HUN VE BULGAR TÜRKÇESİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER 26: HUNSULARA AİT GRUMBATES, TUNA BULGARLARINA AİT CROBATUS ~ KOVRATOS, KOURT ~ KURT, KOTRAGOS, KORMİSİOS ~ KORMİSOŞ’, KRUMESİS ~ KRUMOS, KRUMEL, KRUG VE KIRIM HUN-BULGARLARINA AİT GROD ~ GORDAS KİŞİ ADLARININ (UNVANLARININ) KÖKEN VE ANLAMLARI

Year 2019, Volume: 122 Issue: 240, 55 - 80, 25.06.2019

Yusuf Gedikli

Abstract

Makalemizde ilk olarak 359’da Diyarbakır kuşatmasına katılan Hunsu Türklerinin önderi Grumbates’in kökeni ve anlamı üzerinde durduk. Bu sözün Hun Türkçesindeki biçiminin *Gurbat ve anlamının askerî ve idarî yüksek bir unvan olduğunu açıkladık (Aşağıdaki adların hepsinin anlamı askerî ve idarî yüksek bir unvandır). İkinci olarak Büyük Bulgaristan’ı kuran Crobatus ~ Kovratos (605-641) üzerinde durduk. Unvanın yeniden oluşturmasının *Korbat olduğunu ve bunun
*Gurbat ile aynı söz olduğunu ortaya koyduk. Üçüncü olarak yine bu hanın diğer adı olan Kourt ~ Kurt’un doğru biçiminin *Kurt olduğunu ve yukarıdaki iki sözle aynı anlamda olduğunu, fakat onlarla kökteş değil, ocaktaş olduğunu açıkladık. Dördüncü olarak Büyük Bulgaristan’ı kuran Crobatus ~ Kovratos veya Kourt ~ Kurt’un oğlu olan Kotragos (VII. yüzyıl) adı üzerinde durduk ve bu adın babasının unvanı olan Kourt ~ Kurt ile aynı olduğunu, sadece baba - oğul durumundan dolayı unvanın *Kortag olduğunu, bunun unvanın küçültmeli biçimi olduğunu söyledik. Beşinci olarak Tuna Bulgar hanı Kormisios ~ Kormisoş’ (739-756)’un Bulgar
Türkçesi yeniden oluşturmasının *Kormas olduğunu belirttik. Altıncı olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in adı üzerinde durduk ve bunun da yeniden oluşturmasının *Kurmas olduğunu açıkladık. Yedinci olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in diğer yazılışı olan Krumos’un yeniden oluşturmasının *Kurmas olduğunu meydana çıkardık. Sekizinci olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in Kurmäs ~ Kurmas üzerinden Slavcada *Kurmel olduğunu keşfettik.
Dokuzuncu olarak Tuna Bulgar hanı Krumesis (803-814)’in Slav kaynaklarınca zaptedilen *Krug’ unvanını keşfettik.Onuncu olarak Kırım Hun-Bulgarlarının 527-28’deki lideri Gord ~ Gordas ~Grod üzerinde durduk; bunun aslının *Gord olduğunu izah ettik. Böylece 6 kişinin 10 adı (sanı, unvanı) üzerinde durduk ve bu sözlerin birincisinin *Gurbat, ikincisinin *Korbat, üçüncüsünün *Kurt (son iki sözcük aynı kişiye aittir), dördüncüsünün *Kortag, beşincisinin *Kormas, altıncısının
*Kurmas, yedincisinin yine *Kurmas (son ikisi aynı sözün farklı yazımlarının yeniden oluşturmasıdır), sekizincisinin *Kurmel, dokuzuncusunun *Krug’ ve
onuncusunun *Gord olduğunu ortaya koyduk. Bu sonuçlardan üç kelime öbeği elde ettik. 1. *Gurbat, *Korbat; *Kormas, *Kurmas ve yine *Kurmas, *Kurmel (6 kelime) 2. *Kurt, *Kortag, *Gord (3 kelime). 3. *Kurg (1 kelime). Birinci öbeğin ilkçil biçimi *Gorbad, ikinci öbeğin ilkçil biçimleri *Gord ve *Gordag, üçüncü öbeğin ilkçil biçimi *Gorg’dur. Her üç öbeğin kök ünlüleri -o-’dur. Hepsinin anlamı askerî ve idarî yüksek bir unvandır.

