Münafıkların Sebeb-i Nüzûle Konu Olduğu Âyetler

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 598 - 634, 30.10.2025

Nurdoğan Türk

https://doi.org/10.31121/tader.1702508

Abstract

Münafıklar, müminler ve kafirlerin yanı sıra Kur’ân’da bahsedilen üçüncü insan grubudur. Medine döneminde sergiledikleri münafıklık eylemleri nedeniyle bazı Kur’ân âyetlerinin iniş sebeplerine konu olmuşlardır. Konu edildikleri âyetlerde nifaklarından kaynaklı ikiyüzlü tutumları ve küstahça davranışları ayrıntılı şekilde anlatılmıştır. Hatta onlarla ilgili el-Münâfikûn isimli bir sûre bile inmiştir. Bu makale, “Münafıkların sebeb-i nüzûle konu olduğu âyetler hangileridir ve kaç tanedir?” sorusunun cevabını bulmayı amaçlamıştır. Dolayısıyla araştırma sebeb-i nüzûl rivayetlerinde, münafıkların konu edilip hem onlar hakkında indiği belirtilen âyetler hem de başka muhataplar/hususlar hakkında indiği söylenen âyetler üzerinden şekillendirilmiştir. Çalışmanın kapsamı, sebeb-i nüzûl rivayetlerinde sadece münafıklar topluluğu (iki veya daha fazla kişi) hakkında nazil olduğu söylenen âyetlerle sınırlıdır. Bu âyetlerin belirlenmesinde beşi klasik, yedisi çağdaş döneme ait olmak üzere toplam on iki kaynağa başvurulmuştur. Bunlardan on tanesi Esbâbü nüzûli’l-Kur’ân, el-‘Ucâb, Lübâbü’n-nukûl, Esbâbü’n-nüzûl, el-Muharrer, Câmiu’n-nukûl, Sahîhu esbâbi’n-nüzûl, es-Sahîhu’l-müsned, el-İsti‘âb ve Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl’dan oluşan esbâb-ı nüzûl kitaplarıdır. İki tanesi rivayet nakli açısından en hacimli tefsirlerden Câmiu’l-beyân ‘an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân ve Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm’dir. Metodolojik olarak önce münafıkların sebeb-i nüzûle konu olduğu âyetler tespit edilmiş, bu âyetler kısa sebeb-i nüzûlleri ve bunların görüş sahipleri tablolarla sunulmuş, sonra bu âyetler ve ilgili rivayetler istatistiksel ve tematik içerik yönünden analiz edilmeye ve değerlendirilmeye gayret edilmiştir. İstatistiksel bilgilerde sayısal dağılımlar tekrarlar çıkarılarak verilmiştir. Tematik içerik analizi muhataplara yöneltilen ilâhî hitap bağlamında nifaka götüren sebepler, riyakârlıklar, ilahî açıklamalar, ilahî çağrılar, tehditler gibi alt temalar etrafında yapılandırılmıştır. Böylece konu çoklu bir perspektifle incelenmiştir. Araştırma bulgularına göre çalışmada zikredilen sebeb-i nüzûl rivayetleri özelinde münafıkların iniş sebeplerine konu edildiği âyetlerin sayısı 361’dir. Tablo 2 ve 3’de geçen tekrarsız 250 farklı âyetin 222’si Medenî, 28’i ise Mekkî’dir. Bu durum söz konusu âyetlerin yaklaşık dokuzda sekizinin Medenî, dokuzda birinin Mekkî olduğunu göstermektedir. Mezkûr âyetler tematik içerik olarak Allah, Kur’ân, Hz. Peygamber (s.a.v.), müminler, kulluk, adabı muaşeret, kötü ahlak, itaatsizlik, nifak, kibir, inkâr, tövbe, kader, ölüm, kıyamet vb. konuları kapsamaktadır.

