İzmir Örnekleriyle Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Kamu Yapılarında Karosimanlar

Year 2024, Volume: 33 Issue: 2, 1023 - 1049, 31.12.2024

Zeynep Özkan Tekneci , Aygül Uçar

https://doi.org/10.29135/std.1500785

Abstract

Karosiman, mimari yapıların zemin ve cephe süslemelerinde kullanılan bir döşeme malzemesidir. Bu karolar döşendikleri alanları estetik açıdan güzelleştirirken aynı zamanda kolay temizlenebilir ve hijyenik mekânlar elde edilmesini sağlamaktadır. Karosimanlar; pigmentli çimento, mermer tozu, beyaz çimento ve diğer minerallerle hazırlanan bir karışımdan meydana gelir. Çimentonun keşfi sonrasında ilk kez 19. yüzyıl ortalarında Fransa’da üretilmeye başlanan karosiman ticaret yoluyla başta Akdeniz çevresine, buradan da tüm dünyaya yayılmıştır. Fransızca telaffuzunun yanlış anlaşılması bu malzemenin Osmanlı’da “karosiman” adıyla tanınmasına yol açmıştır. Başlarda Osmanlı’nın Levanten nüfus ağırlıklı İstanbul, İzmir, Mersin gibi kentlerine ithal olarak giren bu malzeme kısa sürede Anadolu’da da moda olmuş, dönemin pek çok farklı yapı türünde kullanım alanı bulmuştur. İzmir özelinde bakıldığında, karosimanların genellikle 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başına tarihlenen konutlarda ve hastane, okul, iş hanı gibi çeşitli yapılarda sıklıkla kullanılmış olduğu görülür. Bununla birlikte bu çalışmada, İzmir’deki Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi kamu yapılarında kullanılan karosimanların motif, renk ve form özellikleri ile kullanıldığı yerler bakımından ele alınması ve dönem içerisindeki yerinin vurgulanması amaçlanmaktadır. Birinci Ulusal Mimarlık üslubu, cephe özellikleriyle öne çıkan bir üslup olmakla birlikte yapıların iç mekân dekorasyonunu da etkilemiştir. Bu dönem yapılarında, karosimanlar salt bir döşeme malzemesi olmaktan çıkmış, mimari bütünü tamamlayan birer öge haline dönüşmüştür. Döşeme karoları üzerine sıklıkla lale, karanfil gibi bitkisel motifler ile eşkenar dörtgen, çokgen ve çok kollu yıldız gibi motiflerden oluşan Selçuklu ve Osmanlı Dönemi’nin klasikleşmiş süsleme unsurları aktarılmıştır. Cephelerden zeminlere kadar yayılan bu motiflerin kullanımı, dönemin ruhunu temsil eden ortak bir süsleme repertuvarı oluşturmaktadır.

Keywords

izmir, birinci ulusal mimarlık dönemi, karosiman, zemin döşemesi, kamu yapıları

Cement Tiles in Public Buildings of the First National Architectural Movement Period: Samples of İzmir

Abstract

Cement tile is a flooring material used to decorate floors, walls, and façades as part of the architectural whole. Besides offering a decorative appearance, cement tiles are easy to clean and hygienic. This tiling material prepared with mixtures of pigmented cement, marble powder, white cement, and other minerals consists of three layers. The decorative, patterned, and pigmented layer is at the bottom during production and creates the top surface at the end of production. This patterned layer is prepared by pouring colored cement into the chambers in the partitioned molds. The other two layers, composed of different contents, facilitate the installation of the tile on the floor.
Following the discovery of cement, cement tiles were first produced in France in the mid-19th century and spread to settlements around the Mediterranean and then around the whole world through trade routes. The misunderstanding of the French pronunciation caused this material to be known as “karosiman” in Ottoman times. This material was initially imported to cities such as Istanbul, Izmir, and Mersin, where much of the Ottoman-time Levantine population lived, soon becoming widespread throughout Anatolia and was used in many different building types during the Ottoman period.
When examined specifically in the case of Izmir, cement tiles were generally used in residential buildings dating from the late 19th and early 20th centuries. They were also preferred to tile the floors of many public buildings, such as hospitals, schools, inns, cinemas, libraries, banks, and business halls built under the influence of the First National Architectural Movement.
The First National Architectural Movement was influential in Turkish architecture between 1908 and 1930, a period that started with the declaration of the Second Constitutional Monarchy and covered important events such as the national struggles and the proclamation of the Republic. The public buildings in Izmir built in the First National Architectural Movement period mostly date to the 1920s. In terms of façade design, these buildings are characterized by decorative elements taken from Seljuk and Classical Ottoman architecture.
Although the First National Architecture Movement is a style characterized by its façade features, it also influenced the interior decoration of the buildings. In parallel with the façade features, the use of pointed, flattened, and Bursa-type arches, column capitals with stalactites, and balustrades with interlaced geometric compositions draw attention to the interiors. In these buildings, cement tiles were used as flooring material but have become an element that complements the whole. Seljuk and Ottoman ornamental motifs such as tulips, carnations, multi-armed stars, and geometric interlaces were painted on the cement tiles. The spirit of the period was made to feel from the façades to the floors.
This article aims to introduce the cement tiles used in the public buildings built during the First National Architecture Movement by considering the motif, color, and form features and the places where they were used and to emphasize their place in the period through samples in Izmir.

