İslam Eğitim Geleneğinde Öğretmenin Temel Nitelikleri

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 29 - 47, 30.06.2024

Arife Gümüş Sarı

Öz

Bu çalışma, İslam eğitim geleneği çerçevesinde öğretmenlerin sahip olması gereken özellikleri incelemektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi esas alınarak hazırlanan çalışma, İslam eğitim geleneğinin önemli temsilcilerinden İbn Sahnun, Ez-Zernuci, Et-Tarnabati, Ebu Gudde, İbn Cemaa El-Kinani, El-Kabisi gibi isimlerin yanında İslam eğitim düşüncesinin şekillenmesinde önemli katkılar sunan İslam alimlerinden Ebu Hanife, İbn Haldun, İbn Sina, İmam Gazali, Miskeveyh, Mevlana ve Tusi gibi isimlerin eserlerinden yararlanılmıştır. İslam eğitim geleneğinde öğretmenlik mesleğinin mesleki yeterlilikleri kadar ahlaki değerlerin de odağa alındığı görülmüştür. Öğretmenlerden güzel ahlak sahibi olması, öğrencilerine örnek olmaları ve onları doğru yola yönlendirmeleri beklenmektedir. İslam eğitim geleneği, öğretmenlerin sadece bilgi aktarmakla kalmayıp, aynı zamanda öğrencilerin ahlaki gelişimine katkıda bulunmaları gerektiğini vurgulamaktadır. Bu vurgunun temelinde dini motivasyonun önemli bir etkisi olduğu görülmüştür. Vahyi ve Nebevi kültürü esas alan İslam eğitimcileri, öğretmenlik mesleğinin özünde ahlaki terbiyenin yattığını ve öğretmenlerin bu değerlere sahip olmalarının önemini vurgulamışlardır. Dolayısıyla, İslam eğitim geleneğinde, öğretmenlik mesleğinin sadece bilgi aktarımı değil, aynı zamanda ahlaki bir sorumluluk olduğunun vurgulandığı ve öğretmenlerin bu sorumluluğu yerine getirebilmeleri için belirli ahlaki özelliklere sahip olmaları gerektiği anlaşılmıştır. Öte yandan eğitimde uygulanması gereken metodlara ilişkin çağı aşan öneriler dikkate değer bulgular arasında yer almıştır. Öğretmenlik mesleğine geniş bir zaviyeden bakan İslam eğitim geleneğinin aslında bir nevi “yetkin öğretmeni” tasvir ettiği görülmüştür. Bu nedenle de bugün modern pedagojinin çizdiği yeterlik skalasını kapsayan ve hatta aşan bir çerçeveye sahip olan bu tablo, çalışmada bir yetkinlik anlayışı olarak ifade edilmiştir. Bu çalışmanın, İslam eğitim geleneğinin öğretmenlik idealini anlamak ve modern eğitim sistemlerine uygulamak için önemli bir kaynak olması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Eğitimi, İslam Eğitim Geleneği, Öğretmen Yeterlilikleri, Geleneksel Eğitim, Modern Eğitim

UNDERSTANDING OF TEACHER COMPETENCE IN ISLAMIC EDUCATION TRADITION

Öz

This study examines the characteristics that teachers should have within the framework of Islamic educational tradition. The study, which was prepared on the basis of document analysis, one of the qualitative research methods, benefited from the works of names such as Ibn Sahnun, Ez-Zernuci, Et-Tarnabati, Abu Gudde, Ibn Jemaa El-Kinani, El-Kabisi, who are important representatives of the Islamic educational tradition, as well as Islamic scholars Abu Hanifa, Ibn Khaldun, Ibn Sina, Imam Ghazali, Miskeveyh, Mevlana, Tusi, who made important contributions to the shaping of Islamic educational thought. In the Islamic educational tradition, it has been observed that moral values as well as the professional competencies of the teaching profession have been focussed. Teachers are expected to have good morals, set an example for their students, and guide them to the right path. The Islamic educational tradition emphasises that teachers should not only transfer knowledge but also contribute to the moral development of students. It has been observed that religious motivation has an important effect on the basis of this emphasis. Islamic educators, based on Wahy and Prophetic culture, emphasised that moral upbringing lies at the core of the teaching profession and the importance of teachers to have these values. Therefore, it is understood that the Islamic educational tradition emphasises that the teaching profession is not only the transfer of knowledge but also a moral responsibility and that teachers should have certain moral characteristics in order to fulfil this responsibility. On the other hand, contemporary suggestions regarding the methods to be applied in education were among the noteworthy findings. It has been observed that the Islamic educational tradition, which looks at the teaching profession from a broad perspective, actually depicts a kind of “competent teacher”. For this reason, the table, which has a framework that covers and even exceeds the competence scale drawn by modern pedagogy today, is expressed as an understanding of competence in the study. This study is intended to be an important source for understanding the teaching ideal of the Islamic educational tradition and applying it to modern educational systems.

