Yeni Bulunan Bir Selçuklu Kitabesi: İç Karaarslan Mescidi Kitabesi

Year 2019, Issue: 42.1, 91 - 103, 01.12.2019

Zekeriya Şimşir Ahmet Yavuzyılmaz

Abstract

Türk sanatının en özgün yorumları Selçuklu dönemine aittir. Bilhassa Anadolu Selçukluları inşa ettikleri mimari eserlerin estetik ve sade görünümünün yanı sıra kitabe üslupları ile de dikkat çekmektedirler. Hemen hemen her eserin bir kitabesi mevcuttur. Bunların bir kısmı günümüze kadar sağlam bir şekilde gelmiştir. Fakat bir kısmı zamanımıza ulaşamamıştır. Yine bir kısmı da tahrip olmuş bir vaziyette, bazen ait olduğu yapıyla lokasyon bağı olmayan yerlerde bulunmuştur. Medrese, camii, kervansaray, türbe vb yapıların kitabeleri bu mekânların yapım ve onarımı, banisi ve ustası hakkında bilgi verir. Ayrıca dönemin siyasi, sosyal, iktisadi ve kültürel durumu hakkında epigrafik arşiv malzemesi niteliğinde çıkarımlarda bulunmak için gerekli ayrıntıları da ihtiva etmektedirler. Bu yüzden kitabeler, tarih ve sanat tarihi gibi sosyal bilimler için önemli bir tarihi belge niteliğindedirler. Anadolu Selçuklu dönemi yapı tiplerinden biri de mescitlerdir. Mescitler şehir dokusu içerisinde mahalle aralarında inşa edilen, vakit namazlarının kılındığı, küçük ölçekli mütevâzî yapılardır. Mescitler kubbeyle örtülü kübik bir harimden oluşanlar, kubbeli harimin önünde bir ön mekanı olanlar ve kubbeli harimin önünde veya yanında türbe ya da tekke odası olmak üzere üç farklı plan şeması gösterirler. İç Karaarslan Mescidi bu gruplandırmada birinci grup içerisine yer alan, kare planlı, kübik gövdeli ve üzeri tromplara oturan kubbe ile örtülü bir harimden oluşmaktadır. Mescidin inşasında temelde taş, beden duvarlarının üst kısmında kubbeye geçiş tromplarında ve kubbesinde tuğla malzeme kullanılmıştır. Mabedin en önemli kısmı alçı ve çini ile bezenmiş mihrabıdır. Yapıya ait herhangi bir kitâbe olmadığından araştırmacılar tarafından mescit 12. yüzyılın ilk yarısına, 13. yüzyılın ilk çeyreğine, ortalarına, sonlarına ve 14. yüzyılın başlarına olmak üzere farklı zaman dilimlerine tarihlendirilmiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1990 yılında yapılan restorasyon esnasında mescidin mihrabında sıva altına kırık halde istif edilmiş çini kitâbe parçaları ortaya çıkartılmıştır. Bu parçalar daha sonra Sahib Ata Vakıf Müzesi’ne nakledilerek muhafaza altına alınmıştır. İki satır halinde istif edilmiş, bazı parçaları kayıp, çok parçalı çini kitâbe üzerinde yapmış olduğumuz çalışma neticesinde bir metin oluşturulmuştur. Bu makalede İç Karaaslan Mescidinin kitâbesi ilk defa okunarak, transkripsiyonu ve anlamı verilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Selçuklu, İç Karaaslan, Kitabe, Mescid, çini

A Newfound Seljuk Inscription: Inner Karaaslan Masjid Inscription

Abstract

The most original interpretations of Turkish art belong to the Seljuk period. Especially the Anatolian Seljuks attract attention with their aesthetic and simple appearance as well as their inscription styles of the architectural works they built. Nearly all of the works have an inscription. Some of them have reached the present day. But some have not reached our time. Also, some of them were found in a damaged condition, sometimes in places which do not have a location connection with the structure they belong. The inscriptions of the madrasah, mosque, caravanserai, tomb, etc. provide information about the construction and repair of these places, their owners and masters. They also contain the necessary details to make inferences about the political, social, economic and cultural situation of the period in the form of epigraphic archival material. Therefore, inscriptions are important historical documents for social sciences such as history and art history. Masjids are one of the building types of the Anatolian Seljuk period. Masjids where time prayers are performed are small-scale humble structures built between the neighbourhoods within texture of the city. The masjids show three different plan schemes; the first one that has a cubic prayer hall covered with a dome, the second one which has a front space in front of the domed prayer hall, the last one that has a tomb or lodge in front of or near the domed prayer hall. With having a square plan, cubic body, and a prayer hall covered with a dome sitting on the squinch, Inner Karaaslan Masjid belongs to the first one in this grouping. While stone was used in the construction of the masjid, the brick was used on the upper part of the body walls, squinches, and dome. The most important part of the masjid is a mihrab decorated with plaster and tiles. Since there is no inscription, the masjid was dated to the first half of the 12th century, the first quarter, middle and end of the 13th century, and the beginning of the 14th century. During the restoration carried out by the General Directorate of Foundations in 1990, the fragments of tile inscriptions stacked as broken under the plaster in the mihrab of the masjid. These pieces were later transferred to the Sahib Ata Foundation Museum and kept under protection there. A text was created as a result of our work on two-part tile inscription which was stacked in two lines and some parts were lost. In this article, the inscription of Inner Karaaslan Masjid is read for the first time and its transcription and meaning is tried to be evaluated

