Fatih Sultan Mehmed’e Atfedilen Farsça Bir Beytin İzinde

Year 2024, Issue: 55, 120 - 134, 30.12.2024

Ahmet Kavaklıyazı , Gamze Gizem Avcıoğlu

https://doi.org/10.52642/susbed.1533570

Abstract

Fatih Sultan Mehmed, kudretli ve dirayetli bir hükümdar olmasının yanı sıra edebî kişiliğiyle de tanınır. Avnî mahlaslı şairin caize geleneğini başlatan ve divan sahibi ilk Osmanlı padişahı olduğu bilinmektedir. Arapça ve Farsçaya hâkim olmasına rağmen şiirlerini sade bir Türkçeyle söylemiş olan sultan, sayıca çok fazla şiir yazmasa da başarılı bir şair olarak kabul edilir. Klasik şiir geleneğine bağlı olan sultanın şiirlerinde Fars edebiyatının önde gelen şairlerinden Sa‘dî ve Hâfız’ın tesirlerini görmek de mümkündür. Fatih’in, İstanbul’un fethi esnasında söylediği kaydedilen “Perdedârî mî-koned ber tâk-ı Kisrâ ‘ankebût / Bûm nevbet mî-zened der kal‘a-i Efrâsiyâb” şeklinde Farsça bir beyit bulunmaktadır. Çeşitli kaynaklarda tekrar edilegelen ve onunla âdeta özdeşleşen bu meşhur beytin kime ait olduğu belli değildir. Bu çalışmada beytin söylendiği yer ve zamanla ilgili görüşler incelenecek, beytin kime ait olabileceği konusu tartışılacak; şerhi yapıldıktan sonra klasik Türk ve Fars şiirinde bu beytin nazireleri ortaya konacaktır. Böylece bir beyit etrafında gelişen edebî süreç incelenecektir.

Keywords

Fatih Sultan Mehmed, Fetih, Edebiyat, Şiir, Farsça

In Pursuit of a Persian Couple Attributed to Fatih Sultan Mehmed

Abstract

Mehmed the Conqueror is renowned not only for his powerful and masterful rule but also for his literary persona. The poet with the pseudonym Avnî, recognized as the first Ottoman sultan to initiate the tradition of caize and compile a divan. Despite his proficiency in Arabic and Persian, Sultan who expresses his poetry in plain Turkish is considered a successful poet even though the number of poems he wrote was not very many. Influences from prominent Persian poets such as Sadi and Hafiz can be observed in the poetry of the sultan who composed his poems within the framework of the classical poetry tradition. A famous Persian couplet attributed to Fatih during the conquest of Istanbul reads: “Perdedârî mî-koned ber tâk-ı Kisrâ ‘ankebût / Bûm nevbet mî-zened der kal‘a-i Efrâsiyâb.” It is not clear to whom this famous couplet which is repeated and identified with it in various sources belongs. This study will explore opinions regarding where and when this couplet was composed, discuss its possible authorship, and after providing an annotation, present nazires of this couplet in Classical Turkish and Persian poetry. Thus, will be examine the literary process around a couplet.

