Kapadokia'da Bizans Dönemine Ait Haç Planlı İki Kilise

Year 2008, Volume: 17 Issue: 2, 85 - 113, 01.09.2010

Sacit Pekak

Abstract

-

Keywords

-

KAPPADOKİA’DA BİZANS DÖNEMİNE AİT HAÇ PLANLI İKİ KİLİSE

Abstract

 

Bizans dini mimarisinde pek çok plan şeması uygulanmıştır. Haçın Hıristiyan inancındaki sembolik anlamı ve önemi nedeniyle, haç formunda inşa edilen yapılar erken dönemlerden itibaren Hıristiyan mimarisinde uygulanmıştır.

Kilise, martirion ve baptisterion gibi farklı işlevlerde inşa edilen haç planlı yapılar, ‘serbest haç’ ‘kapalı Yunan haçı’ olarak başlıca iki ana grup ve farklı alt gruplarda ele alınmaktadır. Serbest haç planlı yapılar Hıristiyanlığın ilk dönemlerinden itibaren farklı işlevlerde ve coğrafyalarda uygulanmaya başlanmıştır. Plan tipinin kökeni ve ilk örnekleri konusunda farklı görüşler bulunmaktadır.

İkonaklasmus döneminin bitiminden, yani orta Bizans döneminden (843-1204) itibaren Bizans kilise mimarisinde uygulanan en yaygın tip ‘kapalı Yunan haçı’ planıdır. Bu plan şemasının da kökeni, ilk örnekleri ve çeşitlemeleri hakkında değişik görüşler öne sürülmektedir.

Bizans imparatorluğunun önemli bölgelerinden biri olan Kappadokia Thema’sındaki, biri serbest haç (Niğde Kitreli Kilise), diğeri kapalı Yunan haçı (Niğde, Bor, Yeşilyurt) planlı, yayınlarda bulunmayan iki kilise aşağıdaki yazının konusunu oluşturmaktadır.