Keywords

Hunsular, Grumbates, Tuna Bulgarları, Crobatus, Kovratos, Kourt, Kurt, Kormisoş, Krumesis, Krumos, Gord, Gordas

References

• ARTAMONOV, M.İ.: Hazar Tarihi, Selenge y., İstanbul 2004.
• AVCIOĞLU, Doğan: Türklerin Tarihi, c. 1, Tekin y., İstanbul 1978.
• BAŞTAV, Şerif: “Sabir Türkleri”, Belleten, II. Kânun - Nisan 1941.
• CAFEROĞLU, Ahmet: Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 3. b., Enderun k., İstanbul 1993.
• DEGUIGNES, Joseph: Büyük Türk Tarihi, çev. Hüseyin Cahid [Yalçın], haz. Selahaddin Alpay, 1. b., c. 2, Türk Kültür y., İstanbul 1976.
• Divanü Lügat’it - Türk Dizini, TDK, Ankara 1972.
• ESIN, Emel: “Sûlîler İslam ile karşılaşan ilk Türkler Sûl (Çöl? Çor?) boylarından, Selçuklulara kadar, Hazar Denizi kıyılarındaki Oğuzlara dâir”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, c. VII, cüz 3 - 4, 1979.
• FEHÉR, Géza: Bulgar Türkleri Tarihi, TTK, Ankara 1984.
• GEDIKLI, Yusuf: “Hun Türkçesi üzerine araştırma ve incelemeler - 16 : Avrupa Hunlarına mensup bazı boy adlarının köken ve anlamları (Alpidzuri, Alcildzuri, İtimar, Tuncarsi, Tonosur, Boisci; Akatzir, Satagar, Sorosgus; Emnetzur ~ Emnedjar, Ultzindur ~ Ultzinzures, Ultingur ~ Ulzingur, Ulkindur, Bittugur, Burtugur, Angiskir ~ Angisciros, Bardar ~ Bardor, Altziagir, Semander, Bökter, Sakromontisi, Fossatissii, Dulo ~ Dolo)”, Yom, Sayı: 23, Yaz 2011.
• _______________: “Türk coğrafyasındaki bazı dağ adlarının köken ve anlamları - 2”, Yesevi, Sayı: 243, Mart 2014.
• _______________: “Türk tarihiyle ilgili bilgiler veren Yunan, Latin, Got, Ermeni, Süryani tarihçileri - 1”, Yesevi, Sayı: 245, Mayıs 2014.
• _______________: “Hun Türkçesi üzerine araştırma ve incelemeler 25 : Hunsulara ait Gorgân yer adı, Göktürklere ait korgan ~ kurgan ve Uygurlara ait koorg ve kordan sözlerinin köken ve anlamları”, Sayı: 239, Mart - Nisan 2019.
• GOLDEN, Peter B.: Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Karam y., Ankara 2002.
• “Göç destanı”, Türk Ansiklopedisi, c. 17. Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları, çev. Ali Ahmetbeyoğlu, TDAV y.,İstanbul 1995.
• GUMILEV, Lev: Hazar Çevresinde Bin Yıl, 3. b., Selenge y., İstanbul 2003.
• _______________: Avrasyadan Makaleler 1, Selenge y., İstanbul 2005.
• İNAN, Abdülkadir: Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK y., Ankara 1954.
• _______________: Makaleler ve İncelemeler, c. 1, TTK, Ankara 1968.
• KAFESOĞLU, İbrahim: “İstanbul - Şehrin muhasaraları”, İslam Ansiklopedisi, 5 - 2. c.,s. 1173 - 1180.
• _______________: “Türkler”, İslam Ansiklopedisi, c. 12 - 2, s. 142 - 280.
• _______________: Türk Milli Kültürü, 5. b., Boğaziçi y., İstanbul 1988.
• KOÇ, Kenan - BAYNIYAZOV, Ayabek - BAŞKAPAN, Vehbi: Kazak Türkçesi - Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Kazakşa - Türikşe Sözdik), Akçağ y., Ankara 2003.
• KONUKÇU, Enver: Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Atatürk Üniversitesi Ed. Fak. y., Ankara 1973.
• KOŞAY, Hâmit Zübeyir: “Bulgar Türklerinin eski tarihi”, Etnoğrafya, Folklor, Dil Tarih vd. Konularda Makaleler ve İncelemeler, Ankara 1974.
• MARCELLINUS, Ammianus: Roma Tarihi, Latinceden çev. Samet Özgüler, Historia y.,İstanbul 2019.
• MORAVCSIK, Gyula: Byzantinoturcica II, Sprachreste der Türkvölker quellen, Akademie Verlag, Berlin 1958, II.
• ORALTAY, Hasan - YÜCE, Nuri - PINAR, Saadet: Kazak Türkçesi Sözlüğü, TDAV y., İstanbul 1984.
• OSTROGORSKY, Georg: Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1981.
• RASONYI, Laszlo: Doğu Avrupada Türklük, haz. Yusuf Gedikli, Selenge y., İstanbul 2006.
• SÜMER, Faruk: Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, c. 1, TDAV y., İstanbul 1999.
• ŞEYH SÜLEYMAN EFENDI: Lügat-i Çağatayî ve Türkî-yî Osmanî, İstanbul 1298 [1880 - 81].
• TEKIN, Şinasi: İştikakçının Köşesi, Simurg y., İstanbul 2001.
• TEKIN, Talat: Tuna Bulgarları ve Dilleri, TDK, Ankara 1987.
• TEZCAN, Mehmet: “Hunların Anadolu’daki ilk görünüşleri: 359 tarihinde Amida kuşatmasında Kionitler”, 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlı’ya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, İzmir 2004.