Keywords

architecture, cement tiles, first national architecture movement, izmir, floor tile

References

• Akyüz Levi, E. (2021). Use of Karosiman in Historical Buildings (İzmir Sample). 2nd International Congress on Construction Materials, Engineering and Architecture Vol.1, Ankara, 105-117.
• Arıkan, Z. (1992). XV.-XVI. Yüzyıllarda İzmir. Üç İzmir, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 59-70.
• Aslanoğlu, İ. (1984). Birinci ve İkinci Milli Mimarlık Akımları Üzerine Düşünceler. Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri, 11-12.
• Aslanoğlu, İ. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı: 1923–1938. Ankara: Bilgi Kültür Sanat Yayınları.
• Atay, M. Ç. (1978). Tarih İçinde İzmir. İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını: 3.
• Aydoğdu, A. (2021). Manisa’da Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapıları (1923-1950), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Denizli.
• Ayhan, G. (2023). Geleneksel Ula Evlerinde Karosiman Döşemeler. Prof. Dr. Bozkurt Ersoy Armağanı, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 31-48.
• Bilsel, F. C. (1996). Ideology and Urbanism During the Early Republican Period: Two Master Plans for Izmir and Scenarios of Modernization. METU Journal of The Faculty of Architecture (16: 1-2), 13-30.
• Bilsel, F. C. (2009). İzmir’de Cumhuriyet Dönemi Planlaması (1923-1965): 20. Yüzyıl Kentsel Mirası. Ege Mimarlık, 71, 12-17.
• Bozdağ, O. (2013). Türk Ocakları İdeolojisi Ve Mimarisi (1912-1931), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Francis, A. J. (1977). The Cement Industry 1796–1914: A History. North Pomfret: David & Charles Press.
• Genç, U. D. (2001). Ege Bölgesindeki Tarihi Banka Yapıları (1915-1930), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Bölümü, Restorasyon Ana Bilim Dalı, İzmir.
• Güner, H. E. (2018). Türk Ocakları Mimarisi ve Geleneksel Öğeleri; Ankara ve İzmir Örneği. Online Journal of Art and Design, 6/1, 99-118. (Erişim Tarihi: 08.05.2024) URL: http://www.adjournal.net/past2.asp?numara=61
• Hazar, N. (1986). T.C. Ziraat Bankası 1863-1983. Ankara.
• İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Dijital Arşivi, URL: http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/results?qu=milli+k%C3%BCt%C3%BCphane&te=&lm=IUNEKABDUL (Erişim Tarihi: 10.07.2024)
• Kemal, A. (1933). Roma Bankası ve Amerikan Konsoloshanesi. Arkitekt, 12, 368-371.
• Kent Stratejileri Merkezi. URL: https://kentstratejileri.com/category/kentler/page/4/ (Erişim Tarihi: 05.07.2024)
• Keswick, C. (1898). Album Ornamental Granitic Tiles of the Threkeld Granite Co. Ltd.
• Koçarslan, D. (2018). Karosiman’ın Fiziksel ve Mekanik Özelliklerinin Terrazo Karolarla Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Çevre Kontrolü ve Yapı Teknolojisi Lisansüstü Programı, İstanbul.
• Kuyulu, İ. (2000). İzmir’de Cumhuriyet Dönemi Mimarisi. Sanat Tarihi Dergisi, 10(10), 91-100.
• Levantine Heritage Foundation, Old Views of Konak/ Alsancak URL:https://www.levantineheritage.com/alsancak.htm (Erişim Tarihi: 08.06.2024)
• Miller&Coates (1870). Minton’s Tiles: For Floors of Churches, Banks and Other Public Buildings, and for Vesti- bules, Halls, Hearths, Conservatories, Etc., in Dwellings: as Laid in the Capitol at Washington.
• Orhon, A. V. (2011). Sanat ve Zanaatın Buluştuğu Bir Yapı Malzemesi: Karosiman. Egemimarlık 78, 38- 41.
• Ortega, C.- Lora, A. M. (2008). Cement Tile: Evolution of An Art Form. Santo Domingo: Industrias Aguayo Press.
• Salt Research, Kent, Toplum ve Ekonomi/ Kent/ Fotoğraf ve Kartpostallar/ İzmir Koleksiyonu. URL: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/114070 (Erişim Tarihi: 05.06.2024)
• Soufan, A. (2015). An Overview of Cement Tile Manufacturing and Importation in Syria and Lebanon: Damascus-Beirut. 1880s-1940s., ABE Journal (online) 8. Erişim Tarihi: 08.05.2024, Open Edition Journal, URL: https://journals.openedition.org/abe/10849
• Sözen, M. ( 1984), Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimarları, Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri, İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi, 35-39.
• St. Remy-Chimay. (1895), Societe Annyme des Produits Ceramiques de St. RemyChimay, Album Des Carrelages Ceramiques fins A Dessins Incrustes, Belgıque.
• Uçar, A. (2013). İzmir Konutlarında Çakıl Mozaik Örnekleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28, 13-28.
• Uçar, A. (2014). İzmir Konutlarında Karosimanlar. Sanat Tarihi Dergisi XXIII (1), 67-81.
• Uçar, A. (2015). Karosiman: İzmir Konutlarında Döşeme Karoları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• Yavuz, Y. (1981). Mimar Kemalettin ve Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.