ESKİ UYGURCA MAYTRISİMİT’TE YER ALAN ALINTILI MONOLOG TÜRLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 55, 46 - 68, 26.08.2022

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.1163209

Öz

Tarihî olarak yazı dillerindeki edebî ürünler, sözlü dildeki geleneksel anlatım tekniklerini en iyi şekilde kullanmalarının yanı sıra çağdaş anlatı türlerine ait anlatım tekniklerinin de etkili kullanıldığı ürünler olmuşlardır. Türkçenin önemli tarihî dönemlerinden Eski Uygur Türkçesi döneminin dikkat çekici eserlerinden biri olan Maytrısimit adlı eser de anlatım tekniği açsından üst seviye bir edebî eser niteliği göstermektedir. Budist öğretinin kutsal kitabı sayılan eser, çağdaşı olan diğer eserlerden farklı olarak “ülüş” şeklinde bölümler hâlinde yazılarak, her bir bölümün sahne şeklinde kabul edildiği bir dram eseri hüviyetindedir. Eserin bölümlerinde, doğrudan konuşma örgüsü unsurlarının yer almadığı metin bölümlerinde çağdaş anlatı türlerinde kullanılan teknikler dikkat çekmektedir. Çalışmada, eserde yer alan alıntılı monologların çağdaş anlatım tekniği bakımından ele alınması; monolog türlerinin, kullanılan monologların işlevlerinin tespit edilmesi ve eser metninin bu yönünün önemine dikkat çekilmesi amaçlanmıştır. Eserde elde edilen bulgularda, alıntılı monologların tarihî süreçteki örnekleri ile karşılaştırıldığında çağdaş anlatım tekniği olarak benzerlikler gösterdiği tespit edilmiş ve aynı dönemde kendisinden sonra kaleme alınmış eserler içinde model olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Alıntılı monolog, Maytrısimi

AN EVALUATION ON THE TYPES OF QUOTED MONOLOGUES IN THE OLD UYGHUR MAITRISIMIT

Öz

Historically, literary products in written languages have been products in which expression techniques belonging to contemporary narrative types are also used effectively, as well as using traditional expression techniques in oral language in the best way. One of the remarkable works of the Old Uyghur Period, one of the important historical periods of Turkish, the work named Maitrisimit also shows the quality of a high-level literary work in terms of expression technique. The work, which is considered to be the holy book of the Buddhist teachings, unlike the other works of the period, is written in chapters in the form of “ülüş” and is a drama piece in which each chapter is accepted as a scene. In the parts of the work, the techniques used in contemporary narrative types in the text parts where there are no direct speech pattern elements have been remarkable. In the study, the quoted monologues in the work are handled in terms of contemporary narrative technique; It is aimed to determine the types of monologues, the functions of the monologues used and to draw attention to the importance of this aspect of the text of the work. In the findings obtained in the work, it was determined that the quoted monologues showed similarities as a contemporary narrative technique when compared with the examples in the historical process, and it was evaluated that it was a model among the works written after him in the same period.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Quoted monologue, Maitrisimi

Kaynakça

• Atay, O. (2018). Korkuyu beklerken, bütün eserleri 4. İstanbul: İletişim Yay.
• Aydemir, B. (2010). Dramatik dil ve Türk tiyatrosu model oyunlarında yansıması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. İzmir.
• Aydoğan, İ. (2012). Dramatik yazın tarihinde monoloğun dönüşümü ve Bernard Marie Koltès tiyatrosundaki işlevi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Cohn, D. (2008). Şeffaf zihinler: kurmaca eserlerde bilincin sunumu. (F. B. Aydar, Çev.). İstanbul: Metis Yay.
• Coomaraswamy, A. (2000). Hinduizm ve Budizm. (Taşpınar, İ., Çev.) İstanbul: Kaknüs Yay.
• Doğan, Y. (2018). Monolog deneyimlemeleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü. Ankara.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yay.
• Erden, U., ve Şahin, S. (2021). Nabizade Nazım’ın Eserlerinde bilinç sunumu: psiko-anlatı ve alıntılı monolog. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 6(1), 440-462.
• Esslin, M. (1996). Dram sanatı alanı. (Nutku, Ö. Çev.) (1.baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Güngören, İ. (1981). Buda ve öğretisi. İstanbul: Onur Basımevi.
• Hamilton, R. J. (2011). İyi ve kötü prens öyküsü, Dunhuang Mağarası’nda bulunmuş buddhacılığa ilişkin Uygurca el yazması. (Köken, V. Çev.) (2.baskı). Ankara: TDK Yay.
• Karacan, A. (2019). Suç ve caza romanının başkahramanı Raskolnikov’un iç konuşmalarının genç okurun sosyo-psikolojik durumuna etkisinin değerlendirilmesi. Anadolu Türk Eğitim Dergisi, 1(1), 1-13.
• Kaya, K. (1999). Budistlerin kutsal kitapları. İstanbul: İmge Yay.
• Klimkeit, J. H., Laut, P. J., & Shimin, G. (1987). Der Herabstieg des Bodhisattva Maitreya vom Tusita-Götterland zur Erde. Das 10. Kapitel der Hami-Handschrift der Maitrisimit. Altorientalische Forschungen, 14, 350- 376.
• Klimkeit, J. H., Shimin, G., & Laut, P. H. (1988). “Das erscheinen des Bodhisattva” Das 11. Kapitel der Hami-Handschrift der Maitrisimit. Altorinentalische Forschungen, 15, 315-366.
• Klimkeit, J. H., Laut, P. J., & Shimin, G. (1992). Der Gang zum Bodhi-Baum. Das 14. Kapitel der Hami-Handschrift der Maitrisimit. Materiallia Turcica, 16, 25-47.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut, Dresden nüshası II. Cilt, metin, dizin. Ankara: TDK Yay.
• Pavis, P. (1998). Dictionary of the theatre: terms, consepts and analysis, (Shantz, C. Çev.) Canada: University of Toronto Press.
• Proust, M. (2006). Kayıp zamanların izinde 1, Swann’ların tarafı. (Hakmen, R. Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Sevindik, Z. (2014). Vüs’at O. Bener’in öykülerinde iç monolog ve bilinç akışı teknikleri kullanımı. (Lisans bitirme tezi). 29 Mayıs Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. İstanbul.
• Tanpınar, H. A. (2008). Saatleri ayarlama enstitüsü. (13.baskı) İstanbul: Dergâh Yay.
• Tekin, Ş. (1976). Uygurca metinler II, Maytrısimit, burkancıların mehdisi Maitreya ile buluşma iptidaî bir dram. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Wolf, W. (2000). Deniz feneri, toplu eserleri 2, (Öncül, A. N. Çev.) İstanbul: İletişim Yay.
• Yasin, Y. (2011). Moğol imparatorluğu dönemine kadar Türklerde tercüme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11(11), 1-10