Keywords

Fatih Sultan Mehmed, Conquest, Literature, Poetry, Persian

References

• Afîfî, R. (1372). Ferheng-nâme-i şi‘rî (C. 1). Surûş.
• Ak, C. (2001). Şair padişahlar. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Amîd, H. (1379). Ferheng-i Amîd (C. 1). İntişârât-i Emîr-i Kebîr.
• Âşık Çelebi. (2018). Meşâ‘irü’ş-şu‘arâ (e-kitap) (F. Kılıç, Haz.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ayvansarâyî Hüseyin Efendi, Ali Sâtı‘ Efendi, & Süleymân Besîm Efendi. (2001). Hadîkatü’l-Cevâmi‘ (A. N. Galitekin, Haz.). İşaret Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük 2 (C. 2). Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük 3 (C. 3). Kubbealtı Yayınları.
• Baysal, B. S. (1956). Fatih Sultan Mehmed’in muhiti ve şahsiyeti üzerinde bir deneme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 14(3-4), 69-82.
• Bekar, A. K. (2019). Kerküklü Tabiboğlu divanı [Yüksek lisans]. Trakya Üniversitesi.
• Bursalı Mehmed Tâhir. (2016). Osmanlı müellifleri (C. 2) (M. A. Y. Saraç, Haz.). Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Yayınları.
• Coşkun, V. (2010). Tâk-ı Kisrâ. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 39, ss. 450-451). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelebioğlu, Â. (1996). Muhammediye II. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Değirmençay, V. (2013). Farsça şiir söyleyen Osmanlı şairleri. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Doğan, M. N. (2014). Fâtih dîvânı ve şerhi. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Esad Muhlis Paşa. (1268). Divânçe-i Esad Paşa. Takvimhane-i Âmire Matbaası.
• Eyice, S. (1988). İstanbul’da Bizans imparatorlarının sarayı Büyük Saray. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 3-36.
• Gündüz, E. (2018). Abdünnâfi İffet Efendi ve divanı (İnceleme-metin) [Doktora]. Atatürk Üniversitesi.
• Hâlet, E. (1346). Şâhân-i şa’ir ve ber gozîde-yi eş’âr-i ânân. İntişârât-i ‘İlmî.
• Hâlid, M. (1955). Dîvân-i Mevlânâ Hâlid. Çâphâne-yi Fethi Demir.
• Hammer. (1329a). Devlet-i Osmâniye târîhi (Mehmed Atâ, Çev.) (C. 2). Keteon Bedrosyan Matbaası.
• Hammer. (1329b). Devlet-i Osmâniye târîhi (Mehmed Atâ, Çev.) (C. 3). Keteon Bedrosyan Matbaası.
• İdris-i Bitlisî. (2013). Heşt Behişt VII. Ketîbe (M. İ. Yıldırım, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İsmail Hakkı Bursevî. (2023). Rûhu’l-Beyân Tefsiri (H. Vanlıoğlu, F. Kalender, E. A. Yüksel, Çev.) (C. 3). Ahıska Yayınevi.
• İ’tisâmî, P. (1387). Dîvân-i Pervîn-i İ’tisâmî dîbâçe-yi Meliku’ş-Şu’arâ-i Bahâr. İntişârât-i Ermegân.
• Karahan, A. (1954). Fatih, şair Avnî. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 6(61-38).
• Kuntay, M. C. (2018). Fatih ve fetih, Fatih Sultan Mehmet. Alfa Yayınları.
• Latîfî. (2018). Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve tabsıratü’n-nuzemâ (e-kitap) (R. Canım, Haz.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ma‘sûmî, B. (1383). Mehmed Fâtih-i Osmânî. İçinde Dânişnâme-yi Zebân ve Edeb-i Fârsî (C. 6, ss. 751-758). İntişârât-i Pâjeng.
• Miftâh, İ., & Velî, V. (1374). Nigâhî be revend-i nufûz ve gusteriş-i zebân ve edeb-i Fârsî der Turkiye. Şûrâ-yi Gusterîş-i Zebân ve Edebiyyât-i Fârsî.
• Muhammed Hüseyin b. Halef-i Tebrîzî. (1385). Burhân-ı Kâtı‘ (C. 4). İntişârât-i Emîr-i Kebîr.
• Nefîsî, A. E. (1355). Ferheng-i Nefîsî (C. 5). Kitâbfurûşî-yi Hayyâm.
• Onay, A. T. (2000). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı (C. Kurnaz, Haz.). Akçağ Yayınları.
• Piroğlu, Z. (1996). Yetîmî: Hayatı,eserleri, edebî kişiliği ve dîvânının tenkidli metni [Yüksek lisans]. Selçuk Üniversitesi.
• Riyâhî, M. E. (1350). Nufûz-i zebân ve edebiyyât-i Fârsî der kalemrov-i Osmânî. İntişârât-i Emîr-i Kebîr.
• Sehî Beg. (2017). Heşt Bihişt (ekitap) (H. İpekten, Haz.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Selcuk, A. (1345). Dûrnemâ-yi hemkâri-yi mıntakaî. Mecelle-yi Hilâl Âzer, 62, 22-26.
• Şemîsâ, S. (1398). Ferheng-i işârât-i edeb-i Fârsî (Esâtîr, sunen, âdâb, intikâdât, ulûm…) (C. 2). Neşr-i Mitrâ.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiiri kılavuzu 2. OSEDAM.
• Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı şiiri kılavuzu 4. Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2022). Osmanlı şiiri kılavuzu 6. Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1967). Zatî divanı gazeller kısmı I. Cild. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tayyârzâde Atâ. (2020). Osmanlı saray tarihi Târîh-i Enderûn (C. 1) (M. Arslan, Haz.). Kitabevi Yayınları.
• Tursun Beğ. (2020). Târîh-i Ebü’l-Feth (C. 1) (M. Tulum, Haz.). Ketebe Yayınları.
• Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî dîvânı (ekitap). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Vahîd-i Dâmganî, İ. (1389). Yâddâşthâ-yi İbrahim Vahîd-i Dâmganî. Çâphâne-yi Nakş-ı Nîzâr.
• Yârmuhammedî, L. (1375). Vaziyet-i âmûziş-i zebân-i Fârsî der cihân-i imrûz. Nâme-yi Ferheng, 21, 128-139.