A Dergâh for the Nation: Spiritual Identity and Cultural Continuity in Occupied Istanbul (1918–1923)

Year 2025, Volume: 4 Issue: 1, 21 - 49, 10.06.2025

Adile Sedef Dönmez

https://doi.org/10.32739/ustad.2025.7.75

Abstract

This article examines how Dergâh Journal articulated a vision of spiritual nationalism, framing national identity as a continuity from the Ottoman Empire to the Turkish Republic, grounded in cultural inheritance, artistic expression shaped by Ottoman-Sufi traditions, and a deep historical consciousness. Published during the Allied occupation of Istanbul between 1921 and 1923, Dergâh positioned itself outside the dominant nationalist paradigms of its time: on one side, militant resistance; on the other, rigid positivist modernization. Instead, it sought an alternative path to reimagine Turkish nationalism. The journal’s contributors contended that the true foundation of a nation lies not only in political structures but in the ability to preserve and reinterpret its spiritual, cultural, and artistic heritage. Rejecting both passive Western imitation and reactionary nostalgia, Dergâh pursued a dynamic synthesis of past and present, asserting that literature, art, music, and language must evolve organically while remaining anchored in their cultural and spiritual roots. Drawing inspiration from Henri Bergson’s (d. 1941) concepts of intuition (intuition) and duration (durée), the journal envisioned national identity as a living, ever-evolving force. Through its engagement with themes such as linguistic fragmentation, artistic mimicry, and the erosion of historical temporality, Dergâh sought to reclaim national consciousness by reviving a cultural and spiritual sensibility deeply rooted in Ottoman-Sufi traditions, envisioning art and thought as living continuities rather than borrowed imitations. This study situates Dergâh within the broader debates on nationalism and modernization, highlighting its distinctive attempt to reconcile spiritual depth and artistic vitality with the challenges of shaping modern Turkish identity.

Keywords

Spiritual nationalism , Cultural continuity , Henri Bergson , Dergâh Journal , Occupied Istanbul

Millet İçin Bir Dergâh: İstanbul’un İşgali Yıllarında (1918–1923) Manevi Kimlik ve Kültürel Süreklilik

Abstract

Bu makale, Dergâh Mecmuası’nın (1921-1923) milli kimliği kültürel süreklilik, köklerine bağlı sanatsal ifade ve tarih bilinci üzerinden kavrayan mânevî milliyetçilik anlayışını nasıl şekillendirdiğini ele almaktadır. İstanbul’un müttefik güçler tarafından işgal altında olduğu 1921-1923 yılları arasında yayımlanan Dergâh, dönemin hâkim anlatılarından—militan direnişe yaslanan bir milliyetçilik ya da katı bir pozitivist modernleşme anlayışı—farklı bir çizgide durarak Türk milliyetçiliğini yeniden düşünmenin yollarını aramaktadır. Dergiye katkıda bulunan dönemin en yetkin entelektüelleri bu bağlamda, bir milleti ayakta tutan bağlayıcı öğelerin yalnızca siyâsî kurumlar değil, aynı zamanda onun mânevî, kültürel ve sanatsal mirasını koruma ve yeniden yorumlama kabiliyeti olduğunu öne sürer. Batı karşısında edilgen bir taklitçiliği de, geçmişe sıkışıp kalan tepkisel bir nostaljiyi de eleştiren Dergâh, geçmiş ile bugünü dinamik bir senteze oturtarak edebiyatın, sanatın, müziğin ve dilin organik bir şekilde gelişmesi gerektiğini, fakat bunun kendi mânevî ve kültürel kökleriyle bağını koparmadan yapılmasının elzem olduğunu vurgular. Henri Bergson’un (ö. 1941) sezgi (intuition) ve süre (durée) kavramlarından esinlenen dergi yazarları, milli kimliği durağan bir miras olarak değil, yaşayan ve değişen bir varlık olarak ele alır. Dilin parçalanması, sanatın taklitçiliğe saplanması ve tarihsel zaman duygusunun kaybı gibi meseleleri tartışarak, estetik ve entelektüel incelik yoluyla milli bilinci yeniden inşa etmeye çalışır. Bu çalışma, Dergâh’ı milliyetçilik ekseninde süregelen daha geniş tartışmalar bağlamına yerleştirerek, mânevî derinliği modern Türk kimliği inşa sürecinin zorluklarıyla uzlaştırma çabasını incelemektedir.

