Ebu Said Muhammed Hadimi'nin Hikmet Anlayışı ve Felsefeye Bakışı

Year 2009, Issue: 25, 229 - 257, 01.12.2009

İrfan Görkaş

Abstract

Hadimî, 1701 yılında doğmuş, 1762 yılında vefat etmiştir. Öğrenim hayatına Hadim’de başlamış,Konya’da devam etmiş, İstanbul’da tamamlamış, Hadim’e geri dönmüştür. Hadim medresesimüderrisliği, Hadim müftülüğü ve Nakşi şeyhliği yapmıştır.Eserlerinin sayıları üzerinde ihtilaflar vardır. Osmanlı ilim dünyasında, Huzur dersi hocalığı,Fatiha tefsiri sohbeti ve Mecamiu’l-Hakayık ve Tarikat-ı Muhammediye şerhiyle (Berika) tanınmıştır.Mecami’nin ilim dünyasında ilgi görmesinin nedeni üzerinde, bildiğimiz kadarıylabugüne kadar, durulabilmiş değildir. Onu ilgi çekici kılan yönlerinin başında, eserde hiç şüphesizgüçlü bir mantığın hâkim oluşu, bir ilkeye, bir temele bağlı olarak ele alınması gelir. Dahanet söylemek gerekirse, eser, “cevher-araz” ilişkisi temelinde, kelamî-felsefî bir bakışla elealınmıştır. Yani Hadimî’nin güçlü bir Mantık bilgisi vardır. Bu bilgisini o, ortaya koyduğu,şerh ve haşiye olmayan Mantık eserleriyle ilim dünyasına göstermiştir. Aynı bakış açısını veyöntemini, tasavvufi eserlerinde, öğrencilerine öğüt olarak yazdığı, vasiyet olarak bıraktığımektup ve vasiyetlerinde görmek mümkündür.Bu bağlamda bize göre Hadimî’nin hikmet anlayışı ve felsefeye bakışı önemlidir. Hadimî, hikmeti,teorik (nazari) ve pratik (ameli) hikmet olmak üzere ikiye ayırarak kabul eder. Birgivi,“içinde felsefe var, okuyanı ilhada götürür” gerekçesiyle Kelam’a karşı çıkarken, onun bu sözleriniHadimî, “felsefe var, ama ilhada götürecek Gazali’nin sözünü ettiği üç konu dışındailhad fikrinin olmadığı, aksine Ehli Sünnet’in mülhidlere karşı savunulabilmesi için Kelam’ınokunması, okutulması zorunludur” şeklinde Birigivi’ye karşı çıkar. İlhada giden ve ilhadagötüren felsefeyi, materyalistler (tabiiyyun) olarak ortaya koyar ve para için yapılan felsefeyi eleştirir.

Keywords

Hadimî, Hikmet, Felsefe, Varlık, Bilgi, İnsan.

Wisdom Understanding Of Abu Saeed Muhammad Khadimi And His View To Philosophy

Abstract

KHadimî was born in 1701 and died in 1762. He began his education life and maintained it in Konya and studied in Istanbul. Then he returned to Khadim. He lectured at the madrasah . He was mufti of Khadim and shayh of Nakshi order. His works number is not known by sources. He is well-known in Ottoman science world via lecturing sultan and talking Fatiha commentary and his work Macami al-hakayik and Sharh Tarikat al- Muhammadiya called Barika. The cause of why Ottoman authors interested in Macami hasn’t been investigated until now. According to me it has got a strong logic and it has been written in basic principal. These qualifications attracted Ottoman authors. It is a philosophical principal and the relation of essence (cawhar) and attributes (araz). In that, KHadimî has got strong logical knowledge. He showed it in his mystical works and his written advices for pupils and his letters left as will. In this circle, according to us the view of falsafa and understanding hikmah of KHadimî are important. He divided hikmah into two parts. One of them is theoretical hikmah and the other is practical one. The author Birgivi was objected to Kalam because there is falsafa in it. Reading Kalam which had falsafa will take reader to swearing “ilhad”. Thus he wanted to ban teaching Kalam. But his commentator KHadimî said that reading Kalam was necessary because there aren’t a lot of views from falasifa in Kalam except three points. Mutakallimun also defended the beliefs of orthodox “Ahl al-Sunna and wa al-jamaah” via it contrary to mulhidun. According to KHadimî, Mulhidun are physicists “Tabiiyyun” one of falasifah

Keywords

KHadimî, Wisdom (Hikmah), Philosophy, Being, Knowledge, human