The oxidation crust on the fairy chimneys in Akdağ and Topuz Mountains and their morphogenetic importance

Year 2010, Issue: 54, 53 - 68, 28.09.2014

İbrahim Kopar

Abstract

The Akdağ and Topuz Dağ (Nevşehir) areas are located in the south of the Middle Kızılırmak part of Central Anatolia. This area with its monument like fairy chimneys and the coloured pyroclastic rocks is one of Türkiye’s most attractive volcanic areas. Oxidation crusts emerge on the fairy chimneys that are the most important geological formations on the badlands topography. In semi-humid and semi-arid climates this crust is formed as result of oxidation of the elements within the host rock tuffs. The oxidation crust plays an important role in protection of the surface of fairy chimneys on which it is formed. Therefore, the crust thickness at 26 places in the research area was measured. Themeasurements showed that the thickness of crust ranges between 0.3 cm and 12 cm. The thickest crusts were detected on the fairy chimneys in the Göreme valley whereas the thinnest appeared on the fairy chimneys around the Topuz Dagi region. This crust is vital for the preservation of the fairy chimneys. Therefore the effect of people on such formations must be controlled.

Keywords: Fairy chimneys, Oxidation crust, Akdağ, Topuz Dağ, Nevşehir, Türkiye.

Keywords

-

Akdağ ve Topuz Dağı (Nevşehir) civarındaki peribacaları gövdesinde oluşan oksidasyon kabuğu ve morfojenetik önemi

Abstract

Akdağ ve Topuz Dağı yöresi (Nevşehir) İç Anadolu Bölgesi’nin Orta Kızılırmak Bölümü’nün güneyinde yer almaktadır. Bu saha anıt görünümlü peribacaları ve renkli piroklastiklerin aflore ettiği Türkiye’nin en dikkat çeken volkanik yöresidir. Badlands topoğrafyasının en önemli şekli olan peribacaları gövdesinde oksidasyon kabuğu oluşmaktadır. Bu kabuk yarı kurak ve yarı nemli aktüel iklim koşullarında tüflerdeki elementlerin oksidasyonuyla meydana gelmektedir. Oksidasyon kabuğu, peribacalarının morfojenezinde oluştuğu yüzeyi savunarak çok önemli bir rol üstlenmektedir. Bu amaçla inceleme alanındaki 26 istasyonda kabuk kalınlığı ölçümleri yapılmıştır. Kabuk kalınlığının minimum 0,3 cm ile maksimum 12 cm arasında değişen kalınlıkta olduğu tespit edilmiştir. En kalın kabuklara Göreme Vadisi’ndeki peribacalarında rastlanmıştır. Buna karşılık ince kabuklar Topuz Dağı civarındaki peribacalarında yer almaktadır. Peribacalarının korunması için bu kabuğa şiddetle ihtiyaç vardır. Bu yüzden insanların yer şekilleri üzerindeki tasarruflarına çok etkili bir sınırlama getirilmelidir.

Anahtar kelimeler: Peribacası, Oksidasyon Kabuğu, Akdağ, Topuz Dağı, Nevşehir, Türkiye.

