The First Activities of Russian Expension Towards the Black Sea. (Until the Beginning of the Eighteenth Century)

Yıl 2013, Cilt: 2013 Sayı: 28, 101 - 116, 01.05.2013

Sinan Yüksel

Öz

The Black Sea, was the homeland of many states in the history and didn’t lose its political and military importance (value) as well as commercial and aconomic over hundreds of years. At the end of the 15th. century, the Black Sea was an inner see of the Otoman Empire and preserved this feature till the middle of the second half of 18th. century. During this period, Russia was the biggest threat of the Black Sea. Russia, freed from the rule of Golden Hordeat the beginning of the 16th. century, captured Kazan Khanate in 1552 and Astrakhan Khanete in 1556 and took the people of region (Kazak, Nogay and Çerkez) under its rule (reign) and started its expansionism toward the Black Sea. Afterwards, even if expansionism of Russia had come to a standstill due to domestic affairs and Poland matter, she would have been more active because of measurements taken at the end of the first half of the 17th. century and merged with Ukrania in 1654. Russia, following active policy after the second half of the 17th. century, couldn’t reach the Black Sea but made an important step by capturing Azak Fortress to reach the Black Sea.

Anahtar Kelimeler

Russia, the Black Sea, Kazaks

Rusların Karadeniz Yönünde Yapmış Oldukları İlk Yayılma Faaliyetleri (18. Yüzyılın Başlarına Kadar)

Öz

Karadeniz, tarihte pek çok devlete ev sahipliği yapmış, ticari ve ekonomik olduğu kadar, siyasi ve askeri olarak da yüzyıllarca önemini kaybetmemiştir. 15. yüzyılın sonlarında bir Osmanlı iç denizi haline gelen Karadeniz, 18. yüzyılın ikinci yarısının ortalarına kadar bu özelliğini korumuştur. Bu yüzyıllar arasında Karadeniz’i tehdit eden en önemli devlet Rusya olmuştur. 16. yüzyılın başlarında Altınordu hâkimiyetinden çıkan Ruslar, 1552’de Kazan ve 1556’da Astarhan Hanlıklarını aldıktan sonra, bölge halklarını (Kazak, Nogay ve Çerkezleri), himayeleri altına alarak Karadeniz yönünde yayılma faaliyetlerine başlamışlardır. Rusların bu faaliyetleri, daha sonra yaşadıkları iç sorunlar ve Lehistan tehlikesi nedeniyle kesintiye uğramışsa da, 17. yüzyılın ilk yarısının sonlarında almış oldukları tedbirler ve 1654 yılında Ukrayna ile birleşmelerinden sonra daha aktif hale gelmiştir. Ruslar, 17. yüzyılın ikinci yarısından sonra izlemiş oldukları aktif politikayla yüzyıl sonunda Karadeniz’e çıkamamışlarsa da, Azak Kalesini alarak Karadeniz’e çıkmak için önemli bir adım atmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Ruslar, Karadeniz, Kazaklar

