Aĥmad b. Muĥammad al-Qazābādī and His Treatise entitled ‘Ilm al-bāŧin: A Critical Edition and an Analytical Interpretation

Year 2019, Volume: 2 Issue: 2, 133 - 181, 31.12.2019

Muammer Bayraktutar

https://doi.org/10.5281/zenodo.3598216

Abstract

Aĥmad b. Muĥammed al-Qazābādī, who was born in Tokat, a scientific hub in Anatolia at the time, was a prominent scholar during the Ottoman Empire era in the 18th century. After completing his education in Tokat and Sivas, he traveled to Istanbul and taught at several madrasas, was teacher to Abū Saīd al-Ĥādimī, and worked as a judge. However, as a one of the prominent scholars of his time, Qazābādī continued with his scholarly activities and published several exegetical works, glosses, and treatises.

Qazābādī was an authority in many fields including tafsīr (Quranic exegesis), kalām (speculative theology), balāgha (rhetoric), manṭiq (logic), and uśūl (methodology or first principles). However, he was not qualified in the study of ĥadīth (prophetic narrations), and lacked expertise in takhrīj al-ĥadīth (the source-critique of ĥadīth). Accordingly, he did not publish a great deal on ĥadīth and taśawwuf (Islamic mysticism or Sufism). Also, it seems that he used weak and factitious ĥadīth reports and, as is common in the case of Sufi scholars, he also did not follow a meticulous method in the examination of ĥadīths and ĥadīth reports. These matters present some uncertainties in view of Qazābādī’s authority and expertise in such disciplines.

In his Sufi treatise entitled ‘Ilm al-bāŧin, Qazābādī interprets the discipline of “bāŧin” (hidden or esoteric) as the purview of Sufism and the discipline of “žāhir” (apparent or exoteric) as a field determined by scholars of Kalām and Fiqh through rational and transmitted knowledge. He addresses the context of “žāhir” and “bāŧin” disciplines by comparing and pointing out the commonalities and differences between them and other disciplines. Qazābādī highlights that every Sufi has a different perspective concerning the discipline of bāŧin and criticizes a bāŧin and Sufi approach that is in agreement with a “žāhir” perspective. Furthermore, he suggests that Sufism is a type of firewall against bāŧin, and that the sources of Sufism and žāhir disciplines are based on Islam, and that both are identical in this regard. However, Qazābādī does not entirely disregard the field of bāŧin as he considers it to be important when being consistent with that of žāhir, and addresses the statements of some Sufis who claim that every žāhir is to be rejected if it is goes against the bāŧin. Making a bāŧin claim against the Sharī‘a is an abjuration and perversion according to him. Nonetheless, when any žāhir incident that goes against the Sharī‘a occurs among the Sufis, he assesses them under the conditions that they occurred. He further excuses Sufis if the žāhir incidents take place in the state of sakr (spiritual intoxication). If some incident is said to occur when Sufis are conscious, he excuses them if interpretation permits us to conceive them in such a way. Otherwise, he suggests that the events should be rejected and the subjects (Sufis) should be ignored and punished. In this regard, he gives the example of the judgement and punishment sentenced by the scholars for Ĥallāj and ‘Arabī. Qazābādī’s point of view here is like the scholars from the field of žāhir with regards to the situation of the Sufis. In other words, he does not take into consideration the Sufis’ spiritual condition and experience when they consciously have experiences that are against the religion.

While assessing the žāhir discipline vis-à-vis the ghayb (unseen) field, Qazābādī acknowledges that the ghayb field is not clear to us and that it can scantily be known through some form of assistance, wondrous deed, or miracle. In this regard, he exemplifies this issue with a parable in the Quran by drawing on the story of Khidr and Moses. Qazābādī harshly criticizes the perspectives and approaches of some ignorant Sufis. Accordingly, he addresses what some of these ignorant Sufis claim regarding the rejection of a bāŧin issue as tantamount to the rejection of the Sharī‘a, and they think that the people of bāŧin are exclusively acquainted with such an issue. Qazābādī also emphasizes that bāŧin perspectives of such kinds are blasphemous, perverse, and deviant. Qazābādī states that the statement of Abū Hurayra, “I was given a modest portion of wisdom from the prophet Muĥammad,” cannot be a proof of bātin knowledge, and criticizes people who make such arguments based on this. Also, he stresses that there should not be both a žāhir and bāŧin meaning in an injunction of the Quran that is contradictory; however, there might be a bāŧin meaning which is not against a žāhir one, which does not cancel out the žāhir meaning and mutually applies to all of humanity. He claims that there is no Quranic injunction that has two meanings for two different tribes or nations. Therefore, by exemplifying the story of Khidr and Moses, he criticizes scholars who claim that it is possible for individuals to act with knowledge that is of either bāŧin or žāhir. According to him, the essential point regarding the injunctions of the Quran is the zāhir meaning, and for someone who abandons this type of meaning is indicative of blasphemy. Furthermore, Qazābādī discusses the debate and quarrel between Moses and Khidr in the Quran by addressing the views of Qāđī al-Bayđāwī. Accordingly, what Khidr essentially does in the story is that he prevents the upright one from two evils. Also, the reason for the controversy between Khidr and Moses is the differences that define their respective Shari‘as. Indeed, Khidr makes this situation clear by stating that he carried everything out by the decree of Allah.

