İnsanlığın ve dilin tarihi olduğu gibi her bir sözcüğün de oluşum ve gelişim
tarihi vardır. Eskiden etkin bir şekilde kullanılan sözcükler, zamanla aynı anlama
gelen başka dilden alınmış ödünç sözcüğün veya benzer anlama gelen
sözcüğün daha etkin kullanılması sonucunda kullanımdan çıkıp kaybolabilmektedir.
Türkçenin en eski dönemlerinden beri kullanıla gelen her bir sözcük
geçmişimizin bir parçası olup kültürümüzün ve tarihimizin birer taşıyıcısıdır.
Bu sözcüklerden biri Türk kültüründe önemli bir yeri olan “ayran” sözcüğüdür.
Yabancı Türkologlar ayran sözcüğünün kökenini tarihsel ve anlam bakımından
parallel kullanımları gözardı ederek ayır- fiilinden ortaya çıktığını ileri
sürmüşlerdir. Ancak ayır- kelimesinden türetilmiş olabileceğini hem biçim hem
anlam bakımından uygun bulmamaktayız. Türklerin millî içeceği olan ayrana
hangi maddi ve manevi anlamlar yüklenmekte, kökeni nerden gelmekte, etimoloji
araştırmalarında ayran sözcüğünün kaynağı ve tarihi nasıl ifade edilmekte
ve söz varlığımızda nasıl kullanılmakta olduğu araştırmamızın cevap aradığı
sorulardır. Ayran, bilindiği gibi bir yiyecek ve içecek anlamında kullanıldığı
temel anlam dışında, sütün kutsal özellikleri ve beyazlık niteliğinden aldığı
Türklerin kültürünü, dünya görüşünü yansıtan yan anlamlara da sahiptir. Bu
araştırmada ayran sözcüğünün kökenini oluşturduğu ileri sürülen ürün sözcüğünün
anlam alanı Proto-Türkçe döneminden Göktürk, Budist-Maniheist
Türk Çevresi, İslami Türk Çevresi ve çağdaş Türk lehçelerinin önemli eserler ve
sözlüklerinden elde edilen materyaller esasında incelenmiş, ayran sözcüğüyle
ilgisi açıklanmaya çalışılmıştır. Günümüzde eski Türkçe ürün sözcüğü yerine
birçok Türk lehçelerinde kullanılmakta olan akÔ sözcüğünün ayran ve süt
ürünleri anlamında kullanıldığı tespit edilmiş, kullanım örnekleri verilmiştir.
Araştırma sonucunda ayran sözcüğünün biçimsel ve anlamsal oluşum süreci
bilişsel anlam bilimi açısından kaynak ve hedef alanı tespit edilerek yeni bakış
açısıyla değerlendirilmiştir.
Primary Language | Turkish |
---|---|
Subjects | Linguistics |
Journal Section | Araştırma Makaleleri |
Authors | |
Publication Date | October 23, 2019 |
Submission Date | August 7, 2019 |
Published in Issue | Year 2019 Volume: 123 Issue: 242 |
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.