press, London, 2006.
• [14] Aydoğan, F. ve Kınık, A. M., “Alternatif Medya Olarak Yeni Medya”, Akdeniz İletişim Dergisi, s. 18, ss. 58-69, 2012.
• [15] Giddens, A., Sosyoloji, Ayraç Yay., Ankara, 2005.
• [16] Uztuğ, F., Siyasal İletişim Yönetimi, Mediacat Yay., İstanbul, 2004.
• [17] Topçuoğlu, N., Basında Reklam ve Tüketim Olgusu, Ankara, Vadi Yay., 1996; Usluata, A., İletişim, iletişim Yay., İstanbul, 1994.
• [18] Gümrükçüoğlu, S., Din eğitiminin Sosyal Medya Kullanımına Etkisi, Nobel Yay., Ankara, 2021.
• [19] İrfan, E., İletişimi Anlamak, Erk Yay., Ankara, 2005
• [20] Güz, N., Haberde Yönlendirme ve Kamuoyu Araştırmaları, Nobel Yay., Ankara, 2005.
• [21] Oktay, M., İletişimciler İçin Davranış Bilimlerine Giriş, Derin Yay., İstanbul, 2000.
• [22] Öztürk, H. E., Kişilik Gelişimi Açısından Çocuk ve Televizyon, Beyan Yay., İstanbul, 2002; Radford, B., Medya Nasıl Yanıltıyor, Güncel Yay., İstanbul, 2004.
• [23] Çoban, Ş., Hegemonya Aracı ve İdeolojik Aygıt Olarak Medya, Parşömen Yay., İstanbul, 2013.
• [24] Şimşek, İ., Popstar Vaizler, Motto Yay., İstanbul, 2020.
• [25] Arslan, M., “Kitle İletişim Araçları, Medya ve Din İlişkisi Üzerine”, Birey ve Toplum, c. 6, s.11, ss. 5-25, 2016.
• [26] Kağıtbaşı, Ç., Yeni İnsan ve İnsanlar, Evrim Yay., İstanbul, 2004;
• [27] Akçay, H., “Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Bağlamında Sosyal Medya Kullanımı”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, s. 33, ss. 137–161, 2011.
• [28] Küçükcan, T., “Dini Yayıncılıkta İnternet (Sanal Dini İletişim Açısından Yeni Alanlar ve Yeni Stratejiler)”, 2. Uluslararası Dini Yayınlar Kongresi, Tebliğler-Müzakereler, Ankara, 2005.
• [29] Kurt, A.,“Televizyonda Misyonerlik”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 18, s. 1, ss. 1-36, 2009)
• [30] White, R. A., The Media, Culture and Religion Perspective: Discovering a theory and methodology for studying media and religion, Communication Research Trends, c. 26, s. 1, ss. 1-24, 2007;
• [31] Kirman, M. A., Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yay., İstanbul, 2004.
• [32] Rheingold, H., The Virtual Community: Homesteading on the Electronic Frontier. Cambridge: The MIT Press., 2000.
• [33] Haberli, M., Sanal Din, Açılım Kitap, İstanbul, 2014.
• [34] Helland, C., “Online- Religion/Religion Online and Virtual Communitas, Religion On the Internet: ResearchProspectsandPromises” JAI Press. New York., 2000.
• [35] Düzcan, Ş., “Popüler Kültür Bağlamında Sosyal Medya ve Din: Sözler Köşkü Örneği”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2020.
• [36] Aydın, C. Televizyondaki Dini Programlara Yönelik Tutumlar İle Dindarlık Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi, Hayrullah Kaya (Ed.)1. Uluslararası eğitim ve sosyal bilimlerde yeni ufuklar kongresi bildiriler Kitabı (80-91), Elazığ: Asos Yay., 2018.
• [37] Nazıroğlu, B., “Din Eğitiminin Gerekliliği Açısından Dini Medya Okuryazarlığı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. 15, s. 2, ss. 191-220, 2015.
• [38] Doğan, M., Gençlik ve İletişim Araçları, Gençlik Dönemi ve Eğitimi, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2000.
• [39] Hoover, S. M., Media and Religion. A White Paper from The Center for Media, Religion, and Culture University of Colorado at Boulder, 2008.
• [40] Serttaş, E. A., “Yabancılaşmanın Televizyona Yansımaları ve İnsanın Metalaşması”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010. [41] Kamuran, Ç., Eğitim Teknolojisi ve Öğretim, Kadıoğlu Matbaası, Ankara, 1991.
• [42] Whirter, J. Mc., ve Acar, N. V., Çocukla İletişim, Öğretme, Destekleme ve Çocuk Yetiştirme Sanatı, Us, Ankara, 1985.
• [43] Güler, H., “Algıların Ötesi: Bilinçaltı Reklamcılık, Bilinçaltı Reklamcılığın Tüketici Davranışları Üzerindeki Etkileri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi SBE, 2008.
