RİZE MÜZESİNDE BULUNAN BİR GRUP İSKİT TİPİ OK UCU

Yıl 2022, Sayı: 55, 229 - 255, 26.08.2022

Yavuz Günaşdı Burak Bingöl

https://doi.org/10.21563/sutad.1163260

Cited By: 2

Öz

Yazılı ve arkeolojik kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre MÖ 8. yüzyıldan itibaren savaşçı atlı kavimler olarak bilinen Kimmerler ve İskitler, Kafkasya üzerinden Anadolu’ya girmeye başlamıştır. Doğu Anadolu’da ilk önce Urartular ile karşılaşan bu kavimler, Asur, Frig ve Lidya devletleri ile siyasi ve askeri mücadelelere girmişlerdir. Bu devletlerin yazılı belgelerinde kendilerine yer bulan Kimmerler ve İskitler, arkalarında çeşitli arkeolojik malzemeler de bırakmışlardır. Bu malzemelerden birisi de çalışmanın konusu olan ve “İskit Tipi” olarak bilinen ok uçlarıdır. Anadolu’da Kimmer ve İskitlerin yayılım alanını gösteren arkeolojik verilerin başında gelen ok uçlarının bir grubu da Rize Müzesi envanterine kayıtlıdır. Bir kısmının Tokat/Zile’den geldiği bilinen bu ok uçlarının bir kısmının da buluntu yeri bilinmemektedir. Bu ok uçları satın alma yolu ile Rize Müzesine kazandırılmıştır. Çalışmada temel olarak Rize müzesinde bulunan 12 adet İskit tipi ok ucunun kataloglaması yapılmış, tipolojisi incelenmiş ve Anadolu’daki diğer İskit tipi ok uçları ile analojisi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kimmerler ve İskitler, İskit Tipi Ok Ucu, Savaşçı Atlı Kavimler, Rize Müzesi, Doğu Karadeniz Bölgesi

A GROUP OF SCYTHIAN ARROWHEADS FOUND IN THE RİZE MUSEUM

Öz

According to the information we have obtained from written and archaeological sources, Cimmerians and Scythians, known as warrior mounted tribes, started to enter Anatolia through the Caucasus since the 8th century BC. These tribes, who first encountered the Urartians in Eastern Anatolia, entered into political and military struggles with the Assyrian, Phrygian and Lydian states. Cimmerians and Scythians, who found their place in the written documents of these states, also left various archaeological materials behind. One of these materials is the arrowheads, which are the subject of the study and known as "Scythian Type". A group of arrowheads, which is one of the archeological data showing the distribution area of the Cimmerians and Scythians in Anatolia, is also registered in the inventory of the Rize Museum. Some of these arrowheads, some of which are known to have come from Tokat/Zile, are also unknown. These arrowheads were brought to the Rize Museum by purchasing. In the study, 12 Scythian arrowheads in the Rize museum were basically cataloged, its typology was examined and its analogy was made with other Scythian arrowheads in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Cimmerians and Scythians, Scythian Arrowhead Type, Warrior Mounted Tribes, Rize Museum, Eastern Black Sea Region.