Keywords

Peribacası, Oksidasyon Kabuğu, Akdağ, Topuz Dağı, Nevşehir, Türkiye

References

• AMIN.M. F. M., SHENG, J. C. K., ISMAIL, F. ve MOHAMAD, E. T. (2005). “Classification and Rippability of Duricrust”, Jurnal Kejuruteraan Avam 17 (2): 18–29.
• AREF, M. A. M., (2003). “Classification and Depositional Environments of Quaternary Pedogenic Gypsum Crusts (gypcrete) from East of the Fayum Depression, Egypt”, Sedimentary Geology 155: 87–108. ARIK, A. (1981). “Avanos (Nevşehir) Yöresinin Jeomorfolojisi”, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 10, 139-154.
• ATABEY, E. (1989). 1/100 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, Kayseri-H19 Paftası, MTA Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etütleri Dairesi, 1–18.
• ATALAY, İ. (2002).Türkiye’nin Ekolojik Bölgeleri, İzmir: T.C. Orman Bakanlığı Yayınları.
• BİNGÖL, E. (1974). Mağmatik Kayaçlar Petrolojisi, Ankara: MTA Yayınları.
• DESEN, T. ve PETERSON, J. (1988). “Mapping the Australian Duricrust; Can Distribution be Derived from Terrain Maps ?”, Australian Geographical Studies 87–93.
• DIETZEL, M., KOLMER, H., PO, P., ve SIMIC, S. (2008). “Desert Varnish and Petroglyphs on Sandstone– Geochemical Composition and Climate Changes from Pleistocene to Holocene (Libya)”, Chemie der Erde 68: 31–43.
• DOĞAN, U. (2009). “Fluvial Response to Climate Change During and After the Last Glacial Maximum in Central Anatolia, Turkey”, Quaternary International 222 (1–2): 221-229.
• EMRE, Ö. ve GÜNER, Y. (1985). “Ürgüp-Avanos-Uçhisar (Nevşehir) Arasının Uygulamalı Jeomorfolojisi”, Ankara: MTA Genel Müdürlüğü.
• EMRE, Ö. ve GÜNER, Y. (1988). “Ürgüp Yöresi Peribacalarının Morfojenezi”, Jeomorfoloji Dergisi 16: 23–30.
• ERCAN, T. (1986). “Orta Anadolu’daki Senozoyik Volkanizması”, MTA Dergisi 107: 131–133.
• EREN, M. (2006). “Kaliş Oluşumu ve Özellikleri”, Jeoloji Müh. Dergisi 30 (2): 1–8.
• ERGÜLER, Z, A. (2009). “Field-Based Experimental Determination of the Weathering Rates of the Cappadocian Tuffs”, Engineering Geology 105 (3–4): 186–199.
• ERİNÇ, S. (2000). Jeomorfoloji I (Güncelleme; A. ERTEK ve C. GÜNEYSU), İstanbul: D&R Yay.
• GRAUPNER, T., KASSAHUN, A., RAMMLMAIR, D., MEIMA, J. A., A, KOCK, D., FURCHE, M., FIEGE, A., SCHIPPERS, A. ve MELCHER, F. (2007). “Formation of Sequences of Cemented Layers and Hardpans within Sulfide-Bearing Mine Tailings (mine district Freiberg, Germany)”, Applied Geochemistry 22: 2486–2508.
• HARBEN, P. W. ve KUZBART, M. (1996).” Ekonomik Mineral Yataklarını Oluşturan Süreçler”, (Çeviren: O. Zimitoğlu) Industrial Minerals Information Ltd. Metal Bulletin plc: 5–22, London.
• KHALIFA, M. A., KUMON, F. ve YOSHIDA, K. (2009). “Calcareous Duricrust, Al Qasim Province, Saudi Arabia: Occurrence and Origin”, Quaternary International 209: 163–174.
• LE PENNEC, J. L., TEMEL, A., FROGER, J. L., SEN, S., GOURGAUD, A. ve BOURDIER, J. L. (2005). “Stratigraphy and age of the Cappadocia ignimbrites, Turkey: reconciling field constraints with paleontologic, radiochronologic, geochemical and paleomagnetic data”, Journal of Volcanology and Geothermal Research 141: 45– 64.
• LE PENNEC, J. L., TEMEL, A., DRUITT, T., FROGER, J. L., AYDAR, E., BOURDIER, J. L., CAMUS, G. ve GUNDOĞDU, M. N. (1994). “The Neogene to Quaternary Ignimbiritic Field of Cappadocia, Excursion Guide”, International Volcanological Congress, September 17-22: 1-29, Ankara.