• [44] “Gizli telkinle Kur'an terapisi”, https://www.internethaber.com/gizli-telkinle-kuran-terapisi-175540h.htm, 20.09.2022
• [45] Key, W. B., The Clam-Plate Orgy: Other Sublimimals the Media Use to Manipulate Your Behavior, Prentice Hall, New Jersey, 1980.
• [46] Küçükbezirci, Y., “Bilinçaltı Mesaj Gönderme Teknikleri ve Bilinçaltı Mesajların Topluma Etkileri”, Turkish Studies, c. 8, s.9, ss. 1879-1894, 2013.
• [47] Özge Nilay, Ö. ve Erbalaban, G.,“Modern Sinemanın Erken Tarihi ve Modern Sinema Örneği Olarak Jean Luc Godard Sineması”, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, c. 2, s. 4, ss.160-180, 2014;
• [48] Şentürk, R. Postmodern Kaos ve Sinema, İz Yay., İstanbul, 2007.
• [49] Güçhan, G., Toplumsal Değişme ve Türk Sineması, İmge Kitabevi, Ankara, 1992.
• [50] Akarcalı, S., “Televizyon ve Şiddet”, Yeni Türkiye, s. 11, ss. 553-560, 1996.
• [51] Berger, J., Görme Biçimleri (çev: Salman, Çev.), Metis Yay., İstanbul, 2014;
• [52] Çoşkun, S. ve Saraçlı, S., “Değerler Eğitiminde Sinema Terapinin İmkânı ve Gücü”, Sinema ve Din, ed. Bilal Yorulmaz vd., Dem Yayınları, İstanbul, 2015.
• [53] Arslan, E., “Televizyon Çağında Aile Olmak”, Diyanet Dergisi, s. 160, ss. 40-41, 2004.
• [54] Karacoşkun, M. D., “Televizyon Yayınlarının Çocuk ve Gençler Üzerindeki Olumsuz Etkileri”, Somuncubaba Dergisi, s. 67 ss. 50-52, 2006; “Çocuklarımızı TV‟mi Öldürüyor?”, http://www.tumgazeteler.com/?a=3884128, 19.08.2022.
• [55] “Star Wars Filmi Yeni Din Yarattı”, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/star-wars-filmi-yeni-din-yaratti-38408123, 19.08.2022;
• [56] “İskoç Polisinde Sekiz Jedi Çıktı”, https://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2009/04/090417_jedi.shtml , 19.08.2022
• [57] Bahadır, A., “Çocukluk Dönemi Din ve Değer Yapılanmasında TV Yayınlarının Olumsuz Etkileri ve Çözüm Önerileri”, Selçuk Ünviversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 20, ss. 29-64, 2005;
• [58] Altıntaş, M. E., “Din Eğitimi Açısından Sihir ve Büyü İçerikli Filmlerin Etkilerine İlişkin Çocukların Algıları”, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2008.
• [59] Albayrak, A., “Ergenlerin Dini Gelişiminde Sevgi ve Korku Motifinin Etkinliği”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi SBE, 1995.
• [60] Bulut, N., “İlkokul/Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde Animasyon ve Görsel Etkinlik Kullanımının Değer Eğilimine Etkisi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi SBE, 2022.
• [61] Önder, M., “Medya Kıskacındaki Çocuklar”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. 8, s. 1, ss. 183 -190, 2008.
• [62] Coşkun, M. K., “Değerler Eğitiminde Sinematerapinin İmkânı ve Gücü”. B. Yorulmaz vd. (edt) içinde, Sinema ve Din (s. 175-192), DEM Yayınları. İstanbul, 2015.
• [63] Yorulmaz, B. ,Sinema ve Din Eğitimi, Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi SBE. 2010.
• [64] “Sinemada Dini Figürlerin Kullanımı”, https://www.sonpeygamber.info/sinemada-dini-figurlerin-kullanimi/begen, 25.8.2022.
• [65] Peker, H., Din ve Ahlak Eğitiminin Psikolojik ve Metodik Esaslar, Aksi Seda, Samsun, 1998.
• [66] Bilgin, B., “Ahlak Bilgisinde Dini Hikâyeler”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, sy. 1, ss.51–74, 1994.
• [67] Göktürk, G., Medyanın Çocuk Eğitimindeki Rolü ve Türkiye Çocuk Dergisi Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2001.
• [68] Postman, N., Televizyon Öldüren Eğlence: Gösteri Çağında Kamusal Söylem, Ayrıntı Yay., İstanbul, 2016;
• [69] Yengin, H., Ekranın Büyüsü. Der Yayınevi: İstanbul, 1994.
• [70] Mutlu, E., “Televizyonu Düşünmek”, Mahmut Tali Öngören’e Armağan, Sinema Televizyon Özel Sayısı, Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Yay. 1999.
• [71] Büyükbaykal, G., “Televizyonun Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, İletişim Fakültesi Dergisi, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, s. 28, ss. 31-44, 2012.
• [72] Çaplı, B., Medya ve Etik, İmge Kitapevi, İstanbul, 2004.