Keywords

Tefsir , Münafıklar , Âyet , Nüzûl , Esbâb

The Verses in Which Hypocrites Are the Subject of the Cause of the Revelation

Abstract

Hypocrites constitute the third group of people mentioned in the Qur’an, alongside believers and disbelievers. They demonstrated hypocritical behavior during Medinan period, thereby becoming the subject of several verses revealed in response to their actions. These verses describe in detail their duplicity and arrogance stemming from their hypocrisy. An entire chapter, al-Munāfiqūn, was even revealed concerning them. This article seeks to answer the question: “Which verses were revealed due to the hypocrites, and how many are there?” Accordingly, the study is structured around asbāb al-nuzūl reports that mention hypocrites, focusing both on the verses said to have been revealed about them and those stated to address other individuals or topics. The scope of the study is limited to verses that, according to the reports, were revealed about a group of hypocrites (i.e., two or more individuals). To identify these verses, a total of twelve sources were consulted-five classical and seven con-temporary. Of these, ten are works dedicated to asbāb al-nuzūl, including Asbāb Nuzūl al-Qurʾān, al-ʿUjāb, Lubāb al-Nuqūl, Asbāb al-Nuzūl, al-Muharrer, Jāmiʿ al-Nuqūl, Sahīh Asbāb al-Nuzūl, al-Sahīh al-Musnad, al-Istiʿāb, and From Fātiha to Nās: Asbāb al-Nuzūl. Two of them are Jāmi al-bayān ʿan taʿwīl al-ʿāyi'l-Qurʿān and Tafsīr al-Qur’ān al-azīm, are among the most extensive tafsīrs in terms of narrative transmission. Methodologically, the verses involving hypocrites as causes of revelation were first identified, along with concise explanations of their context and the names of those who transmitted the views, all presented in tables. These verses and their corresponding reports were then analyzed both statistically and thematically. The statistical data includes unique verses only, with no repetition in counts. The thematic content analysis is organized around sub-themes such as the causes leading to hypocrisy (nifāq), acts of insincerity, divine explanations, divine calls, and warnings, all within the framework of the divine address directed at the addressees. In this way, the subject has been examined from multiple perspectives. According to the findings, the number of verses where hypocrites are explicitly cited as the reason for revelation amounts to 361. Of the 250 distinct verses listed in Tables 2 and 3, 222 are Medinan and 28 are Makkan. This suggests that approximately eight out of nine of these verses are Medinan in origin, and only one in nine is Makkan. Thematically, the verses cover subjects such as Allah, the Qur’an, the Prophet Muhammad (PBUH), the believers, worship, social etiquette, immoral behavior, disobedience, hypocrisy, arrogance, denial, repentance, destiny, death, and the Day of Judgment.