Keywords

Manevi milliyetçilik , Kültürel süreklilik , Henri Bergson , Dergah Mecmuası , İstanbul'un İşgali

References

• Adıvar, Halide Edip. Ateşten Gömlek. İstanbul: Can Yayınları, 2019.
• Afacan, Şeyma. “Searching for the Soul in Shades of Grey: Modern Psychology’s Spiritual Past in the Late Ottoman Empire.” European Journal of Turkish Studies, 32 (2021): 1-27.
• Ahmad, Feroz. The Making of Modern Turkey. London: Routledge, 1993.
• Akan, Aysun and Uygur Kocabaşoğlu. Mütarake ile Milli Mücadele Basını: Direniş ile Teslimiyetin Sözcüleri ve Mahşer’in 100 Atlısı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1995. Akşin, Sina. Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Arabacı, Hacı Murat. “The Activities of Halide Edip Adıvar During the Preparatory Stage of the National Struggle and Mustafa Kemal Atatürk.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2007): 271–294.
• Arık, Efe. “Ambiguous Plays of Light (Ziya): The Critics against Ziya Gokalp and Durkheim’s Sociology throughout the National Struggle in Turkey and the Journal of Dergâh.” Turkish Journal of Sociology 3, 28 (2014): 139-170.
• ---. Türk Milliyetçiliğinde “Spiritüalist” Yaklaşım: Dergâh Dergisi (1921–1923). PhD diss., Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2011.
• Aslan, Mustafa. “Competing Intellectual Currents within Modern Turkish Conservatism: The Bergsonian Connection.” DİYÂR 2, 2 (2021): 232–253.
• Atay, Falih Rıfkı. “Güzel Vatanperverlik.” Dergâh: Giriş-Çeviriyazı-Dizin, vol. 1, eds. Arslan Tekin and Ahmet Zeki İzgöer, 240–241. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• ---. “Hemşehrilikten Feragat I.” Dergâh: GirişÇeviriyazı-Dizin, vol. 1, eds. Arslan Tekin and Ahmet Zeki İzgöer, 479–481. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• ---. “Millî Cereyanın Zaferi.” Dergâh: GirişÇeviriyazı-Dizin, vol. 2, edited by Arslan Tekin and Ahmet Zeki İzgöer. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Ayvazoğlu, Beşir. Yahya Kemal: Eve Dönen Adam. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1996.
• Bastaban, Ünal, and Savaş Sarıhan. “The Effects of Mevlana’s Philosophy on Aesthetics and Art: Innovative Interpretations Inspired by the Past.” Journal of Interdisciplinary Art and Education, 5 (2024): 39–50.
• Baykal, Erol A. F. The Ottoman Press (1908-1923). Leiden: Brill, 2019. Bergson, Henri. The Creative Mind: An Introduction to Metaphysics. New York: Dover Publications, 2010.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• ---. “Ziya Gökalp: His Contribution to Turkish Nationalism.” Middle East Journal 8 (1954): 375–390.
• Bibina, Yordanka. “Ahmed Hâşim and Symbolism.” Etudes Balkaniques, 2 (1994): 59–72.
• Bulut, Yücel. “A Thinker Stuck Between Social and Political: Ziya Gökalp and His Theory of Culture and Civilization.” İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 36, 2 (2016): 79-110.
• Cavide Hayri Hanım. “Ressamlar Diyorlar Ki.” Dergâh: Giriş-Çeviriyazı-Dizin, vol. 3, eds. Arslan Tekin and Ahmet Zeki İzgöer, 493– 498. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Criss, Bilge. Istanbul Under Allied Occupation: 1918–1923. Leiden: BRILL, 1999.
• Çalen, Mehmet Kaan. “The Relationship between Islam and Nationalism in Ahmet Ağaoğlu.” Journal of Nationalism Studies, 2 (2020): 27–46.
• Çınar, Metin. Anadoluculuk Hareketinin Gelişimi ve Anadolucular ile Cumhuriyet Halk Partisi Arasındaki İlişkiler (1943–1950). PhD diss., Ankara Üniversitesi, 2007.
• Dağlı, Şemseddin. “Türk Resminde Bir Sanat Dehası: İbrahim Çallı.” Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 27, 47 (2021): 489–497.
• Dıvarcı, Cemal Melik. “Müstear İsimleri ve Önde Gelen Yazarları ile Dergâh (1921–1923) Mecmuası.” Folklor Akademi Dergisi 7, 1 (2024): 340–350.
• Dolcerocca, Özen Nergis. Comparative Modernism and Poetics of Time: Bergson, Tanpınar, Benjamin, and Walser. London: Palgrave Macmillan, 2023.
• ---. “Free Spirited Clocks: Modernism, Temporality and The Time Regulation Institute.” Middle Eastern Literatures 20, 2 (2017): 177–197. Erickson, Edward J. The Turkish War of Independence: A Military History, 1919–1923. Santa Barbara: Bloomsbury Publication, 2021.
• Fromkin, David. The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. New York: Holt Paperbacks, 2009.