In conclusion, Qazābādī rejects the perspective that sees žāhir and bāŧin as two opposing fields. However, he is not against a bāŧin and Sufi view point that does not consider žāhir and bāŧin as two opposing fields and also does not ignore the žāhir. Throughout history, there are many arguments that took place between scholars of žāhir and bāŧin regarding the contexts, assessments, and principles of these two disciplines. In this regard, both sides are known to have harshly criticized one another. In fact, having expressed interest in the arguments dealing with žāhir and bāŧin at the time, Qazābādī wrote his treatise to assess these arguments from his own point of view. Consequently, he aimed to establish a wisdom-based connection between the two perspectives of žāhir and bāŧin and to also determine the boundaries and principles of the latter in a way that was consistent with the former discipline.

Keywords

Hadith, Sufism, Tokat, Qazābādī, žāhir, bāŧin

Ahmed b. Muhammed el-Kazâbâdî ve İlmu’l-bâtın Risalesi: Tahkik ve Değerlendirme

Abstract

Ahmed b. Muhammed el-Kazâbâdî (ö. 1163/1750), Tokat Kazâbâd’da (Kazova/Üzümören) doğmuş, Osmanlı döneminin önemli ilmî simalarından biridir. Memleketi Tokat’ta başladığı tahsilini Sivas’ta tamamlayarak İstanbul’a gelen Kazâbâdî, müdderris olarak vazife almış ve çeşitli kadılıklarda bulunmuştur. Aralarında Ebû Saîd el-Hâdîmî (ö. 1176/1762) gibi meşhur âlimlerin de bulunduğu pek çok öğrenci yetiştirmiş, aynı zamanda tefsir, kelam ve fıkıh gibi temel ilimlerde şerh ve hâşiye türünde çok sayıda eser kaleme almıştır. Çalışmamızda Kazâbâdî’nin hayatı, ilmî şahsiyeti ve eserleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra, zâhir ve bâtın ilmini konu edindiği İlmu’l-bâtın isimli risalesinin değerlendirmesi yapılmıştır. Bu doğrultuda öncelikle risalenin tercüme ve tahliline, son olarak da ek hüviyetiyle eserin tahkikli neşrine yer verilmiştir. Esasında bu çalışmada temel gaye, risalede kullanılan hadis ve rivayetlerin tenkit ve tahlilini yapmaktır. Ancak risalenin tamamını ele alarak tercüme ve tahliline yer vermenin daha isabetli olacağı düşünülmüş, makalenin hacmini artırmamak amacıyla hadis ve rivayetlerin tahric ve değerlendirmesine ise dipnotlarda yer verilmiştir. Çalışma dahilinde Kazâbâdî’nin zâhir ve bâtın ilimlerine yaklaşım biçimi üzerinde durulmuştur. Müellif, risalesinde özellikle de bâtın ehlinden bazı kimselerin ilm-i bâtın anlayışlarına yönelik birtakım tenkit ve değerlendirmelerde bulunmaktadır. O, tarihte olduğu gibi kendi döneminde de zâhir uleması ile bâtın uleması arasında zâhir ve bâtın ilmi, bunların mahiyeti, kabulü ve ilkeleri gibi hususlarda cereyan eden tartışmalara binaen meseleyi ilmî olarak değerlendirmek üzere bu konuda müstakil bir risale kaleme almış ve sonuçta zâhir ve bâtın arasında denge kuran ve zâhirle uyum içerisinde olan bir bâtın anlayışının ilke ve sınırlarını ortaya koymaya çalışmıştır.

Keywords

Hadis, tasavvuf, Tokat, Kazâbâdî, zâhir, bâtın

Thanks

Bu çalışma, 2018 yılında Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi tarafından düzenlenen Geçmişten Günümüze Tokat’ta İlmî ve Kültürel Hayat Uluslararası Sempozyumu’nda tarafımızca sunulan bildirinin yeniden gözden geçirilerek ve geliştirilerek hazırlanmış hâlidir. Risalenin tahkikinde sunduğu katkılardan dolayı Dr. Enes Salih’e teşekkürlerimi arz ederim.