Keywords

Tafsîr , Hypocrites , Verse , al-Nuzūl , Asbāb

الآيات التي نزلت في المنافقين وأسباب نزولها

Abstract

المنافقون هم الفريق الثالث من الناس الذين ذكروا في القرآن إلى جانب المؤمنين والكافرين. وكانوا موضوع أسباب نزول بعض الآيات القرآنية بسبب نفاقهم في فترة المدينة وقد ورد وصف سلوكهم النفاقي والاستكباري بالتفصيل في الآيات التي ذُكروا فيها. حتى نزلت فيهم سورة سميت بسورة المنافقون. وقد كتبت هذه المقالة لإيجاد الجواب عن سؤال "ما هي الآيات التي يكون فيها المنافقون موضوع سبب النزول وعددها". ولذلك فإن البحث يتشكل من الروايات الواردة في أسباب النزول التي ورد فيها ذكر المنافقين والآيات التي قيل إنها نزلت فيهم، والآيات التي قيل إنها نزلت في شأن غيرهم من المنافقين أو في قضايا أخرى. ونطاق البحث ينحصر في الآيات التي قيل إنها نزلت في جماعة من المنافقين (اثنين فأكثر) فقط في روايات أسباب نزولها. وقد تم الرجوع إلى ما مجموعه اثني عشر مصدرًا، خمسة منها كلاسيكية وسبعة معاصرة، لتحديد هذه الآيات. وعشرة منها كتب في أسباب النزول، وهي كتب التي تتألف من؛ أسباب نزول القرآن والعجاب ولباب النقول وأسباب النزول والمحرر وجامع النقول وصحيح أسباب النزول والصحيح المسند والاستيعاب، ومن سورة الفاتحة إلى سورة الناس أسباب نزول القرآن. اثنان منها: جامع البيان عن تأويل آي القرآن وتفسير القرآن العظيم، وهما من أضخم التفاسير من حيث النقل الروائي. ومن الناحية المنهجية، يتم أولاً تحديد الآيات التي يكون فيها المنافقون موضوع سبب النزول؛ ثم يتم عرض هذه الآيات وأسباب قصيرة لنزولها وأصحاب الرأي فيها في جداول، ثم يتم تحليل هذه الآيات والروايات المتعلقة بها وتقييمها من حيث المضمون الإحصائي والموضوعي. وفي المعلومات الإحصائية، يتم إعطاء التوزيعات العددية عن طريق إزالة التكرارات. وقد تمحور تحليل المضمون الموضوعي حول موضوعات فرعية مثل: الأسباب المؤدية إلى النفاق، والنفاق، والبيانات الإلهية، والدعوات الإلهية، والتهديدات في سياق الخطاب الإلهي للمخاطبين. وهكذا، تم تحليل الموضوع من وجهات نظر متعددة. وبحسب ما توصلت إليه الدراسة فإن عدد الآيات التي يكون فيها المنافقون موضوع أسباب نزول الآيات المذكورة في الدراسة 361 آية. ومن بين 250 آية مختلفة دون تكرار في الجدولين 2 و3، هناك 222 آية مدنية و28 آية مكية. وهذا يدل على أن ثمان آيات من أصل تسع آيات تقريبًا من الآيات المذكورة مدنية، وآية واحدة من أصل تسع آيات مكية. والآيات المذكورة، كمحتوى موضوعي، تتناول مواضيع مثل الله والقرآن والنبي صلى الله عليه وسلم والمؤمنين والعبودية والآداب والأخلاق السيئة والعصيان والنفاق والاستكبار والإنكار والتوبة والقدر والموت والقيامة وغير ذلك