• [73] Erjem, Y., ve Çağlayandereli, M., “Televizyon ve Gençlik: Yerli Dizilerin Gençlerin Model Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi”, CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, c. 30, s. 1, ss. 15-30, 2006.
• [74] Winn, M., Çocuğumu Fişte Unuttum, çev. İbrahim Kapaklıkaya, Ufuk Yayınları, İstanbul 2013.
• [75] Oktay, A. S., İslam Düşüncesinde Ahlakî Değerler ve Bunların Global Ahlaka Etkileri. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Z. Arslan, & M. Zengin (Dü) içinde, Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu (s. 131-143). Dem Yayınları: İstanbul. 2007.
• [76] Fiske, J., “Postmodernism and Television”, Mass Media and Society, der. James Curran ve Michael Gurevitch, Londra: Edward Arnold, 1992.
• [77] Furat, A. Z., “Yaygın Din Eğitiminde Kitle İletişim Araçlarının Yeri: Televizyon Örneği”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi c. 19, 2010, ss.37-63.
• [78] Geçer, E., “Türk Televizyonlarında 2000-2005 Yılları Arasında Yayınlanan Popüler Kültür Programlarının Medyaya Yansıyış Biçimlerinin Psiko-Sosyal Açıdan Değerlendirilmesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• [79] Günaydın, F., “Toplumsal ve Dini Değerlerin Görsel Medyada Sunumu Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• [80] Diyanet İşleri Başkanlığı, Türkiye’de Dini Hayat Araştırması, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2014.
• [81] Tanrıverdi, A. T., Televizyonlarda Yayınlanan Dini Programların Üniversite Öğrencilerinin Dini Tutum ve Davranışları ile İlişkisi: Adana Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• [82] Yorulmaz, B. “Pepee Çizgi Filminin Din ve Değerler Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 6, s. 24, ss. 438-448, 2013.
• [83] Karakuş, N., “Okul Öncesi Döneme Hitap Eden Tema İçerikli Çizgi Filmlerin Değerler Eğitimine Katkısı Yönünden Değerlendirilmesi (Niloya Örneği)”, Değerler Eğitimi Dergisi, c. 12, s. 30,, ss. 251-277, 2015.
• [84] Ertaş, H., Kamu Yönetiminde Sosyal Medya Kullanımı Kuramdan Uygulamaya. Palet Yayınları. Konya, 2015.
• [85] Gönenli, G. ve Hürmeriç, P, Sosyal Medya: Bir Alan Çalışması Olarak Facebook Kullanımı, Sosyal Medya/Akademi, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• [86] Hazar, M., “Sosyal Medya Bağımlılığı: Bir Alan Çalışması”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, s.32, ss. 151 – 175, 2011.
• [87] Akçakaya, E, “Sosyal Medya Vaizleri (Twitter Örneği)”, Yalova Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021.
• [88] Odabaşı, F. ve Kabakçı, I.; Çoklar, A. N., İnternet, Çocuk ve Aile, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2007.
• [89] Haberli, M., Sosyal Medyada Dini İnanç ve Ahlâkî Değerlerin Dejenerasyonu Üzerine Bir Değerlendirme, I. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi,2018.
• [90] “On Twitter, false news travels faster than true stories”, https://news.mit.edu/2018/study-twitter-false-news-travels-faster-true-stories-0308, 27.09.2022.
• [91] Kaymakcan, R. ve Meydan, H., Ahlâk Değerler ve Eğitim, Dem Yay, İstanbul: 2016.
• [92] Ertuğrul, İ. ve Keskin, N., İnternetin Türkçe’nin Kullanımında ve Toplum- Birey Yapısının Değişimindeki Rolü, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Bilgisayar ve Teknoloji Yüksek Okulu Mesleki Eğitim Sempozyumu Sunusu, 2012.
• [93] “More than 175,000 children go online for the first time every day, tapping into great opportunities, but facing grave risks”, https://www.unicef.org/press-releases/more-175000-children-go-online-first-time-every-day-tapping-great-opportunities, 05.09.2022.
• [94] Saydam, A., “Sosyal Medya Etiği Nedir? Nasıl Hayata Geçirilmelidir?”, Tarmer Çalıştayları 1, İstanbul Aydın Üniversitesi Yay., İstanbul, 2017.
• [95] Niedzviecki, H., ‘Dikizleme Günlüğü’ Kendimizi ve Komşularımızı Gözetlemeyi Niçin Bu Kadar Sevdik? Ayrıntı Yay., İstanbul, 2010.
• [96] Büyükaslan, A., Sosyalleşen Birey Sosyal Medya Araştırmaları, Çizgi Yay., Konya, 2013.
• [97] Vardı, R., “İnternet Kullanıcılarının Dinî içerikli Kullanım Alışkanlıkları”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.17, s. 28, ss. 101- 138, 2012.
• [98] Öztürk, M. F. ve Talas, M., “Sosyal Medya ve Eğitim Etkileşimi”, Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, c. 7, s. 1, ss. 101-120, 2015.