Keywords

Niğde, Kitreli, Yeşilyurt, Bizans, erbest haç, kapalı Yunan haçı, kilise

References

• Berger , Albrecht (1998), Viranşehir (Mokisos), eine byzantinische Sdadt in Kappadokien., Istabuler Mitteilungen 48, 3428.
• Bokotopou1os, Panagiotos (1975), Kirchliche Architektur im westlichen Griechenland um im Epirus des 7. bis zum Ende
• des 10. Jahrhundert, Thessalonike: Byzantine Mnemeia.
• Bokotopoulos, Panagiotos (1981), The Role of Constantinopolitan Architecture during the Middle and Late Byzantine
• Kızıl Kilise için Bkz. Doğan, 2008; Mavrucan’daki yapı için Bkz. Zäh , 2002.
• Period, Jahrbuch der Österreichischer Byzantinischer Gesellschaft, 31: 551-573.
• Borboudakis , Gallas, M., K. ve K. Wessel (1983), Byzantinisches Kreta, München: Hirmer Verlag.
• Brunov , N. (1927), Une église aux environs de Chalcédonne, Echos d’Orient, 26: 33- 56.
• Brunov , N. (1932), Zur Enforschung der byzantinischen Baudenkmaeler, Byzantinische Zeitschrift, 32: 49-62.
• Buchwald , Hans (1977), Lascarid Architecture, Jahrbuch der Österreichischer Byzantinischer Gesellschaft, 26: 261-296.
• Butler , H.C. (1929), Early Churches in Syria, Princeton: Department of Art and Archeology.
• Caneva-Decevska , Nelli (1982), Byzantinische Einflüsse auf die kirchliche Architektur des Byzantinistenkongress, Wien, 4-9 Oktober 1981, II/4: 511-515. Bulgarien, XVI. Internationalen
• Chatzidakis , Monolis (1968), Byzans und der christliche Osten, Berlin: Propylaeen Verlag.
• Coşkuner, Buket (2009), 11. Yüzyılda Kapadokya Bölgesindeki İsa’nın Doğumu ve İsa’nın Çarmıha Gerilmesi Sahneleri,
• Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Crowfoot , J.W. (1941), Early Churches in Palastine, London: British Academy.
• Dalton , O.M. (1925), East Christian Art. A Survey of the Monument, Oxford: Clarendon Pres.
• Davies , E. J. (1879), Life in Asiatic Turkey. A Journal of Travel in Clicia, Isauria and Parts of Lycaonia and Cappadocia,London.
• Deichman, Fredrich Wilhelm (1937), Versucht einer Darstellung, Der Grundrisstypen des Kirchenbaues in frühchristilcher und byzantinischer Zeit im Morgenlande, auf Kunst-geogreaphischer Grundlage, Halle (S.): Konrad Triltsch.
• Delvoye , Charles (1948), Les Monuments, Byzantine de la Grèce, Byzantion, XVIII: 242-250.
• Diehl , Charles (1925), Manuel d’Art Byzantin, Paris: A. Picard.
• Djbadze , W. (1989), Archeogical Investigations in the Region West of the Antioch on the Orantes, Stuttgart: Franz Steiner Verlag Wiesbaden GMBH.
• Doğan, Sema, (2008), Kappadokia Bölgesi Sivrihisar’daki Kızıl Kilise, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Downey (1935), “The Shrines of St. Babylas at Antioch and Daphne, R. Stillwell (Ed.) Antioch on-the Orantes II, 45-48: Priceton Universty.
• Ebersolt , Jean (1934), Monuments d’Architecture byzantine, Paris: Ernest Leroux.
• Eyice , Semavi (1949), İznik’te Bir Bizans Kilisesi, Belleten, 13: 37-51.
• Eyice , Semavi (1971a), Les Monuments byzantines de la Thrace Turque, Corsi di Cultura sull’Arte Ravennate e Bizantina, 18: 293-308.
• Eyice , Semavi (1971b), Monuments byzantines Anatoliens inédits ou peu connus, Corsi di Cultura sull’Arte Ravennate e Bizantina, 18: 309-332.
• Eyice , Semavi (1980), Son Devir Bizans Mimarisi. İstanbul’da Palaiologoslar Devri Anıtları, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Foss , C. (1979) , Ephesus after Antiquity: a Late Antique, Byzantine and Turkish City, Cambridge: Cambridge Universty Press.
• Gallas , Klaus (1982), Mittel-und-spaetbyzantinische Sakralarchitektur der Insel Kreta. Versucht einer Typologie der kretischen des 10. bis 17. Jahrhunderts, Berlin: Freien Universitaet.
• Hamilton , Arnott 1956 (1933), Byzantine Architecture and Decoration, London: B.T. Bats Ford LTD.
• Hild , F. ve M. Restle. (1981), Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos), Österreichischen Akademie der Wissenschaften. Byzantini 2, Wien: Verlag der
• Jenkins, R. J. H. ve C. Mango (1955/56), The Date and Significance of the 10 th Homily of Photios” Dumbarton Oaks Papers, 9-10, 125.
• Jerphanion, G. de., Une nouvelle province de l’art byzantin. Les églises rupestres de Cappadoce, I-II, Paris. Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