Keywords

التفسير , المنافقون , الآية , النزول , الأسباب

References

• Abdurrahmân es-Süheylî. er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Abdurrahmân el-Vekîl. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1416/1996.
• Alper, Hülya. “Münafık”. 31/564. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Mahmûd el-Bağdâdî. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Aslan, İlyas. Esbâb-ı Nüzûl’de Münafıklar. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdulmu’tî Emin Kalacî. 15 Cilt. Karaçi-Kahire: Câmiâtü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye-Dâru’l-Va’y, 1412/1191.
• Bilgiz, Musa. “Kur’ân’ın Bazı Özellikleri”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 1/2 (Ekim 2017), 185-213.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’âniyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/429. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bülbül, İntisâr Abdüllatîf Muhammed. Âyâtü’n-nifâk dirâseten tahlîliyeten fî dûi ilmi’l-meânî. Amman: Ürdün Üniversitesi, Külliyetü Dirâsâti'l-Ulyâ, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Cel’ûd, Mihmâs b. Abdullah b. Muhammed. el-Muvâlât ve’l-mu’âdât fi’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. 2 Cilt. Riyad: y.y., 1407/1987.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü (‘İlmu Usûli’t-Tefsîr). Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl Kur’ân Âyetlerinin İniş Sebepleri. İs-tanbul: Çağrı Yayınları, 5. Basım, 2016.
• Çiçek, Hacı. “Münâfıkların İnanç Dünyası ve Hz. Peygamber Devrinde Münâfıklar”. İ.Ü. Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Güz 2012), 199-222.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. el-Mü’telif ve’l-muhtelif. thk. Muvaffık b. Abdillâh b. Abdilkâdir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-Hadîs, 1406/1986.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 20. Basım, 2012.
• Doyduk, Ahmet. Kur’âniyyûn Ekolünün Hadise Bakışı. Isparta: Süleyman Demirel Üniversi-tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Endelüsî, Alî b. Hazm. Cevâmiʻu’s-sîre ve hamsü resâile uhrâ. thk. İhsân Abbâs-Nâsırüddîn el-Esed. Mısır: Dâru’l-Me’ârif bi-Mısr, ts.
• Ergin, Mustafa. “Nüzûl Sebeplerinin Teaddüdü ve Müfessirlerin Tercih Kriterleri Bağlamında Hz. Peygamber’in Gizli Kalmasını İstediği Sırrın Mahiyeti Meselesi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/1 (Nisan 2024), 224-238. https://doi.org/10.31121/tader.1433886.
• Fahrüddîn er-Râzî, Muhammed İbnü’l-‘Allâme Ziyâuddîn Ömer. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî el-müştehir bi’t-Tefsîri’l-Kebîr ve Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Fırtına, Zehra. Kur’an’da Münafıkların Özelliklerine Tematik Yaklaşım. Gaziantep: Gazian-tep İslam Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Hâzin, Alâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî. Tefsîru’l-Hâzin el-müsemmâ Lübâbü’t-te’vîl fî me’âni’t-tenzîl. Abdusselâm Muhammed Alî Şâhin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004/1425.
• Hilâlî, Selîm b. Îd-Âlü Nasr-Muhammed b. Mûsâ. el-İsti‘âb fî beyâni’l-esbâb. 3 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1425.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstî‘âb fî ma’rifeti’l-ashâb. thk. Alî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasen İbn Hibetillâh b. Abdillâh eş-Şâfiî. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Muhibbiddîn Ebî Saîd Ömer b. Garâme el-‘Amravî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed İbn Ümeyye b. Amr el-Hâşimî el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstädter. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1361/1924.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Alî Muhammed Mu‘avvad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. el-‘Ucâb fî beyâni’l-esbâb (Esbâbü’n-nüzûl). thk. Abdülhakîm Muhammed el-Enîs. 2 Cilt. Demmâm: Dârü İb-ni’l-Cevzî, 1418/1997.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Meşâhîrü ‘ulemâ’i’l-emsâr. nşr. Mecdî b. Mansûr b. Seyyid eş-Şûrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 2. Basım, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. nşr. Muhammed Hüseyn Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Menî’ ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Ömer. Kahire: Mektebü’l-Hancı, 1421/2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdür-rezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422/2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî maʿrifeti’s-sahâbe. thk. Alî Muhammed Mu‘avvad-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2. Basım, 1424/2002.
• İbrâhim Muhammed el-Alî. Sahîhu esbâbi’n-nüzûl Dirâse Hadîsiyye. nşr. Salâh Abdülfettâh el-Hâlidî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1424/2003.