• Gingeras, Ryan. Fall of the Sultanate: The Great War and the End of the Ottoman Empire, 1908–1922. Oxford: Oxford University Press, 2016.
• Gökalp, Ziya. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Ankara: Akçağ Yayıncılık, 2010.
• Göknar, Erdağ. “Reading Occupied Istanbul: Turkish Subject Formation from Historical Trauma to Literary Trope.” Culture, Theory and Critique 55, 3 (2014): 321–341.
• ---. “Turkish-Islamic Feminism Confronts National Patriarchy: Halide Edib’s Divided Self.” Journal of Middle East Women’s Studies 9, 2 (2013): 32–57.
• Guerlac, Suzanne. Thinking in Time: An Introduction to Henri Bergson. New York: Cornell University Press, 2006.
• Güllü, Ramazan Erhan. “Identity Disputes in Occupied Istanbul: Was Istanbul to Become a Turkish City or Remain a Turkish City.” Middle Eastern Studies 60, 1 (2024): 65-79.
• Güllü, İsmail. “Durkheimci bir Sosyolog: İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nın Din ve Toplum Görüşleri.”Ekev Akademi Dergisi 9 , 6 2 (2015): 205-228.
• Gürbüz, M. Vedat. “Genesis of Turkish Nationalism.” Belleten, 67 (2003): 495–518.
• Hanioğlu, Şükrü. Atatürk: An Intellectual Biography. Princeton: Princeton University Press, 2011.
• Hâşim, Ahmed. “Müslüman Saati.” Dergâh: Giriş-Çeviriyazı-Dizin, vol. 1, eds. Arslan Tekin and Ahmet Zeki İzgöer, 121–123. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• İrem, Nazım. “Bergson and Politics: Ottoman-Turkish Encounters with Innovation.” The European Legacy: Toward New Paradigms 16, 7 (2011): 873–882.
• ---. “Turkish Conservative Modernism: Birth of a Nationalist Quest for Cultural Renewal.” International Journal of Middle East Studies 34, (2002): 87–112.
• ---. “Undercurrent of European Modernity and the Foundations of Modern Turkish Conservatism: Bergsonism in Retrospect.” Middle Eastern Studies 40, 4 (2004): 79–112.
• Kapıcı, Dilek Tığlıoğlu. “Şeyh ve Feylesof: Modern Mistisizmin Erken Cumhuriyet Dönemindeki Yansımaları ve Rıza Tevfik.” Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 43 (2021): 95–113.
• Karadişoğulları, Ekrem. “Dergâh Mecmuası’nın Türk Edebiyatı ile Milli Mücadeledeki Yeri.” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 27 (2005): 219–226.
• Kara, Mustafa. “Tekke.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XL, 2011, 368–370.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. Sodom ve Gomore. İstanbul: İletişim Yayınları, 1966.
• Kayalı, Hasan. Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism and Islamism in the Ottoman Empire, 1908-1918. Berkeley: University of California Press, 1997.
• Kemal, Yahya. “Sade Bir Görüş.” Dergâh: Giriş-Çeviriyazı-Dizin, vol. 1, eds. Arslan Tekin and Ahmet Zeki İzgöer, 55–59. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Koçak, Orhan. “Our Master, the Novice: On the Catastrophic Births of Modern Turkish Poetry.” The South Atlantic Quarterly 102, 2 (2003): 567–598.
• ---. “Westernisation against the West: Cultural Politics in the Early Turkish Republic.” Turkey’s Engagement with Modernity, eds. Celia Kerslake, Kerem Öktem, and Philip Robins, 305–322. London: Palgrave Macmillan, 2010.
• Koloğlu, Orhan. Aydınlarımızın Bunalım Yılı– 1918. İstanbul: Boyut Yayın Grubu, 2000.
• Kurdakul, Şükran. Çağdaş Türk Edebiyatı I: Meşrutiyet Dönemi. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1992.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1972.
• Linstead, Stephen, and John Mullarkey. “Time, Creativity and Culture: Introducing Bergson.” Culture and Organization 9, 1 (2003): 3–13.
• Lykova, Yelena. “Russian Emigration to Turkey in the 1920s: A Case Study.” H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 25, (2007): 323–341..
• MacArthur-Seal, Daniel-Joseph. “Resurrecting Legal Extraterritoriality in Occupied Istanbul 1918–1923.” Middle Eastern Studies, (2018): 796–787.
• ---. “Intoxication and Imperialism: Nightlife in Occupied Istanbul, 1918–1923.” Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 37, 2 (2017): 299–313.
• MacArthur-Seal, Daniel-Joseph, and Gizem Tongo. “Representing Occupied Istanbul: Documents, Objects and Memory.” YILLIK: Annual of Istanbul Studies, 4 (2022): 91–98.
• ---. A Bibliography of Armistice-Era Istanbul, 1918-1923. London: British Institute at Ankara, 2022.
