Eğitimde Bilgi ve İdeolojinin Yeri: Eleştirel Teorinin Eğitim Felsefesi Analizi

Yıl 2025, Sayı: 44, 22 - 30, 29.06.2025

Fikri Gül , Karani Kağan Badem

Öz

Bu çalışma Eleştirel Teoriyi ve onun eğitime yönelik ortaya koymuş olduğu felsefi analizleri bilgi ve ideoloji kavramlarından hareketle incelemeye almaktadır. Felsefe tarihine baktığımız zaman eğitime ve onunla bağlantılı olarak eğitimin felsefi boyutuna yönelik pek çok çalışma bulunuyor olsa da Eleştirel Teorinin ortaya koymuş olduğu perspektif diğer çalışmalardan ayrılır bir niteliğe sahiptir. Buradan hareketle çalışmamızda eğitim felsefesinin temel problemlerinden biri olan öznenin konumu ve özneye uygulanan bilgilendirme sürecinin niteliği merkezi önem taşımaktadır. Bu problemin analizi için başvurulacak ana perspektif ise Eleştirel Teori olacaktır. Eleştirel Teori, kendisini ön plana çıkaran pek çok farklı alana yönelik çalışmaları bulunan bir düşünce ekolü olarak gündeme geliyor olsa da eğitim söz konusu olduğunda da başvurulmaya değer, gözden kaçırılmaması gereken önemli felsefi görüşlere ve analizlere sahiptir. Biz de buradan hareketle çalışmamızda onların eğitime yönelik felsefi analizleri ışığında eğitim kavramını ve eğitimin felsefi boyutuna yönelik bir inceleme gerçekleştireceğiz. Bu sayede de felsefe tarihinde yer alan önemli ekollerden biri olan Eleştirel Teorinin eğitime nasıl baktığı, yerleşik eğitim anlayışında ne gibi hatalar olduğu, eğitimin daha iyi bir hale gelmesi için nelerin değişmesi gerektiği, eğitime dair temel kabullerin neler olduğu çalışmamızda gösterilmiş olacaktır. Böylelikle eğitime ve eğitim felsefesine yönelik felsefi incelemeler gerçekleştirileceği zaman Eleştirel Teorinin ortaya koymuş olduğu bakış açışının ihmal edilememesi gereken bir değerlendirme ortaya koymuş olduğu da gösterilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Teori , Frankfurt Okulu , Eğitim Felsefesi , Bilgi , İdeoloji

Kaynakça

• Adorno, T. W. (2003). Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken (B. O. Doğan, Çev.). Cogito, 36, 76-83.
• Althusser, L. (1979). Reading Capital (B. Brewster, Çev.). Verso Books.
• Althusser, L. (2014). On the Reproduction of Capitalism: Ideology and Ideological State Apparatuses (G. M. Goshgarian, Çev.). Verso Books.
• Althusser, L. (2016). Lenin and Philosophy and Other Essays (B. Brewster, Çev.). Aakar Books.
• Celikates, R., Flynn, J. (2023). Critical Theory (Frankfurt School), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2023 Edition), E. N. Zalta ve U. Nodelman (Eds.), https://plato.stanford.edu/archives/win2023/entries/critical-theory/>.
• Corradetti, C. (2013). The Frankfurt School and Critical Theory, The Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002.
• Geuss, R. (2013). Eleştirel Teori (F. Keskin, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Gutek, G. L. (1988). Philosophical and Ideological Perspectives on Education. Prentice Hall.
• Gül, F., Soysal, B. (2025). Eğitim Felsefesinin Problemleri Üzerine. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 12 (1), 1-20. https://doi.org/10.5281/zenodo.15513954
• Horkheimer, M. (1998). Akıl Tutulması (O. Koçak, Çev.). Metis Yayınları.
• Horkheimer, M. (2002). Critical Theory (M. J. O’Connel et al., Çev.). Continuum International Publishing Group.
• Marcuse, H. (1964). One-Dimensional Man: Studies in the Ideology of Advanced Industrial Society. Beacon Press.
• Marx, K. (1904). A Contribution to the Critique of Political Economy (N. I. Stone, Çev.). Charles H. Kerr Publishing Company.
• Mill, J. (1969). On Education. Cambridge University Press
• Platon. (2007). Yasalar (C. Şentuna ve S. Babür, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Platon. (2010). Devlet (S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz, Çev.). İş Bankası Yayınları.