Anahtar Kelimeler

Islamic Education, Islamic Educational Tradition, Teacher Competencies, Traditional Education, Modern Education

فهم كفاءة المعلم في تقاليد التربية الإسلامية

Öz

تبحث هذه الدراسة في الخصائص التي ينبغي أن يتحلى بها المعلمون في إطار تقاليد التربية الإسلامية. وقد استفادت الدراسة التي تم إعدادها على أساس تحليل الوثائق، وهو أحد مناهج البحث الكيفي، من أعمال أسماء مثل ابن سحنون والزرنوسي والطرنباطي وأبو الجود وابن جماعة الكناني والقابسي الذين يعدون من أهم ممثلي التقليد التربوي الإسلامي، وكذلك علماء الإسلام أبو حنيفة وابن خلدون وابن سينا والإمام الغزالي ومسكويه ومولانا والطوسي الذين قدموا إسهامات مهمة في تشكيل الفكر التربوي الإسلامي. وقد لوحظ في التقاليد التربوية الإسلامية التركيز على القيم الأخلاقية والكفاءات المهنية لمهنة التعليم. ومن المتوقع أن يتحلى المعلمون بالأخلاق الحميدة وأن يكونوا قدوة لطلابهم وأن يرشدوهم إلى الطريق الصحيح. وتؤكد التقاليد التربوية الإسلامية على أن المعلمين لا ينبغي أن يقتصر دورهم على نقل المعرفة فحسب، بل يجب أن يساهموا أيضًا في التنمية الأخلاقية للطلاب. وقد لوحظ أن الدافع الديني له تأثير مهم على أساس هذا التأكيد. وقد أكد المربون الإسلاميون الذين يستندون إلى الوحي والثقافة النبوية على أن التربية الأخلاقية تقع في صميم مهنة التعليم وعلى أهمية تحلي المعلمين بهذه القيم. ولذلك، فإنه من المفهوم في التقاليد التربوية الإسلامية أن مهنة التعليم ليست مجرد نقل للمعرفة فحسب، بل هي مسؤولية أخلاقية أيضًا، وأن المعلم يجب أن يتحلى بخصائص أخلاقية معينة لكي يؤدي هذه المسؤولية. من ناحية أخرى، كانت الاقتراحات المعاصرة المتعلقة بالأساليب الواجب تطبيقها في التعليم من بين النتائج الجديرة بالملاحظة. وقد لوحظ أن التقاليد التربوية الإسلامية التي تنظر إلى مهنة التعليم من منظور واسع، تصور في الواقع نوعاً من "المعلم الكفء". ولهذا السبب، فإن هذه الصورة التي لها إطار يغطي بل ويتجاوز مقياس الكفاءة الذي يرسمه علم التربية الحديث اليوم، يتم التعبير عنها كمفهوم للكفاءة في الدراسة. وتهدف هذه الدراسة إلى أن تكون مصدرًا مهمًا لفهم المثل الأعلى للتربية في التراث التربوي الإسلامي وتطبيقه على النظم التربوية الحديثة

Anahtar Kelimeler

التربية الإسلامية, التقاليد التربوية الإسلامية, كفايات المعلم, التربية التقليدية, التربية الحديثة