• Kostof , S. (1972), Caves of God, The Monastic Environment of Byzantine Cappadocia, Cambridge, Massachusetts and London: The MIT Press.
• Krautheimer , Richard 1986 (1965), Early Christian and Byzantine Architecture, Harmondsworth, Middlesex: Penguin Books Ltd. Lange , Dorethea Kreuzkuppelkirche, Architektura, 16: 93-103. zur Enstehung der byzantinischen
• Lassus , J. (1947), Sanctuaires Chretiens de Syrie, Paris: Libaire Orientaliste Paul Geuthner.
• Mango , Cyril (1986), Byzanz, Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt Gmbh.
• Mansel , Arif Müfid (1978), Side. 1947-1966 Yılları Kazıları ve Araştırmalarının Sonuçları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mathews , Thomas (1976), The Byzantine Churches of Istanbul. A Photographic Survey, Pennsylvania: University Press.
• Megaw , Arthur (1964), The Original Form of the Theotokos Church of Constantine Lips, Dumbarton Oaks Papers, 18: 279-298.
• Millet , Gabriel (1916), L’École grecque dans l’Architecture byzantine, Paris: Ernest Leroux.
• Millingen , Alexander van (1912), Byzantine Churches in Constantinople, their History and Architecture, London: Mc Millan and Co. Ltd.
• Ostrogorsky , Georg (1981), Bizans Devleti Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ousterhout , Robert (2005), A Byzantine Settlemen in Cappadocia, Washıngton, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Ötüken , S. Yıldız (1984), Kapadokya Bölgesi Çalışmaları I. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Ötüken, S. Yıldız (1987), Göreme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ötüken, S. Yıldız (1990), Ihlara, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pekak , M. Sacit (1994), “Güzelyurt’ta (Gelveri) Bulunan Bizans/Post-Bizans Dönemi Kiliseleri 2”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt II. Sayı 1-2, s. 177-214.
• Peker, Nilüfer (2008),Kappadokia Bölgesi Bizans Dönemi Kiliselerinde Son Mahkeme Sahnesi,Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Peschlow , Urs (1972), Neue Beobachtungen zur Architektur und Ausstattung der Koimesis-Kirche in Iznik, Istanbuler Mitteilungen, 22: 145-187.
• Peschlow , Urs (1975), Byzantinische Plastik in Didyma, Istanbuler Mitteilungen, 25: 211-357.
• Prokopios, (1994), İstanbul’da Justinianus Döneminde Yapılar. Birinci Kitap (Giriş ve Çeviri Erdeniz Özbayoğlu), İstanbul:Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ramsay W. ve G. Bell, (1909), The Thousand and One Churches, London: Hodder and Stoughton.
• Restle , Marcel (1967), Die byzantinische Wandmalerei in Kleinasien, 3 Cilt, Recklinghausen: Verlag Aurel Bongers.
• Restle , Marcel (1979), Studien zur frühbyzantinischen Architektur Kappadokiens, 2 Cilt, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Rott , Hans (1908), Kleinasiatische Denkmaeler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien, Leipzig: Dieterische Verlagsbuchhandlung Theodor Weicher.
• Schaefer , Harmut (1973), Die Gül Cami in Istanbul, Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• Schweinfurth , Philipp (1954), Die byzantinische Form. Ihr Wesen und Ihre Wirkung, Berlin: Florian Kupferberg Verlag.
• Schweinfurth , Philipp (1955), Zur Bestimmung des Bautypus der Kreuzkuppelkirche, Akten 9. Internationaler Byzantiner Kongress, Saloniki 1953, I, Atina: 442-445.
• Stanzl 1, G. (1979), Laengesbau und Zentralbau als Grundthemen frühchristlichen Architektur, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaft.
• Striker , Cecil (1981), The Myrelaion (Bodrum Camii) in Istanbul, Princeton-New Jersey: Princeton University Press.
• Struck , Adolf (1909), Vier byzantinische Kirchen Argolis, Athenische Mitteilungen, 24: 189-235.
• Stryzygovsky , Josef (1903), Kleinasien, Ein Neuland der Kunsfgeschichte, Leipzig: J.C. Heinrichische Buchhandlung.
• Swift , E.H. (1951), Roman Sources of Christian Art, New York.
• Wulff , Oskar (1903), Die Koimesis-kirche in Nicaea und Ihre Mosaiken, Strasbourg: Heinz und Heinz.
• Wulzinger , Karl (1925), Byzantinische Baudenkmaeler, Hannover: Orien- Buchhandlung Heinz Lafaire.
• Zäh, Alexander (2002), Zwei im Grunriss Unbekannte Kreuzkuppelkirchen iö östlichen Anatolien, Jahrbuch derÖsterreichischen Bayzantinistik 52, 287-308