Kaynakça

• BAŞBAKANLIK Osmanlı Arşivi, Yabancı Arşivler Fonu, Rusya Federasyonu Arşivi, YB (1) 1/12, YB (1) 1/15, YB (1) 1/17. BAŞBAKANLIK Osmanlı Arşivindeki, Moskova Eski Belgeler Arşivindeki Osmanlıca Belgelerin Özetleri. ACAR, Kezban, Başlangıçtan 1917 Bolşevik Devrimine Kadar Rusya Tarihi, Ankara 2004.
• ALPARGU, Mehmet, “XVI. Yüzyılın Ortasında Nogay Türkleri ve Ordaları”, EMEL, sayı: 215, (Temmuz-ağustos 1996).
• BARTL, Peter, “XVII. Yüzyılda ve XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kazak Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu”, İlmi Araştırmalar Dergisi, s. 6, İstanbul 1998.
• BRİKNER, A.G, İstoriya Petra Velikovo, Moskva 2002.
• CAVİT, Ahmet, Osmanlı-Rus İlişkileri Tarihi (Ahmet Cavit Bey’in Müntehebatı), Hazırlayan: Adnan Baycar, İstanbul 2004.
• GÖKBİLGİN, Özalp,1532-1577 Yılları Arasında Kırım Hanlığının Siyasi Durumu, Ankara 1973.
• DANİŞMEND, İ. Hami, İzahlı Osmanlı Kronolojisi, c.III. İstanbul 1972.
• DEFTERDAR SARI MEHMET PAŞA, Zübde-i Vekayiat, Hazırlayan: Abdülkadir Özcan, Ankara 1995.
• ERİM, Nihat, Devletler Arası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları), cilt:1, Ankara 1953. 76 İstanbul antlaşmasının tüm maddeleri için bkz. Nihat Erim, Devletler Arası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları), cilt:1, Ankara 1953, s. 41-47; Defterdar Sarı Mehmet Paşa, a.g.e., s. 692–698. Tolstoy’a verilen talimatname için bakınız, Kurat, a.g.e., s.15-16.
• HAMMER, Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi, C. V. Çeviren: Mümin Çevik-Erol Kılıç, İstanbul 1998.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)”, Belleten, c.12, sayı: 46, Ankara 1948.
• İNALCIK, Halil, “ Osmanlı-Rus İlişkileri”,Türk-Rus İlişkilerinde 500. Yıl (1491-1992), (Ankara 12-14 Aralık 1992), Ankara 1999.
• KALINİÇEV, F.I., Pravoviye Vaprosı Voyennoy Organizatsii Russkoga Gosudarstva (Vtoroy Polovinı XVII Veka), Moskva 1954.
• KATİP ÇELEBİ, Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l Bihar, İstanbul 1329.
• KARAKÖSE, Hasan, “Çehrin Seferi ve Osmanlının Ukrayna Politikası”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu, 08-11 Haziran 2000 Merzifon.
• KARATAY, Osman, “Karadeniz’de İlk Ruslar ve Şarkel’in İnşası”, Belleten, sayı:269, cilt: LXXIV, Ankara Nisan 2010.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi ( 1451-1590), Ankara 1998.
• KÖSE, Osman, “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Rusya Siyaseti”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu, 08-11 Haziran 2000 Merzifon.
• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye Ve İdil Boyu, Ankara 1966.
• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Ankara 1990.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Ankara 1999.
• LUNİN, B.V., Azovskaya Epopeya (1637-1641), Moskva 1988.
• MOZGFESKY, Rus Karadeniz Filosu Tarihi, Çeviren: Fevzi Kurtoğlu, İstanbul 1935.
• Naima Mustafa Efendi, Naima Tarihi, C. III- IV, İstanbul 1281-1283.
• NOVOSELSKİY, A. A., Borba Moskovskogo Gosudarstva S Tatarami V Pervoy Polovine XVII. Veka. Moskva, 1948.
• OREŞKOVA, Svetlana, “Rusya ve Osmanlı Devleti Arasındaki Savaşlar, Sebepleri ve Kimi Tarihi Sonuçları”,Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya (Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler), İstanbul 2003.
• OREŞKOVA, Svetlana F.,-ULÇENKO, Natalya Yu., Rossiya i Turtsiya: Problema Formirovaniya Granits, Moskva 2006.
• OSTAPCHUK, Viktor, “ 1648-1681 Yılları Arasında Doğu Avrupa’da (Ukrayna, Rusya, Polonya, Türkiye) Yeni Bir Düzen Kurulma Yolunda Yapılan Mücadeleler”,Türk-Rus İlişkilerinde 500. Yıl (1491-1992), ( Ankara 12-14 Aralık 1992), Ankara 1999.
• ÖZTÜRK, Yücel, Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe 1475–1600, Ankara 2000.
• PEÇEVİ İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, c.II, Hazırlayan: B.Sıtkı Baykal, Ankara 1982.
• PRİTSAK, Omeljan, “The Origin of Rus” Russian Review, vol:36, no:3, 1977.
• PLATONOV, S. F., Polniy Kurs Lektsii Po Russkoy İstorii, St.Peterburg 2002.
• POPOV, M., “Azovskaya Oborona (Stranitsa iz İstorii Donskogo Kazaçestva XVII v.)”, İstoriçeskiy Jurnal, No:3, Moskva 1995.
• SEMENOVA, L. E., “Moldaviya i Valahiya v Otnaşenniyah Portı so Stranami Regiona v Seredniye XVII v.”, Osmanskaya İmperiya i Stranı Tsentralnoy, Vostoçnoy i Yugo-Vostoçnoy Evropı v XVII v.; Moskva 1998.
• SHAW, Stanford, Osmanlı İmparatorluğu Ve Modern Türkiye, C: I, Çeviren: Mehmet Harmancı, İstanbul 2004.
• SHEPARD, Jonathan, “The Origins of Rus (c.900–1015)”, The Cambridge History of Russia, volume:1, Cambridge 2006.
• SMİRNOV, N. A., Rossiya i Turtsiya v XVI-XVII vv., Tom: II, Moskva 1946.
• SİLAHTAR FINDIKLILI MEHMET AĞA, Silahtar Tarihi, C.II, Hazırlayan: Ahmet Refik; İstanbul 1928.
• SOLEVYEV, Sergei M., İstoriya Rossii (1463–1584), Moskva 2001.
• ŞOLOHOV, L. G., Don İ Azovskoe More, Novoçerkassk 1993.
• TİHONOV, Yu . A., “Azovskoye Sideniye”, Voprosı İstorii, No:8, Moskva Avgust 19 TUKİN, Cemal, Boğazlar Meselesi, İstanbul 1999.
• TUŞİN, P. Yu., Ruskoe Moreplavaniye Na Kaspiyskom, Azovskom i Çernom Moryah (XVII. Vek), Moskva 1978.
• ÜREKLİ, Muzaffer, Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himayesinde Yükselişi ( 14411569), Ankara 1989.
• VENKOV, A.V., Azovskoe Sidenie, Geroiçeskaya Oborona Azova v 1637-1642 gg. Moskva 200
• VERNADSKY, George, Political and Diplomatic History of Russia, Boston 1936.
• WOJCİK, Z., Eski Polanya’da Kazak Savaşları,Kitap Tanıtımı: Sabire Arık, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt:XXII, sayı: 35, Ocak/2004, Ankara.
• YÜKSEL, Sinan,“Don Kazaklarının Azak’ı İşgalleri (1637-1642), Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: XXX, sayı:49, yıl: Mart/2011, Ankara.
• ZOLATAREV, V. A.,- KOZLOV, İ .A., Rossiyskiy Voennıy Flot Na Çernom More i v Vostoçnom Sredizemnomore, Moskva 1988.