Çeviribilim Kitaplarının Türkçe Çevirilerinin Yanmetinsel Çerçevesi

Year 2025, Issue: Çeviribilim Özel Sayısı II, 605 - 618, 25.03.2025

Burcu Taşkın

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1594802

Abstract

Bu çalışma, Çeviribilim alanyazınını Türkçede erişilebilir kılmayı amaçlayan bir girişim olan Çeviri Odası serisini çerçeveleyen yanmetinsel unsurları incelemektedir. Türkiye'de çeviri eğitimi ve araştırmalarına yönelik artan ilgiye rağmen, akademik eserlerin Türkçe çevirileri sınırlı kalmaktadır. Bu boşluğu ele alan çalışma, önsözler, çevirmen biyografileri ve editör notları gibi yan metinlerin, bu eserlerin Türkiye'deki akademik ortamda alımlanmasına ve akademik olarak konumlandırılmasına nasıl aracılık ettiğine odaklanmaktadır. Önceki araştırmalar edebi eserlerdeki yanmetinsel unsurların önemine vurgu yapmış, az sayıda çalışma ise çeviri üzerine kuramsal metinlere odaklanmıştır. Bu araştırmada nitel bir yaklaşım benimsenerek, dizide yer alan Türkçeye çevrilmiş beş kitabın çeviri kuramlarını bağlamsallaştırmadaki rolünü değerlendirmek üzere ayrıntılı bir yanmetinsel analiz yapılmıştır. Bulgular, dizinin uluslararası ve yerel akademik söylem arasında köprü kurmaya çalıştığını; ancak çevirmenlerin sınırlı tanınırlığı ve editoryal uygulamalardaki farklılıklar gibi zorlukların da mevcut olduğunu ortaya koymaktadır. Bu sonuçlar, kültürel ve akademik alışverişi kolaylaştırmada yanmetinlerin dönüştürücü rolünün altını çizmektedir. Alanyazındaki boşluğu ele alan çalışma, çeviriye ilişkin kuramsal metinlerin kültürel dolaşımı konusunda gelecekteki araştırmalar için bir temel sağlayarak çeviribilime katkıda bulunmaktadır.

Keywords

Yanmetin, çeviribilim, Çeviri Odası, çevirmen, editör

Paratextual Framing of Translation Studies Books in the Turkish Context

Abstract

This study examines the paratextual elements framing the Çeviri Odası (Translation Room) series, an initiative aimed at making Translation Studies (TS) literature accessible to Turkish readers. Despite the growing interest in TS education and research in Türkiye, the availability of translated academic works remains limited. Addressing this gap, the study focuses on how the paratexts—such as prefaces, translator biographies, and editorial notes—mediate the reception and scholarly positioning of these texts within the Turkish academic landscape. While prior research has explored the significance of paratextual elements in literary works, few studies have focused on theoretical texts on translation. This research employs a qualitative approach, conducting a detailed paratextual analysis of five books in the series to assess their role in contextualizing translation theories for Turkish readers. Findings reveal that the series endeavors to bridge international scholarship with local academic discourse but also highlights challenges, such as limited recognition of translators and discrepancies in editorial practices. These results underscore the transformative role of paratexts in facilitating cultural and academic exchange. The study contributes to Translation Studies by addressing a critical gap in the literature and providing a foundation for future inquiries into the cultural circulation of translated academic texts.