Kaynakça

• Adalı, S. F. (2013). Tugdamme and the Cimmerians: A Test of Piety in Assyrian Royal Inscriptions. Ed. L. Feliu, J. Llop, A. Millet Alba, and J. Sanmartín, Time and History in the Ancient Near East (p. 587-593), United States of America.
• Andrae, W. (1943). Ausgrabungen in Sendschirli V die kleinfunde. Berlin: Verlag von Walter de Gruyter & Co.
• Anonim, (1933). Köylerimiz, İstanbul: İstanbul Matbaacılık ve Neşriat Türk Anonim Şirketi.
• Artamonov, M. İ. (2020). Kimmerler ve İskitler Başlangıçtan M.Ö. IV Yüzyıla Kadar (M. Şen Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Aygör, E. (2018). Konya Gevale Kalesi 2016 Yılı Kazısında Bulunan Ok Uçları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 62, 283-306.
• Belli, O. (1994). Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı 1992. 15. Kazı Sonuçları Toplantısı içinde (C. 1, s. 417-444). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bilgi, Ö. (2001). Orta Karadeniz bölgesinin Prehistorik çağ maden sanatının kökeni ve gelişimi. Belleten LXV (242), 1-35, 19 Tablo, 118 Resim, 30 Tablo.
• Bittel, K. (1933). Artvin’de bulunan tunçtan mamul asari attika. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, I, 150-156.
• Boehmer, R.M. (1972). Die kleinfunde von Boğazköy. Berlin: Gebr. Mann Verlag.
• Burney, C. (1966). A first season of excavation at the Urartian citadel of Kayalıdere. Anatolian Studies, 16, 55-111.
• Ceylan, A. (2019). Urartu’da kaya işaretli kalelerden Çadırkaya Kalesi. Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu içinde (C. I, s. 28-54) Erzincan: Erzincan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Ceylan, A. & Günaşdı, Y. (2013). Balkanlarda İskitler. Uluslararası Balkan Dil, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 113-139) Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A, & Üngör, Y. (2018). Eskiçağda Erzincan Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu tarihi. Bornova: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Demir, M. (2014). Lidyalılar mythhos’tan logo’sa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Derin, Z. & Muscarella, O.W. (2001). Iron and bronze arrows. Ayanis I ten years excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1999. Ed. Altan Çilingiroğlu – Mirjo Salvini, Pubblicazioni Dell’istituto per gli Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici del Consiglio Nazionale Delle Ricerche (p. 189-217), Roma.
• Diakonoff, I. M. & Kashkai, S. M. (1981). Geographical names according to Urartian texts, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
• Dönmez, Ş & Yurtsever-Beyazıt, A. (2014). Oluz Höyük kazısı yedinci dönem (2013) çalışmaları: değerlendirmeler ve sonuçları. Colloquium Anatolicum, XIII, 103-130.
• Dönmez, Ş. (2002). Ön Asya’da İskitler. Türkler Ansiklopedisi (C. IV, s. 33-44). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Durmuş, İ. (1997). Anadolu’da Kimmer ve İskitler. Belleten, LXI, 273-286.
• Durmuş, İ. (2019). Eskiçağ Anadolu’sunda Türk izlerine dair tespit ve öneriler. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi- International Journal of Ancient History, 1(2), 95 – 116.
• Emre, K. (1973). Sultanhanı Höyüğünde 1971-1972 yıllarında yapılan kazılar; The Excavations 1971 and 1972 at Sultanhan Höyük. Anadolu /Anatolia, XV, 87-138, (12 Levha ile Birlikte).
• Engels, F. (1981). Nektorıe voprosı proizvodstva snaryajeniya luçnikov. E.V. Çernenko (Redaktor) Skifskiye Luçniki (94-110), Kiyev: Navkova Dumka.
• Erzen, A. (1968). Van Bölgesi Çavuştepe 1968 kazısı. Türk Arkeolojisi Dergisi 17(2). 77-90.
• Erzen, A. (1978), Çavuştepe I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Esin U. & Harmankaya, S. (1986). 1984 Değirmentepe (Malatya) kurtarma kazısı, 7. Kazı Sonuçları Toplantısı içinde (s. 53-85). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Goldman, H. (1963). Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, iii. The Iron Age, (Plates). New Jersey: Princeton University Press.
