Türkiye’de Ekonomi ve Emisyon Politikalarının Değişimi (1930-1950): Tarihsel Bir Bakış

Yıl 2023, Sayı: 57, 161 - 184, 18.04.2023

Hasan Yapıcı

https://doi.org/10.21563/sutad.1285146

Öz

Merkez Bankaları, gelişmiş ekonomilerde para politikalarının belirlenmesi ve uygulanması açısından büyük önem arz etmektedir. Dünya ekonomi tarihinde Merkez Bankası şeklindeki veya en azından bu yapıdaki örgütlenmeye en erken 17. yüzyılda İngiltere’de rastlanmaktadır. 19. yüzyıl ile birlikte ise bu tarz bankaların sayısı artmış ve nihayetinde başlangıçta özel sermaye eli ile kurulmuş olan bankalar devletleştirilmiştir. Devletler böylelikle para ve kredi sistemlerinin kontrol mekanizmalarını oluşturabilmişlerdir. Türkiye Cumhuriyeti’nde Merkez Bankası’nın kuruluşu 1930 yılında gerçekleşmiştir. Bu tarihten önce Merkez Bankası’nın kurulması için büyük çaba sarf edilmişse de şartların el vermemesi nedeniyle bankanın kuruluşu gecikmiştir. Takvimler 1929 yılını işaret ettiğinde, kapitalist sahada çıkan büyük buhran diğer devletlerin olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik yapısını da alt üst etmiştir. Krizin ilk etkileri Türk Lirasının değerinde hissedildiği için Merkez Bankası’nın kuruluşu hızlandırılmıştır. Nitekim bankanın kuruluşunun akabinde para konusunda kontrol mekanizması tamamıyla devletin eline geçmiştir. Bununla birlikte ekonomik yapının refah seviyesini arttırabilmek için Cumhuriyet Halk Fırkasının 3. kurultayında devletçilik/devlet kapitalizmi 6 oktan biri haline dönüşmüştür. Dolayısıyla bir yandan para politikaları Merkez Bankası eli ile denetim altına alınırken, bir yandan da devlet kapitalizmi ile ekonomik yapılanma tamamıyla dönüşüme uğramıştır. Fakat II. Dünya Savaşı’nın ardından şartların zorlamasıyla bu politikalar iktidar tarafından tam aksi yönde tekrardan dönüştürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, Devlet Kapitalizmi, Para Politikaları, Merkez Bankası, Türkiye İktisadiyatı.

Change of Economy and Emission Policies in Turkey (1930-1950): A Historical Overview

Öz

Central Banks constitute great significance in determination and implementation of monetary policies in developed economies. In the history of the economics of the world, organization in the form of a Central Bank or a similar institution was encountered at the earliest in the 17th century in England. By the 19th century, the number of such banks increased, and eventually, banks that had been established by private capital were nationalized. In this way, states managed to establish the control mechanisms of their monetary and credit systems. In the Republic of Turkey, the Central Bank was founded in 1930. Although great efforts had been made for the establishment of a central bank before this date, it was delayed due to unfavorable circumstances. In the year 1929, the Great Depression that emerged in the capitalist world turned the economic structure of the Republic of Turkey upside-down, as in the case of several other countries. As the initial effects of the crisis were felt in the value of the Turkish Lira, the establishment process of the Central Bank was accelerated. Accordingly, by the time the bank had been established, the control mechanism on money was transferred completely to the state. Moreover, to be able to increase the prosperity level of the economic structure, in the 3rd meeting of the Republican People’s Party [Cumhuriyet Halk Fırkası], statism/state capitalism was made one of the 6 arrows symbolizing the principles of the founder of the country, Atatürk. Therefore, while monetary policies were taken under control through the Central Bank on the one hand, the economic organization experienced a complete transformation with state capitalism on the other hand. Nevertheless, with the pressure created by the circumstances of the period following World War II, the Government re-transformed these policies in the exact opposite direction.

Anahtar Kelimeler

Republican People’s Party, State Capitalism, Monetary Policies, Central Bank, Turkish Economy