Kaynakça

• Armağan, S. İslam'da İlim ve İlim Adamı. İzmir: Işık Yayınları, 2010.
• Aydın, M. Ş. Eğitim Ahlakı. 2. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2018.
• Bayraktar, M. F. “İslam Eğitim Geleneğinde Öğretmen ve Öğrenciler.” İçinde Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi, der. M. Köylü ve Ş. Gözütok, 301-338. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Buharî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’s-Sahîh. I-VIII. 2. bs. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992. Çağlayan, M. İslam’da Eğitim. Konya: Nur Basımevi, t.y.
• Çelebi, A. İslam'da Eğitim Öğretim Tarihi. Çev. A. Yardım. İstanbul: Damla Yayınevi, 1976.
• Çelik, M. Osmanlı Medreseleri ve Avrupa Üniversiteleri (1450-1600). İstanbul: Küre Yayınları, 2019.
• Dam, H. “Farabi.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 38-90. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Dodurgalı, A. “İbn Sina.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 183-217. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Ebû Dâvûd, Suleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen. I-V. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebu Gudde, A. Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metotları. Çev. E. Yıldırım. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2009.
• Ebu Hanife, İ. A. El-Âlim ve'l-Müteallim. Kahire: Matbatü'l Enver, 1368.
• El-İbrâşi, M. A. İslam'da Eğitim ve Öğretim. Çev. İ. Değirmenci. Denizli: Bahar Yayınevi, t.y.
• El-Kabisi, A.-H. İ.-M. İslam'da Öğretmen ve Öğrenci Meselelerine Dair Geniş Risale. Çev. S. Ateş ve H. R. Öymen. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1966.
• Er, H. “Kınalızade Ali Efendi.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 605-622. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Et-Tarnabâtî, M. b. Bülûğu Aksa'l-Merâm (İlim ve Eğitim Ahlâkı). Çev. M. Ş. Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Ez-Zernûcî, İ. B. Ta’lim'ul Müteallim: İslam'da Eğitim Öğretim Metodu Metin, Tercüme, Şerh. Çev. Y. V. Yavuz. 2. Baskı. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, t.y.
• İbn Cemaa el-Kinani, B. İslami Gelenekte Eğitim Ahlakı. Çev. M. Ş. Aydın. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012.
• İbn Haldun. Mukaddime (Cilt II). Çev. Z. K. Ugan. İstanbul: Maarif Basımevi, 1954.
• İbn Sahnûn. Eğitim ve Öğretimin Esasları Âdâbu’l Muallimîn. 3. Baskı. Çev. M. F. Bayraktar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2009.
• İbn Sina. Aile Siyasetine Dair Risale. Kollektif içinde, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, (Cilt III), s. 906-917. Çev. V. Akyüz. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992.
• İmam Gazali. İhyau Ulumi’d-Din. Çev. A. Serdaroğu. Ankara: Güven Matbaası, 1963.
• Kaya, F. “Maverdi.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 218-255. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Kaya, U. “Yusuf Has Hacib.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 256-286. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Koç, A. “İhvan-ı Safa.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 91-124. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Koç, A. İhvan-ı Safa'nın Eğitim Felsefesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1999.
• Köylü, M., & Koç, A. Klasik İslam Eğitimcileri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Mevdudi, S. E. İslam ve Eğitim. Çev. N. A. Asrar. İstanbul: Hilal Yayınları, 2000.
• Mevlâna Celaleddin Rumi. Mesnevi. Çev. A. Gölpınarlı ve V. Ç. İzbudak. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1957.
• Miskeveyh, E. A. Ahlakı Olgunlaştırma. Çev. İ. K. Abdulkadir Şener. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Nazıroğlu, B. A. İslâm Eğitim Geleneğinde Öğretmenlik. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2011.
• Talas, M. A. Nizamiye Medresesi ve İslam'da Eğitim-Öğretim. Çev. S. Cihan. Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
• Taşköprülüzade. Mevzuat’ül Ulûm (İlimler Ansiklopedisi) (Cilt I). Çev. M. Çevik. İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 1966.
• Taştekin, O. “İbnü'l-Hacc El-Abderi.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 472-514. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. I-V. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Tûsî, E. C. Ahlak-ı Nasıri. Çev. R. Sultanov. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Usta, M. “Mevlâna Celaleddin-i Rumi.” İçinde Klasik İslam Eğitimcileri, der. M. Köylü ve A. Koç, 381-420. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Yahya İbn Adi. Tehzı̂bü’l-Ahlâk: Ahlâk Eğitimi. Çev. H. Kuşlu. İstanbul: Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013. Yazır, M. H. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1935.