• Grechko, D. (2020). About the dating of the Scythian type arrowheads of the late Hallstatt period from Central Europe. Arheologia, 4, 12-27.
• Gryaznov, Michail P. (1984). Der Großkurgan von Aržan in Tuva, Südsibirien. (Materialien zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie 23). München: C.H. Beck.
• Gryaznov, Michail P. (1980). Arzhan Char Kurgan of Early Scythian Time. Leningrad: Academy of Sciences of the USSR Institute of Archeology
• Günaşdı, Y. (2015). Erzincan Sırataşlar Kalesi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5(9), 113-131.
• Günaşdı, Y. (2016). Geçitler Ülkesinde önemli bir Urartu kalesi: Avnik. TÜBA-AR, 19, 113-135.
• Hauptmann, H. (1976). Norşuntepe kazıları,1972. S. Pekman (Ed.), Keban Projesi 1972 Çalışmaları içinde (s. 41-59). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Hellmuth, A. (2014). Horse, bow and arrow – a comparison between the Scythian Impact on the Mediterranean and on Eastern Middle Europe. Mediterranean Review, 7(1), 1-38.
• Hellmuth-Kramberger, A. & Čambal, R. (2019). Eine Schrift der Reiternomaden im 1. Jt. v. Chr.? Bemerkungen zu den sogenannten skythischen Pfeilspitzen mit Markierungen zwischen Ostalpen, Ural und Anatolien. Študijné zvesti, Suppl 1, 187-202.
• Herodotos. (1983). Herodot tarihi (A. Erhat, Çev.). Ankara: Remzi Kitabevi.
• Ivantchik, A. I. (1997). Das problem der ethnischen Zugerhörigkeit der Kimmerier und die Kimmerische archäologische Kultur. Prehistorische Zeitschrift, 72, 12-53.
• Ivantchik, A. I. (2001a). Die archäologischen Spuren der Kimmerier im Vorderen Orient und das Problem der Datierung der vor- und frühskythischen Kulturen. R. Eichmann, H. Parzinger (Ed.), İn migration und kulturtransfer (B.6 p. 329-342). Bonn: Verlag Dr. Rudolf Habelt GmbH.
• Ivantchik, A. (2001b). Kimmerıer Und Skythen - Kulturhistorische und chronologische Probleme der Archäologie der osteuropäischen Steppen und Kaukasiens in vor- und frühskythischer Zeit. Steppenvölker Eurasiens. Band II, Moskau: Eurasien-Abteilung des Deutschen Archäologischen Instituts.
• Karageçi, D. (2019). Kars Müzesinde yer alan Urartu ok uçları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kafkas Üniversitesi, Kars.
• Kohler, E. L. (1995). The Gordion excavations, 1950-1973: final reports volume II the lesser Phrygian Tumuli Part 1 the inhumations. Philadelphia: Science Press.
• Koşay, H. Z. (1941). Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan Pazarlı hafriyatı raporu/ Les fouilles de Pazarlı entreprises par la Société d’Histoire Turque. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Koşay, H. Z. (1951). Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan Alaca Höyük kazısı. 1937-1939 daki çalışmalara ve keşiflere ait ilk rapor = Les Fouilles d'Alaca Höyük entreprises par la Societé d'Histoire Turque. Rapport préliminaire sur les travaux en 1937-1939. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ksenophon. (1974). Anabasis onbinlerin dönüşü (T. Gökçöl, Çev.) İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Küçükyıldız, İ. (2021). Artvin Ve Çevresinin Eski Çağ Tarihi Üzerine Genel Bir Değerlendirme. M. S. Bilgin (Ed.), Artvin Tarihi İlk Çağ’dan 1918’e içinde (s. 9-44) Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mellink, M. (1991). The native kingdoms of Anatolia. CAH 111/2, 619-666.
• Mikami, T. & Omura, S. (1988). 1986 Yılı Kaman-Kalehöyük kazıları. 9. Kazı Sonuçları Toplantısı II içinde (1-20). Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Naza-Dönmez, E. E. (2015), Amasya - Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı kazısı 2013 dönemi çalışmaları. 36. Kazı Sonuçları Toplantısı III içinde (s. 383-392) Gaziantep: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Omura S. (2006). Preliminary report on the 20 th excavation season at Kaman-Kalehöyük (2005). Anatolian Archaeological Studies, 15, 1-61.
• Omura S. (2007). Preliminary report on the 21th excavation season at Kaman-Kalehöyük (2006). Anatolian Archaeological Studies, 16, 1-43.