References

• Abdurrezzak, Ebû Bekr Abdurrezzak b. Hemmâm es-San‘ânî (ö. 211/826-27). el-Musannef (Ma‘mer b. Râşid’in el-Câmi‘i ile birlikte). thk. Habîburrahman el-A‘zamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed b. Abdilhâdî (ö. 1162/1749). Keşfü’l-hafâ. thk. Abdulhamid Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1420/2000.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel (ö. 241/855). Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Arpa, Recep. “Tibyân Tefsiri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/127-128. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Aydınlı, Abdullah. Doğuş Devrinde Tasavvuf ve Hadis. İstanbul: Seha Neşriyat, 1986.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Hatîb (ö. 463/1071). el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. thk. İbrahim Hamdî el-Medenî. Medine: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/339-347. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Bayraktutar, Muammer. İmam Şâfiî’nin Hadis Yorum Metodolojisi. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn (ö. 458/1066). Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. A. Emin Kal’acî. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1412/1992.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil (ö. 256/870). el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. haz. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınları, 1972-1975.
• Çakın, Kâmil. “Hadisin Kur’ân’a Arzı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (1993), 237-262.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer (ö. 385/995). Sünen. thk. Şuayb el-Arnavût Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424/2004.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fazl (ö. 255/869). Sünen. thk. Hüseyn Selim ed-Dârânî. Riyad: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr (ö. 509/1115). el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb. thk. Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Zâhir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/85-87. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî (ö. 275/889). Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Nuâym, Ahmed b. Muhammed el-Isfahânî (ö. 430/1038). Hilyetü’l-evliyâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1974
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî (ö. 307/919). Müsnedu Ebî Ya‘lâ. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn, 1984.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhim el-Kûfî (ö. 182/798). er-Reddu ‘alâ Siyeri’l-Evzâî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Haydarâbâd: Lecnetu İhyâi’l-Ma‘ârif, ts.
• Elbânî, Muhammed Nâsirüddin, Silsiletü’l-ehâdisi’z-za‘îfe ve’l-mevdû‘a. Riyad: Dârü’l-Ma‘ârif, 1412/1992.
• Erul, Bünyamin. Sahabe’nin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Fâdânî, Ebü’l-Feyz Muhammed b. Yâsin. el-‘Ucâle fi’l-ehâdîsi’l-müselsele. Dımaşk: Dârü’l-Beşâir, 1405/1985.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tâhir b. Ya‘kûb (ö.817/1415). el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gumârî, Ahmed b. Muhammed b. Sıddîk (ö. 1380). el-Müdâvî li-‘ileli’l-Câmi‘i’s-sağîr ve Şerhiyi’l-Münâvî. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1996.
• Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa (ö. 1176/1762). Berîka. Matbaatü’l-Halebî, 1348.
• Haksever, Ahmet Câhid, Tasavvufu Anlama Klavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd (Ahmed) b. Muhammed (ö. 388/998). Me‘âlimü’s-sünen. Haleb: el-Matbaatu’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Heysemî, Ebü’l-Hasan Nûreddin Ali b. Ebî Bekr (ö. 807/1405). Mecma‘u’z-zevâid. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.
• Hindî, Ali b. Hüsâmeddin el-Müttakî (ö. 975/1567). Kenzü’l-‘ummâl. thk. Bekrî Hayâtî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401/1981.
• Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddin Abdurrahim (ö. 806/1404). Tahrîcu ehâdîsi’l-İhyâ (el-Muğnî). Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddin Yûsuf en-Nemerî (ö. 463/1071). Câmi‘u beyâni’l-ilm ve fadlih, thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1414/1194.
• İbn Arrâk, Nûreddin Ali b. Muhammed b. Alî (ö. 963/1556). Tenzîhu’ş-şerî‘a. thk. Abdulvehhâb Abdullatif. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1399.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed (ö. 235/849). Musannef. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö. 852/1449). Fethü’l-bârî. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Bustî (ö. 354/965). Sahîhu İbn Hibbân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Kayyım, Muhammed b. Ebî Bekr Şemseddin el-Cevziyye (ö. 751/1350). Medâricu’s-sâlikîn. thk. Muhammed el-Mu‘tasım-Billâh. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (ö. 273/887). Sünen. thk. M. Fuad Abdulbâkî. Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Râhûye, Ebû Ya‘kûb İshak el-Mervezî (ö. 238/853). Müsned. thk. Abdulgafur Abdulhak. Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1412/1992.