• Okay, M. Orhan. “Ahmed Hâşim.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, II, 1989, 88-89.
• Okkalı, İlkay Canan, and İlona Baytar. “Gelenekten Beslenen Modernlik; İbrahim Çallı ve Mevleviler Serisi.” Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 26, 44 (2020): 126–137.
• Özdemir, Mustafa. “Mütareke Dönemindeki Siyasal Akımların Türk Basınına Yansımaları.” ÇTTAD 7, 16 (2008): 203-226.
• Özervarlı, M. Sair. “Reading Durkheim Through Ottoman Lenses: Interpretations of Customary Law, Religion, and Society by the School of Gökalp.” Modern Intellectual History, 14 (2017): 393–419.
• Özkan, Behlül. From the Abode of Islam to the Turkish Vatan: The Making of a National Homeland in Turkey. New Haven: Yale University Press, 2012.
• Özoğlu, Hakan. “Living Conditions of Ottoman Istanbul under Occupation at the End of World War I.” Osmanlı İstanbul’u III, eds. Feridun Emecen, Ali Akıldız, and Emrah Safa Gürkan. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Rahimi, Babak. “The Exodus in Islam: Citationality and Redemption.” In Israel’s Exodus in Transdisciplinary Perspective, eds. Thomas Levy, Thomas Schneider, and William Propp, 377–385. New York: Springer, 2015.
• Safa, Peyami. Türk İnkılabına Bakışlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Sedikides, Constantine, Tim Wildschut, Jamie Arndt, and Clay Routledge. “Nostalgia: Past, Present, Future.” Current Directions in Psychological Science 17, 5 (2008): 304–307.
• Şenışık, Pınar. “The Allied Occupation of Istanbul and the Construction of Turkish National Identity in the Early Twentieth Century.” Nationalities Papers 46, 3 (2018): 501-513.
• Sunata, İ. Hakkı. İstanbul’da İşgal Yılları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Taglia, Stefano. “Ottomanism Then and Now: Historical and Contemporary Meanings: An Introduction.” Die Welt des Islams, 56 (2016): 279–289.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Sahnenin Dışındakiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2024.
• Tekin, Arslan, and Ahmet Zeki İzgöer. Giriş-Çeviriyazı-Dizin, I–IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Topal, Alp Eren. “Ottomanism in History and Historiography: Fortunes of a Concept.” In Narrated Empires: Perceptions of Late Habsburg and Ottoman Multinationalism, eds. Johanna Chovanec and Olof Heilo, 77–98. London: Palgrave, 2021.
• Topal, Alp Eren and Einar Wigen. “Ottoman Conceptual History.” Contributions to the History of Concepts 14, 1 (2019): 93–114.
• Topçu, Bilge Kaan. “Impacts of Balkan Wars on the Birth of Turkish Nationalism: Examples From Nazım Hikmet’s Youthful Poems (1913–1930).” Journal of Balkan Research Institute (2018): 391-410.
• Trigg, Dylan. The Aesthetics of Decay: Nothingness, Nostalgia, and the Absence of Reason. Bern: Peter Lang, 2006.
• Uçman, Abdullah. “Dergiler Arasında: Dergâh, Hayat, Ma’lûmât ve Bilgi Mecmuaları.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4 (2016): 519–532.
• ---. “Dergâh.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IX, 1994, 172–174.
• Uzer, Umut. An Intellectual History of Turkish Nationalism: Between Turkish Ethnicity and Islamic Identity. Salt Lake City: The University of Utah Press, 2016.
• Wishnitzer, Avner. Reading Clocks Alla Turca: Time and Society in the Late Ottoman Empire. Chicago: The University of Chicago Press, 2015.
• Yalçınkaya, Arzu Eylül. “Sufi Practices and Urban Spaces: Everyday Experiences of Sheikh Ken’ân Rifâî (1867–1950) in Late Ottoman Istanbul.” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 12, 32 (2025): 21-47.
• Yavuz, M. Hakan. “Warfare and Nationalism: The Balkan Wars as a Catalyst for Homogenization.” In War & Nationalism: The Balkan Wars, 1912–1913 and Their Sociopolitical Implications, eds. Hakan Yavuz and Isa Blumi, 31-84. Salt Lake City: The University of Utah Press, 2013.
• Yüce, Sefa. “Dergâh Mecmuası’nda Resim Teması.” Söylem: Filoloji Dergisi 5, 2 (2020): 395–404.
• Yücel, Gökberk. “The Reflection of Romanticism in Dergâh Journal: Yahya Kemal’s Discussions (1921-1923).” Milliyetçilik Araştırmaları Dergisi 4, 2 (2022): 71-107.
• Zürcher, Erik Jan. “Young Turks, Ottoman Muslims, and Turkish Nationalists: Identity Politics 1908–1938.” In Ottoman Past and Today’s Turkey, edited by Şevket Pamuk. London: BRILL, 2000.