Keywords

Seljuk, Inner Karaaslan Masjid, Inscription, Tile, Seljuk Thuluth

References

• Ahmed Eflaki. Ariflerin Menkıbeleri, cilt: 2, İstanbul, 1989.
• Alparslan, A. (2002). Kitâbe. DİA (C. 26, ss. 76-81). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arseven, C. E. (1983). Kitâbe. Sanat Ansiklopedisi (C. 2, ss. 1101). İstanbul
• Atçeken, Zeki. Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Ankara, TTK Yayınları, 1998.
• Bakırer, Ömür. XIII ve XIV. Yüzyılda Anadolu Mihrapları, Ankara, 1976.
• Bakırer, Ö. (1996). “Anadolu Selçuklu dönemi yapı kitabeleri”, V. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, Konya, Turkey, 25-26 Nisan 1995, s. 37-51.
• Beksaç, E. (2002). Kayseri-Mimari. DİA (C. 25, ss.103-105). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bozer, Rüstem ve Çeken, Muharrem, Anadolu Selçuklu Çağı Mirası-Müze Eserleri, cilt: 2, Ankara, Selçuklu Belediyesi Yayınları, 2016.
• Çaycı, A. (2012). İç Karaarslan Mescidi. Konya Ansiklopedisi (C. 6, ss. 319-320). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Dilaver, S. (1971). “Anadolu’daki Selçuklu Mescitlerinin Mimarlık Tarihi Yönünden Önemi”, Sanat Tarihi Yıllığı, cilt: 4, s. 17-24.
• Duran, Remzi, Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir), Ankara TTK Yayınları, 2001.
• Erdemiz, Yaşar. Karatay Medresesi Çini Eserler Müzesi, Konya, Konya Valiliği Turizm ve Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2009.
• Erdemir, Y.- Kunt, H. İ. (2010). “Karatay Cami ve Mescitleri”, Karatay Tarih-Kültür-Sanat (C. I, ss. 191- 333). Konya: Karatay Belediyesi Kültür Yayınlar.
• Ersan, M. (2014). “Türk-Ermeni İlişkileri (XI-XIII. Yüzyıllar)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (C. 2, ss. 161-203). Ankara: TTK Yayınları.
• Halil Edhem, (1327). “Kitâbeler Nasıl Kayd ve Zabt Olunmalıdır”, TOEM (Tarîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası), 2 (10): 626-639.
• Katoğlu, M. (1967). “13. Yüzyıl Konya’sında Bir Cami Grubunun Plan Tipi ve Son Cemaat Yeri”, Türk Etnografya Dergisi, sayı: 9, s. 81-100
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitâbeleri ile Konya Tarihi, Konya, Yeni Kitap Basımevi, 1964.
• Madran, E. (2006). “Ariflerin Menkıbeleri’nde Geçen Yapı İsimleri Üzerine Bir Deneme”, Vakıflar Dergisi, sayı: 10, s. 175-198.
• Meinecke, Michael. Fayencedekorationen Seldschukischer Sakralbauten in Kleinasien, cilt: 2, Tübingen, 1976.
• Oral, M. Z. (1950). “Karaarslan Türbesi”, Anıt, 2 (14): 1-6.
• Önder, Mehmet. Mevlâna Şehri Konya, Ankara, Konya Turizm Derneği Yayınları, 1971.
• Öney, Gönül. Türk Çini Sanatı, İstanbul Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, 1976.
• Önkal, Hakkı. Anadolu Selçuklu Türbeleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1996.
• Önkal, Hakkı. Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Özakın, R. (1998). “Konya’da tek kubbeli selçuklu mescitleri, tarihsel gelişimi, mimari özellikleri”, VII. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, Konya, Turkey, s.-15-20.
• Özkurt, K. ve Tüfekçioğlu A. (2009). “Türk-İslam Sanatında Kitâbeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7 (14): 275-295.
• Özönder, Hasan. Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü, Konya, Sanat Kitabevi, 2003.
• Pakalın, M. Z. (1993). “Kitâbe”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C. 2, s.s 284) İstanbul: MEB Yayınları.
• Sümer, F. (1989). Ahlat. DİA (C. 2, ss. 19-22). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sümer, F. (2002). Keykubâd I, DİA C. 25, ss. 358-359). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şimşir, Z. (2002) Konya’daki Selçuklu mimarisinde rumi motifi”, Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Turan, Osman. Türkiye Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2004.
• Yardım, Ali. Alanya Kitâbeleri (Tesbit, Tescil, Tasnif ve Değerlendirme), İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2002.
• Yetkin, Şerare. Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Yılmaz, Leyla ve Tuzcu, Kemal. Antalya’da Türk Dönemi Kitâbeleri, Haarlem, 2010.