• İbrahimi, M. Sharif. Kur’âniyyun Ekolünün Tefsir Anlayışı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• İştîvâ, Enes Mahmûd Mustafa. en-Nifâk ve’l-münâfikûn (Dirâseten fi’l-Kur’ân ve-s-Sünne). Nablus: Câmiʽa en-Necâhu’l-Vataniyye, Külliyetü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kâdî, Abdülfettâh Abdülganî. Esbâbü’n-nüzûl ’ani’s-sahâbe ve’l-müfessirîn. Kahire: Dârü’s-Selâm, 4. Basım, 1433/2012.
• Kanik, İsa. “Taberî’nin Câmi’u’l-Beyân’ında Dirayet Olgusu ve Disiplinlerarasılık”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (Ekim 2024), 575-597. https://doi.org/10.31121/tader.1513909.
• Kılıç, Hasan. Sebeb-i Nüzûle Konu Olan Şahıslar. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Ün-iversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kitap Tanıtımı ve Tenkitler. “Hadim Hüseyin İlâhîbahş, el-Kur’âniyyun”. Milel ve Nihal 8/1 (Nisan 2011), 255-260.
• Kotan, Şevket. “Mâ‘ûn Sûresi Özelinde Bir Kur’ân Hermenötiği Denemesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (Aralık 2022), 803-822. https://doi.org/10.18505/cuid.1162608.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyin limâ tezammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furkân. thk. Abdullâh b. Ab-dilmuhsin et-Turkî vd. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1427/2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. 17 Cilt. İstanbul: Dârü’l-Mîzân, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nüket ve’l-‘uyûn tefsîru’l-Mâverdî, nşr. es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye-Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• Mertoğlu, M. Suat. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/199. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1423/2002.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru’l-imâm Mücâhid b. Cebr. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebu’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1410/1989.
• Müzeynî, Hâlid b. Süleymân. el-Muharrer fî esbâb-i nüzûli'l-Kur'ân min hilâli'l-Kütübi't-Tis'a Dirâsetü’l-Esbâb Rivâyeten ve Dirâyeten. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427.
• Öztürk, Mustafa. “Tefsir Tarihinde Ehl-İ Kur’an Ekolü”. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2003). 167-200.
• Öztürk, Mustafa. “Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/296. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ’an tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Salâh Bâ Osmân vd. 33 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 1436/2015.
• Sâlim, İbrâhîm Alî. en-Nifak ve'l-münafikûn fî ahdi rasûlillâhi sallallâhü aleyhi ve selllem. Kahire: Matbaatü Hüsnî, ts.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu b. Abdillâh. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a’yân. thk. Muhammed Berakât vd. 23 Cilt. Dımaşk: er-Risâletu’l-‘Âlemiyye, 1434/2013.
• Süyûtî, Celâlüddîn Ebî Abdirrahmân. Esbâbü’n-nüzûl el-Müsemmâ Lübâbü’n-nukûl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Müessesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1422/2002.
• Süyûtî, Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1424/2003.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-beyân ‘an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1991.
• Türk, Nurdoğan. “Hakkında Âyet İnen Müşrikler ve Bunların Akıbetleri”. Tefsir Araştırma-ları Dergisi 8/2 (Ekim 2024), 444-477. https://doi.org/10.31121/tader.1499574.
• Uleyvî, İbn Halîfe. Câmiu’n-nukûl fî esbâbi’n-nüzûl ve şerhi âyâtihâ. 2 Cilt. Riyad: Metâbi’ el-Eşâ’a, 1404.
• Uzun, Nihat. “Âyetlerin Esas Anlamının Tespitiyle İlgili Önemli Bir Konu: Kur’ân’ın Nüzul Dönemi Muhatapları”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (Ekim 2020), 187-224. https://doi.org/10.31121/tader.741874.
• Vâdi’î, Ebû Abdirrahmân Mukbil b. Hâdî. es-Sahîhu’l-müsned min esbâbi’n-nüzûl. San’â: Mektebetü San’â el-Eseriyye, 2. Basım, 1425/2004.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîru’l-basît. thk. Muhammed b. Sâlih b. Abdillâh el-Fevzân vd. 25 Cilt. Riyad: Matbaatu Vizâreti’t-Ta’lîmi’l-‘Âlî, 1430.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed. Esbâbü nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbü’l-Megâzî li’l-Vâkidî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1404/1984.
• Yazıcı, Ahmet. “Kur’ancılık Ekolü ve Namaz”. İslami İlimler Dergisi 15/2 (Kasım 2020), 317-355. https://doi.org/10.34082/islamiilimler.823304.
• Yazıcı, Ahmet. “Kur’ancılık Ekolünün İstidlâl Ettiği Âyetlerin Tahlili”. Harran İlahiyat Dergisi 46 (Aralık 2021), 34-54. https://doi.org/10.30623/hij.1037021.
• Yetkin, Vedat. “Tefsir Kâidelerinin Rivayet Kaynaklı Tefsir İhtilaflarını Çözümlemedeki Yeterlilik Problemi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 9/1 (Nisan 2025), 1-30. https://doi.org/10.31121/tader.1641022.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. nşr. Ebû Abdillâh ed-Dânî b. Münîr Âlü Zehvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1427/2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdül’azîm. Menâhilu’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu İsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâhu, 3. Basım, ts.