• İbn Sînâ, Ebû Ali el-Hüseyn b. Abdillâh (ö. 428/1037). el-İşârât ve’t-tenbîhât. Kum: Neşru’l-Belâga, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed (ö. 728/1328). Beyânu telbîsi’l-Cehmiyye. Medine: Mücemma‘ü’l-Melik Fehd, 1426.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali (ö. 597/1201). el-‘İlelu’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhîye. thk. İrşâdulhak el-Eserî. Faysalabad: İdâretü’l-Ulûmi’l- Eseriyye, 1401/1981.
• İbnü’l-Mulakkin, Ömer b. Ali b. Ahmed (ö. 804/1401). Tezkiratü’l-muhtâc. thk. H. Abdulmecid es-Selefî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1994.
• İzzî, Süleyman Efendi (ö. 1169/1755). Târîh-i İzzî. İstanbul: Râşit ve Vâsıf Efendiler Matbaası, 1199/1784.
• Kârî, Ebü’l-Hasan Nûreddin Ali b. Sultan (ö. 1014/1605). el-Masnû‘ fî ma‘rifeti’l-mevzû‘. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1398.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed (ö. 923/1517). İrşâdu’s-sârî. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1323.
• Kazâbâdî. Ahmed b. Muhammed. İlmu’l-bâtın. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 42 Kon 1076/52, 52a-53b.
• Kazâbâdî. İlmu’l-bâtın. Kastamonu: Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi, 37 Hk 1228/3, 13b-14b.
• Kazâbâdî. Risâle fî hakkı ilmi’l-bâtın. müstensih: Ömer b. Hüseyin Âmidî. Diyarbakır: Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi, 21 Hk 771/17, 41b-42a.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 1376/1957.
• Kuşeyrî, Abdulkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdulhalim Mahmud - Mahmud b. eş-Şerif. Kahire: Dârü’l-Ma‘ârif, ty.
• Muzhirî, el-Hüseyn b. Mahmud (ö. 727/1326). el-Mefâtîh fî şerhi’l-Mesâbîh. Kuveyt: Dârû’n-Nevâdir, 1433/2012.
• Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdurraûf (ö. 1031/1622). Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmi‘i’s-sağîr. Mısr: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1356.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî (ö. 261/875). el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb (ö. 303/915). Sünen (el-Müctebâ). thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nuaym b. Hammâd, Ebû Abdillâh Nuaym b. Hammâd el-Mervezî (ö. 228/843). Kitâbu’l-fiten. thk. Semir Emin ez-Züheyrî. Kahire: Mektebetü’t-Tevhîd, 1412.
• Nuveyhiz, Âdil. Mu‘cemu’l-müfessirîn. Beyrut: Müessesetu Nuveyhiz, 1409/1988.
• Okçu, Nâci. “Hâzık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/122. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Öz, Mustafa. “Kazâbâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/120-121. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özköse, Kadir. “Tasavvufta Bilgi Meselesi”.Tasavvuf El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016.
• Sâgânî, Radiyyüddin Hasan b. Muhammed (ö. 650/1252). el-Mevzû‘ât. thk. Necm Abdurrahman. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn, 1405.
• San‘ânî, Muhammed b. İsmâil el-Emîr (ö. 1182/1768). et-Tenvîr şerhu’l-Câmi‘i’s-s-sağîr. Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm, 2011/1432.
• San‘ânî, Muhammed b. İsmâil el-Emîr (ö. 1182/1768). et-Tahbîr li-îzâhi me‘âniyi’t-Teysîr. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1433/2012.
• Sarıkaya, Yaşar. Ebu Said el-Hâdimî. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2008.
• Selvi, Dilâver. “Her Âyetin Bir Zâhiri Bir Bâtını Vardır” Hadisindeki Zâhir ve Bâtın Kavramları Üzerine Değerlendirmeler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/2 (2011), 7-41.
• Suyûtî. Ebu’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö. 911/1505). el-Fethü’l-kebîr fî zammi’z-ziyâde ile’l-Câmi‘i’s-sağîr. thk. Yusuf en-Nebhânî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1423/2003.
• Suyûtî. Ebu’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö. 911/1505). ez-Ziyâdât ‘ale’l-mevzû‘ât (Zeylü’l-le’âli‘i’l-masnû‘a). thk. Râmiz Hâlid. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 1431/2010.
• Şâfi‘î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris (ö. 204/820). er-Risâle. thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1940.
• Şahin, Sami. “Viâeyn Rivâyeti veya Ebû Hureyre’nin Ölümüne Sebep Olabilecek Gizli Bilgiler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2004), 93-104.
• Şevkânî. Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834). el-Fevâ’idü’l-mecmû‘a. thk. Abdurrrahmah el-Mu‘allimî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971). el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Târık Ivadullah, Abdulmuhsin b. İbrâhim. Kahire: Dârü’l-Haremeyn, 1415/1995.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd (ö. 204/819). Müsned. thk. M. Abdulmuhsin et-Turkî. MısIr: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Uludağ, Süleyman. “Bâtın İlmi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/188-189. Ankara: TDV Yayınları 1992.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddin Muhammed (ö. 748/1348). Telhîsu kitâbi’l-‘ileli’l-mütenâhiye. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1419/1998.
• Ziriklî, Hayrüddin. el-A‘lâm. Beyrut: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.