Türk Kültüründe Çevre Algısı ve İslam’ın Türk Toplumunun Çevre Anlayışına Etkileri

Yıl 2022, Sayı: 39, 43 - 51, 28.12.2022

Hasan Kalyoncu , Kemaleddin Taş

Öz

Türk kültür ve inanç tarihine bakıldığında, Türk milletinin doğa ile uyum içinde yaşadığını ve bu yaşam biçimini sürekli kılmayı amaçladığını gösteren pek çok bulgu mevcuttur. İslam öncesi Türk toplumlarında olduğu gibi, kitlesel olarak İslam dinini benimsemesinden sonra da bu yaklaşımın sürdürüldüğü görülmektedir.
Bu çalışmada kadim Türk kültürünün ve İslam inancının, insanlara verdiği çevreye ilişkin değer yargıları ve davranış modelleri biyoetik kavramı çerçevesinde ele alınmıştır. Bu amaçla öncelikle eski Türk inançları, arkeolojik bulgular, metinler, destanlar incelenmiştir. İslam inancının Türklerin çevre algısına etkilerini tespit edebilmek için ayet ve hadislerdeki çevreye yaklaşım örnekleri ele alınarak Müslüman Türklerin kültürel unsurlarında İslami anlayışın çevreyle kurulan ilişkiye yansımaları araştırılmıştır. Bu yolla elde edilen bulgular, çevrebilim literatüründeki biyoetik kavramıyla değerlendirilmiştir.
Sonuç olarak Türklerin gerek İslam öncesi gerekse İslamiyet’i kabullerinden sonraki doğa ve evren anlayışlarının, insanı bunların üstünde değil bir parçası olarak kabul ettiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk kültür tarihi, İslam, Çevre algısı, Biyoetik

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli. Türk Şaman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar). Ankara: Piramit Yayınları, 2004.
• Bütüner, Şahin. “Çevre Bilinci Oluşturmada Türk Mitolojisinin Rolü: Dede Korkut Hikâyelerine Ekoeleştirel Bir Yaklaşım”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Kasım- Aralık, (2021), 433-448.
• Çelepi, Mehmet Surur. “Doğaya Uyarlanma Stratejisi Olarak Orhun Abidelerindeki Türk Biyoetiği”. Millî Folklor Dergisi, 16, (Kış 2020), 5-18.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Divitçioğlu, Sencer. Kök Türkler (Kut, Küç ve Ülüg). İstanbul: Ada Yayınları, 1987.
• Ekinci, Elif. “İslam Dini’nin Çevreye ve Çevre Sorunlarına Bakış Açısı”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi XI, (2018), 129-140.
• Göde, Kemal. Türk İslam Kültür ve Medeniyet Tarihi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Gökdağ, Bilgehan Atsız ve Kemal Üçüncü. Başlangıçtan Günümüze Türk Destanları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Gümüş Böke, Emine. “İslâm Hukukunda Çevre Bilinci Algısı Üzerine”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, (2019), 229-251.
• Günay, Hacı Mehmet. “Hima”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1998. 52-55.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. 6. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Cilt I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Taşağıl, Ahmet. Ergenekon'dan Kağanlığa Türk Model Devleti Gök Türkler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2016.
• Tekin, Talat. Orhun Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010.