• LEE, S. Y. ve GILKES, R. J. (2005). “Groundwater Geochemistry and Composition of Hardpans in southwestern Australian regolith”, Geoderma 126: 59– 84.
• LIU, T. ve BROECKER, W. S. (2007). “Holocene Rock Varnish Microstratigraphy and Its Chronometric Application in the Drylands of Western USA”, Geomorphology 84: 1– 21.
• NASH, D. J. ve Mc LAREN, S. J. (2003). “Kalahari Valley Calcretes: Their Nature, Origins, and environmental significance”, Quaternary International 111: 3–22.
• NASH, D. J. ve SHAW, P, A. (1998). “Silica and Carbonate Relationships in Silcrete-Calcrete İntergrade Duricrusts from the Kalahari of Botswana and Namibia”, Journal of African Earth Sciences 27: 11–25.
• PASQUARE, G. (1968). “Geology of the Cenozoic Volcanic Area of Central Anatolia”, Memoire, 8/9 (3): 57–201.
• PASQUARE, G., POLI, S., VEZZOLI and ZANCHI, A. (1988). “Continental Arc Volcanism and Tectonic Setting in Central Anatolia, Turkey”, Tectonophysics, 146: 217– 230.
• PEKCAN, N. (2002). Kurak ve Yarıkurak Bölgeler Jeomorfolojisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• SAYHAN, S. (2006). “ Kayseri Yöresinde Gelişen Biyoherm ve Sromatolitlerin Oluşum Şartları ile Coğrafi Açıdan Arz Ettikleri Önem”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi 14: 1–24.
• SÜR, A., SÜR, Ö. ve YİĞİTBAŞIOĞLU, H. (2001). Mineraller ve Kayaçlar, Ankara: Bilim Yayınevi.
• TARIM ve ORMAN BAKANLIĞI, (2004). Nevşehir ve Ürgüp’ün Meteorolojik Rasat Verileri, Ankara, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİGM).
• TEMEL, A., GUNDOĞDU, M. N., GOURGAUD, A. ve LE PENNEC, J. L. (1998). “Ignimbrites of Cappadocia (Central Anatolia, Turkey): Petrology and Geochemistry”, Geothermal Research 85: 447-471. of Volcanology and
• TOPAL, T. ve DOYURAN, V. (1997). “Enginering Geological Durability Properties Cappadocian Tuff”, Engineering Geology 47: 175-187.
• TOPAL, T. ve DOYURAN, V. (1998). “Analyses of Deterioration Environmental Geology 31(1): 5-20. Tuff, Turkey”,
• TÜRKEŞ, M. (2005). “Orta Kızılırmak Bölümü Güney Kesiminin (Kapadokya Yöresi) İklimi ve Çölleşmeden Etkilenebilirliği”, Ege Coğrafya Dergisi 14: 73-97.
• TWIDALE, C. R. and BOURNE, J. A. (1998). “The Use of Topographic Geomorphological Correlation: Conclusions Based in Australian Experience”, Catena 33: 105–122. in
• WOOLNOUGH, W. G. (1930). “Influence of Climate and Topography in the Formation and Distribution of The Product of Weathering”, Geological Magazine 67: 123– 132.
• WRIGHT, V.P. ve TUCKER, M.E. (1991). “Calcretes: an International introduction” Sedimentologists Reprint Series 2: 1–22. Association of İNTERNET ADRESLERİ
• KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI (2010)<http://www.kultur. gov.tr/TR/Genel/BelgeGöster.aspx> 10.02.2010. Son erişim aglamlastirmacalismalari.html>.Son erişim 12.02.2010.
• Yazar hakkında Yrd. Doç. Dr. İbrahim KOPAR
• Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
• Coğrafya Bölümü Erzurum
• Volkan jeomorfolojisi, Flüvyal jeomorfoloji, Karst
• jeomorfolojisi ve uygulamalı jeomorfoloji konuları
• üzerinde çalışmaktadır. Son yıllardaki çalışmaları;
• Biyoklimatik konfor, hava kirliliği ve antropojenik
• jeomorfoloji konuları üzerinde yoğunlaşmaktadır.