Keywords

Paratext, translation studies, Çeviri Odası, translator, editor

References

• Abdal, G. (2024). Intertextuality as a poetic rewriting strategy in Pelin Batu’s self-translated poems. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (51), 1-18. https://doi.org/10.21497/sefad.1344502
• Alvstad, Cecilia (2012). The strategic moves of paratexts: World literature through Swedish eyes. Translation Studies, 5(1), 78–94. https://doi.org/10.1080/14781700.2012.628817
• Batchelor, Kathryn (2018). Translation and Paratexts. London: Routledge.
• Birkan Baydan, Esra (2016). Translating terms and concepts in the texts of translation studies. International Journal of Comparative Literature and Translation Studies, 4(2), 18–23 https://doi.org/10.7575/aiac.ijclts.v.4n.2p.18
• Briggs, Kate (2018). This Little Art. London: Fitzcarraldo Editions.
• Briggs, Kate (2024). Küçük Bir Sanat. Betül Kadıoğlu (Trans.), Ecenur Değirmenci (Ed.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Demirkol Ertürk, Şule (2019). Retranslating and repackaging a literary masterpiece from a peripheral language: The functions of paratexts in recontextualizing literary translations. In Özlem Berk Albachten and Şebnem Tahir Gürçağlar (Eds.). Studies from a Retranslation Culture. 137–154. Singapore: Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-13-7314-5_9
• Echeverri, Álvaro (2017). About maps, versions and translations of translation studies: A look into the metaturn of translatology. Perspectives, 25(4), 521–539. https://doi.org/10.1080/0907676X.2017.1290665
• Genette, Gérard (1997). Paratexts: Thresholds of Interpretation. London: Cambridge University Press.
• Gross, Melissa, and Latham, Don (2017). The peritextual literacy framework: Using the functions of peritext to support critical thinking. Library and Information Science Research, 39(2), 116–123. https://doi.org/10.1016/j.lisr.2017.03.006
• Kadiu, Silvia (2016). Translating translation theory: A critical and practical investigation of reflexivity in translation. Doctoral dissertation: University College London.
• Kadiu, Silvia (2017). Teaching theory through practice: A reflexive approach to translation pedagogy. Current Trends in Translation Teaching and Learning E, 4, 48–77.
• Kaźmierczak, Magdalena (2022). The Tower of Babel or Ivory Tower? The reception of Western translation research in Russian-language translation studies—a reconnaissance. Przekładaniec, (Sp. Iss. 2), 7–52.
• Kıran, Aysun (2020). Recontextualising Ece Temelkuran in the UK: A paratextual look at the English translations of her works. LITERA, 30(2). https://doi.org/10.26650/LITERA2020-0046
• Kovala, Urpo (1996). Translations, paratextual mediation, and ideological closure. Target: International Journal of Translation Studies, 8(1), 119–147. https://doi.org/10.1075/target.8.1.07kov
• Niranjana, Tejaswini (1992). Siting Translation: History, Post-Structuralism, and the Colonial Context. Berkeley: University of California Press.
• Niranjana, Tejaswini (2023). Tarih, Post Yapısalcılık ve Sömürgecilik Bağlamında Çevirinin Konumu. Ensar Macit (Trans.), Cansu Canseven (Ed.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Olgun, Güzel Mine, and Pınarbaşı, Dilara (2022). Çeviri eşikleri: Yan metinsel unsurlarda çeviri süreçleri ve çevirmenin sesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 1748–1779. https://doi.org/10.29000/rumelide.1222087
• Özbir, Ufuk (2020). Translator’s preface and notes in the Turkish version of Pale Fire: Para-textual interventions of the translator justified? RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 627–638. https://doi.org/10.29000/rumelide.706428
• Pym, Anthony (2014). Exploring Translation Theories. London: Routledge.
• Pym, Anthony (2023). Çeviri Kuramlarını Keşfetmek. Cemre Özer Taş, Duygu Göç, Gizem Süren, Hesna Doğanel Kalkan, and Hüseyin Güngör (Trans.), Çiğdem Taşkın Geçmen (Ed.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Rifat, Mehmet (2004). Çeviri Seçkisi II: Çeviri (bilim) Nedir. İstanbul: Dünya Yayıncılık A.Ş.
• Robinson, Douglas (2019). Nasıl Çevirmen Olunur? Sabri Gürses (Trans.). İstanbul: Çeviribilim Yayınları.
• Saki Demirel, Ayşe (2023). Translating “Translation Studies”: Relational and (self)reflexive analysis on (the absence of) translated articles in translation studies journals in Türkiye. Söylem Filoloji Dergisi, Çeviribilim Özel Sayısı, 260–271. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1187039
• Simon, Sherry (2011). Cities in Translation: Intersections of Language and Memory. London: Routledge.
• Simon, Sherry (2024). Çeviri Şehirleri Dil ve Hafızanın Karşılaşmaları. Şule Demirkol Ertürk (Trans.), Arzu Akbatur (Ed.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Stolze, Radegundis (2020). Çeviri Kuramları: Bir Giriş. Emra Büyüknisan (Trans.). İstanbul: Runik Kitap.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2002). What texts don’t tell: The uses of paratext in translation research. In Theo Hermans (Ed.). Crosscultural Transgressions: Research Models in Translation Studies II Historical and Ideological Issues. 44–60. Manchester: St. Jerome.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2011). Paratexts. In Yves Gambier and Luc van Doorslaer (Eds.). Handbook of Translation Studies Volume 2. 113–116. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2015). The “official” view on translation in Türkiye: The case of national publishing congresses (1939–2009). In Şehnaz Tahir Gürçağlar, Saliha Paker, and John Milton (Eds.). Tradition, Translation, and Tension in Türkiye. 125–144. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• Taş, Seda (2018). Yan-metinsel bulunuşun ötesine geçmek: Çevirmenlerin erek metinlerdeki farklı rolleri. International Journal of Language Academy, 6(22), 148–160. https://doi.org/10.18033/ijla.3862
• Vermeer, Hans J. (2008). Çeviride Skopos Kuramı. Ayşe Handan Konar (Trans.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Von Flotow, Luise (1997). Translation and Gender: Translating in the ‘Era of Feminism’. Manchester: St. Jerome Publishing.
• Von Flotow, Luise (2024). Çeviri ve Toplumsal Cinsiyet: “Feminizm Çağı”nda Çeviri. Alev Kerimoğlu Bulut (Trans.), Ayşe Ece (Ed.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Yalsharzeh, Reza, Barati, Hossein, and Hesabi, Akbar (2019). Dissenting voices: When paratexts clash with texts. Paratextual intervention in Persian translations of texts relating to the Iran-Iraq War. Meta, 64(1), 103–124. https://doi.org/10.7202/1065330ar
• Youlan, Tao (2005). Translation studies and textbooks. Perspectives, 13(3), 188–204. https://doi.org/10.1080/09076760508668991