• Omura S. (2008). Preliminary report on the 22 nd excavation season at Kaman-Kalehöyük (2007). Anatolian Archaeological Studies, 17, 1-44.
• Ökse, T. (1994). Sivas’ta bulunan İskit tipi ok uçları. Arkeoloji ve Sanat, 64-65, 24-32.
• Özgüç, T. (1961). Altıntepe kazıları-excavations at Altıntepe. Belleten, XXV, 98, 254-267.
• Özgüç, T. (1963). Altıntepe’de Urartu mimarlık eserleri-The Urartian architecture On The summit Of Altıntepe. Anatolia, 7, 43-57.
• Özgüç, T. (1982). Maşat Höyük II, Boğazköy’ün kuzeydoğusunda bir Hitit merkezi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Özgül, O. & Ceylan, N. (2017). Eskiçağda Kafkasya geçitleri (Daryal ve Derbent). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, IV (XIII), 24-62.
• Özgül, O. (2015). Çoruh ve Kür vadisinde Kimmer-İskit yer adları. BELGÜ, 2, 159-179.
• Özgül, O. (2021). Artvin Arılı (Demirkapı) Yaylası Kaya Resimleri. Belleten, 85 (304), 781-818.
• Özkan, S. & Çakır, M. (2000). Rize’de bulunmuş olan tunç baltalar. Tarih İncelemeleri Dergisi. 15 (1), 87-94.
• Payne, M. R. (2006). Urartu çiviyazılı belgeler kataloğu. İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları.
• Piotrovsky, B. L. Galanina, N. Grach, (1986). Scythians art, (V. Sobolev, İng. Çev.). Leningrad: Aurora Art Puplishers.
• San, O. (2000). Bazı bulgular ışığında Anadolu’da İskit ve Kimmer varlığı üzerine gözlemler. Belleten, LXIV, 239, 1-21.
• Schmidt, E. F. (1929). Test excavations in the city of Kerkenes Dagh. American Journal of Semitic Languages & Literatures, 45, 221-274.
• Schmidt, E. F. (1933). The Alishar Hüyük. Seasons of 1928 and 1929. part II. Chicago: The University of Chicago Press.
• Seeher, J. (1998). Die Necropole von Demircihüyük-Sarıket. İstMitt, 48, 135-155, Taff. 9-12.
• Strabo, (2006). Geography 10-12 (H. L. Jones, Translation). Cambridge: Harvard University Press.
• Tarhan, M. T. (1972). Eskiçağda Kimmerler problemi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Tarhan, M. T. (1983). Eski Anadolu tarihinde Kimmerler. I. Araştırma Sonuçları Toplantısı İçinde (s. 109-120), İstanbul.
• Tarhan, M. T. (2002). Ön Asya dünyasında ilk Türkler Kimmerler ve İskitler. Türkler Ansiklopedisi (C. I s. 597-610). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Tekin, H. (2018). Madeni Eser Tipolojisi. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Toptaş, K. (2018). Urartu coğrafyasında İskit iz ve etkileri. A. Güneş, H. Şıvgın, S. Koca, İ. Durmuş (Ed.), Prof. Dr. Vahdet Keleşyılmaz Armağanı içinde (s. 409-430). Ankara: Vadi Grafik Tasarım.
• Ünal, V. (1983). Zwei Gräber eurasischer Reiternomaden in nördlichen Zentralanatolien. Beiträge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie, 4, 65-81.
• Üngör, İ. (2018). Urartu Devleti’nin kuzey bölgesinde önemli bir kale: Tuzla Kalesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5 (17), 93-129.
• Von der Osten, H.H. (1933). Discoveries in Anatolia 1930-1931. Chicago: The University of Chicago Press.
• Wartke, R. (1990). Toprakkale untersuchungen zu den metallobjenkten im Vorderasiatischen Museum zu Berlin, Berlin: Akademie Verlag.
• Waterman, L. W. (1930), Royal Correspondance of the Assyrian Empire, Alnn Arbour, No. 197.
• Woolley, C.L. (1921). Carchemish, Report on the Excavations at Jerablus on Behalf of the British Museum, Part II The Town Defences. Oxford: Oxford Unıversıty Press.
• Yalçıklı, D. (2006). Eisenzeitliche pfeilspitzen aus Anatolien, Band 128, 213-283, Bonn: Verlag Dr. Rudolf Habelt GmbH.
• Yılmaz, A. (2020). Scythıan arrowheads ın the ınventorıes of Eastern Anatolıan museum. Altaistics, Turcology, Mongolstics International Scientific Journal, 3, 25-46.
• Young, R. S. (1981). The Gordion Excavations (1950-1973) Final Reports Volume I Three Great Early Tumuli, Philadelphia: The Unıversity Museum University of Pennsylvania.
• Zunal, O. (2017). Klaros’ta bulunan ok uçları. MASROP, 9(13), 41-53.