XII.-XIII. YÜZYILDA AHLAT’IN COĞRAFÎ VE SİYASÎ SINIRLARI

Yıl 2022, Cilt: 131 Sayı: 258, 83 - 100, 20.06.2022

Emin Dalmiş

https://doi.org/10.55773/tda.1068704

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Ahlat, bulunduğu coğrafî konum itibariyle dağlık ve zorlu bir iklime sahip olmasına rağmen tarihin eski dönemlerinden itibaren ulaşım yollarının kavşağında bulunması gibi etkenlerden dolayı stratejik önem arz etmiştir. Şehrin kurucuları olarak bilinen Urartuların ardından Ahlat, birçok devlet ve kavim tarafından sürekli yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Şüphesiz Ahlat’ın coğrafî konumu sahip olduğu bereketli topraklar ve bol miktarda su kaynaklarının olması bundaki önemli nedenlerdendir. Şehir, Türklerin Anadolu’ya giriş kapısı olması bakımından da çok önemli bir yere sahiptir.
XII. yüzyılda Sökmenli (Ahlatşahlar) beyliğinin başkenti olan Ahlat, siyasî ve ticarî bakımdan en müreffeh olduğu devirdir. Bu beyliğin bir asırdan uzun süren hâkimiyeti sırasında Ahlat’ın siyasî sınırlarının bir ülke derecesinde genişlemiş olması son derece dikkat çekicidir. Uzun süren taht kavgaları ve tecrübeli devlet adamlarının idare edemediği Sökmenli hanedanlığına Eyyûbîlerin doğu kolu son vermiştir. Eyyûbîler de şehrin siyasî sınırlarını çok geniş bir alana ulaştırmışlardır. Bu çalışmada Ahlat’ın Ortaçağ’da coğrafî konumunun stratejik önemine dikkat çekilerek, siyasî sınırları harita üzerinde gösterilecektir. Ayrıca XII.-XIII. yüzyılda Ahlat’a bağlı şehir, belde ve kale gibi başka yerleşim yerleri Ortaçağ kaynaklarının işaret ettiği doğrultuda haritada belirtilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Ahlat, Şehir, Sökmenli, Eyyûbî

THE GEOGRAPHICAL AND POLITICAL BORDERS OF AHLAT IN THE XII-XIII. CENTURY

Öz

Although Ahlat, located in the Eastern Anatolia Region, has a mountainous and harsh climate due to its geographical location, it has been of strategic importance due to factors such as being at the crossroads of transportation roads since ancient times. After the Urartians, who are known as the founders of the city, Ahlat has been used as a permanent settlement by many states and tribes. Undoubtedly, Ahlat's geographical location, fertile lands and abundant water resources are among the important reasons for this. The city has a very important place in our history as it is the entrance gate of the Turks to Anatolia.
Ahlat, which was the capital of the Sokmanids (Ahlathsahs) principality in the XII. century, was the most prosperous in terms of politics and trade. During the rule of this principality for more than a century, it is extremely remarkable that the political borders of Ahlat expanded to the level of a country. The eastern branch of Ayyubids put an end to the Sokmanids dynasty, which could not be managed by long-lasting throne fights and experienced statesmen. Ayyubids also extended the political borders of the city to a very wide area. In this study, by drawing attention to the strategic importance of the geographical position of Ahlat in the Medieval, its political borders will be shown on the map. In addition, other settlements such as cities, towns and castles connected to Ahlat in the XII and XIII. centuries will be indicated on the map in the direction indicated by the Medieval sources.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Ahlat, Şehir, Sökmenli, Eyyûbî

Kaynakça

• Referans1, Eastmond, Antony, Tamta’s World The Life and Encounters of a Medieval Noblewoman from the Middle East to Mongolia, London 2017.
• Referans2, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Abdülmün‘im el-Himyerî, er-Ravzu’l-Mi’tar fi Haberi’l-Aktâr, thk. İhsan Abbas, Kahire, 1980.
• Referans3, Ebû Ubeyd Abdullah b. Abdulaziz el-Bekrî el-Endülüsî, Mu’cem Mâ’sta’cem min Esmâû’l-Bilâd ve’l-Mevazı’, I, Nşr. Mustafa es-Sekâ, Beyrut, trz.
• Referans4, Ebü’l-Abbas Şihabüddîn Ahmed b. Alî el-Kalkaşendî, Subhu’l-A’şa, III, Kahire, 1922.
• Referans5, Ebü’l-Fidâ, İmadûddîn İsmail b. Muhammed b. Ömer, Takvimü’l-Büldan, thk. M. Reinaud, Paris 1850.
• Referans6, Ebü’l-Kasım Abdullah b. Abdullah İbn Hurdazbih, el-Mesalik ve’l-Memâlik, thk. M. J. De Goeje, Leiden 1889
• Referans7, el-İmam Şehabeddin Ebî er-Rumî el-Bağdadî Yakut el-Hamevî, Mu‘cemu’l-Buldan, I, Beyrut 1977.
• Referans8, El-Ömerî, Mesâliki’l-Ebsâr fi Memâliki’l-Emsâr, II, Beyrut 1976.
• Referans9, Erzen, Afif, Doğu Anadolu ve Urartular, TTK Basımevi, Ankara, 1986.
• Referans10, Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, IV/I, Haz. Yücel Dağlı – Ali Kahraman, 2. Baskı, Yapı Kredi yayınları, İstanbul, 2010.
• Referans11, Grousset, Rene, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, çev. Sosi Dolanoğlu, Aras Yayınları, İstanbul, 2005.
• Referans12, Gül, Muammer, Ortaçağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul, 2010.
• Referans13, Hakim Abdulrahman Zober Babiry, Medinetû Halât (Helât) Dirasetu fi Tarihi es-Siyasî ve’l-Kadarî (493 – 641 / 1100 – 1243), Erbil 2005.
• Referans14, Hamdullah Ebû Bekr b. Muhammed Nasır Müstevî Kazvinî, Nüzhetü’l-Kulûb, nşr. Muhammed Debîr Siyâkî, Tahran 1958.
• Referans15, Hemedanî, Kitabûl-Buldan, Beyrut, 1996.
• Referans16, Herodotos, Tarih, 8. Basım, çev. Müntekim Ökmen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2012.
• Referans17, Hınz, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, Çev. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1990.
• Referans18, Honigmann, Ernest, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, çev. Fikret Işıltan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
• Referans19, İbn Haldun, Tarih el-İber, (I-V), thk. Halil Şahade, Süheyl Zekar, Beyrut, 2000.
• Referans20, İbn Haldun Mukaddime, Çev. Süleyman Uludağ, 16. Baskı, Dergah Yayınevi, İstanbul 2018.
• Referans21, İbn Hurdâzbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, Çev. Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2008.
• Referans22, İbn Rüsteh, Kitabu’l-Alâku’n-Nefîse, thk. M. J. De Goeje, Leiden 1982.
• Referans23, İbn Said el-Mağribî, Basitu’l-Arz fi’t-Tûl ve’l-‘Arz, thk. Juan Karnit Khinis, Tetouan, 1958.
• Referans24, İbn Vasıl, Ebû Abdullah Cemalüddin Muhammed b. Salim, Müferricû’l-Kurûb fî Ahbar Benî Eyyûb, III, thk. Cemaleddin eş-Şeyyal, 1957.
• Referans25, İbnu’l-Esir, el-Kamil fi’t-Tarih, XI, çev. Beşir Eryarsoy, Bahar Yayınları, İstanbul, 1991. Referans26, İbnü’l-Verdi, Haridet el-Acaib ve Feridet el-Garaîb, Kahire, 2007.