ENERJİ GÜVENLİĞİ BAĞLAMINDA TÜRKMENİSTAN ENERJİ DİPLOMASİSİ

Yıl 2025, Cilt: 137 Sayı: 271, 87 - 114, 28.02.2025

Bahar Özsoy

https://doi.org/10.55773/tda.1537126

Öz

Sovyetlerin dağılması ile bağımsızlığını kazanan Türkmenistan, Türkistan’nın en zengin rezervlere sahip ülkelerinden biridir. Özellikle doğal gaz rezervleri ile küresel enerji pazarını etkileyebilecek bir potansiyele sahip olmasına karşın iç ve dış politikadaki tercihler nedeniyle uzun yıllar enerji alanında etkin bir politika yürütülememiştir. Ülkenin ilk Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov’un otokratik yönetimi ve 1995 yılında alınan karar ile dış politikanın daimî tarafsızlık statüsü çerçevesinde yürütülmesi Aşkabat’ın enerji ihracatına bağımlı olan ekonomik gelişimini sınırlamıştır. 2006 yılında iktidara gelen Kurbankulu Berdimuhammedov açılım politikası ile iç ve dış siyasette bir değişim öngörmüştür. Son yıllarda önceki döneme kıyasla küresel siyasetle bir bütünleşmenin başlaması enerji diplomasisinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Rusya’ya olan bağımlılığın aşılarak İran ve Çin’e ihracatı mümkün kılan hatların tamamlanmasının yanı sıra AB ve Asya’ya ulaşan boru hatlarının yapımı da gündemdedir. Bu kapsamda özellikle Rusya-Ukrayna savaşı sonrası Türkmenistan Batı’ya entegre olma fırsatına sahipken Asya pazarında da Moskova ile karşı karşıyadır. Çalışma, Türkmenistan enerjisinin küresel alandaki rolüne ve Türkmen yönetiminin son yıllarda derinleştirdiği enerji diplomasisine odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkmenistan, Türkistan, Enerji diplomasisi, Enerji güvenliği

Kaynakça

• “Azerbaijan Sees Increase in Natural Gas Imports from Turkmenistan over 2023”. News.Az. 5 Mart 2024. Erişim Tarihi: 11.06.2024. https://news.az/news/-azerbaijansees-increase-in-natural-gas-imports-from-turkmenistan-over-2023.
• “Gazprom to Buy Central Asia Gas”. CNN, 10 Nisan 2003. https://edition.cnn.com/2003/BUSINESS/-04/10/russia.-gazprom.reut/.
• “The President of Turkmenistan Approves Draft Program of Economic Cooperation with Russia in 2021 – 2023”. Turkmenistan Altyn Asyr. 21 Mayıs 2021. Erişim Tarihi: 11.07.2024. https://turkmenistan.gov.tm/en/post/54587/- president-turkmenistan-approves-draft-program-economic-cooperationrussia-2021-2023%20.
• “Turkmenistan Ready to Accelerate TAPI Project Through Closer Cooperation with Partners”. Interfax. 25 Nisan 2024. Erişim Tarihi: 16.06.2024, https://interfax.com/newsroom/top-stories/101802/
• Afanasiev, Vladimir. “Iraq Steps Closer to Securing Large Natural Gas Deal with Turkmenistan”. Upstream. 11 Ekim 2023. Erişim Tarihi: 10.07.2024 https://www.upstreamonline.com/-production/iraq-steps-closer-to-securing-largenatural-gas-deal-with-turkmenistan/2-1-1532731.
• Aminjov, Farkhod. “Russia’s Evolving Energy Interests in Central Asia and Afghanistan”, CAISS, 2017.
• Annayev, Dzhumaguly. “Iran Attempts to Spin Major Ruling on Gas Payments to Turkmenistan”. Asia News. 7 Temmuz 2020. Erişim Tarihi: 11.06.2024. https://central.asia-news.com /en _ GB/ articles/ cnmi_ca /features /2020/07/07/feature-01.
• Assenova, Margarita; Ariel Cohen ve Wesley Hill. “Kazakhstan Could Lead Central Asia in Mitigating the World’s Energy and Food Shortages”. Atlantic Council. 28 Nisan 2023.
• Begenjov, Begench. “Türkmenistan’ın Enerji Politikası”. Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Bekdeş, Hasan. “5. Hazar Zirvesi: Yeni Düzenlemeler SD Analiz.” 2018. http://www.sde.org.tr/-genel/sd-analiz-5-hazar-zirvesi-yeni-duzenlemeler-analizi-6591.
• Bloomberg. “Rusya’nın Çin’e Enerji İhracatı Altı Ayda 46 Milyar dolara Ulaştı”. 23.07.2024. Erişim Tarihi: 24.07.2024. https://www.bloomberght-.com/rusyanin-cine-enerji-ihracati-alti-ayda-46-milyar-dolara-ulasti-2357051.
• BP. “Statistical Review of World Energy 2021” 70th edition. 2021. Erişim Tarihi: 13.07. 2024, https ://www .bp.com/ content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate / pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2021-fullreport.pdf.
• Buyar, Cengiz. “Çin, Türkistan’daki Varlığını Güçlendiriyor mu?”. Kriter 9, sy. 90 2024. Erişim Tarihi: 25. 07 2024. https://kriterdergi.com/dis-politika/cin-orta-asyadakivarligini-guclendiriyor-mu.
• Changzhi, Xu; Su Chang ve Chen Dongjie. “Turkmenistan Exploring More Devt Opportunities with China”. Global Times. 18 Ocak 2024. Erişim Tarihi: 12.06.2024.https://www.globaltimes.cn/-page/202401/1305675.shtml
• Commission of the European Communities. Second Strategic Energy Review: An EU Energy Security and Solidarity Action Plan, 2008. Brussels.
• Cutler, Robert M. “Trans-Caspian Gas Pipeline Gains Further Momentum”. 22 Mayıs 2019. Erişim tarihi: 24.07.2024. https://natoassociation.ca/trans-caspian-gaspipeline-gains-further-momentum/.
• Demirci, Onur. “Türkmenistan’da Enerji Sektörünün Makro Performans Üzerindeki Etkileri.” içinde Ekonomi ve Finans Politikaları Üzerine Çalışmalar II . ed. D. Eroğlu Sevinç ve H. Sevinç, 75-100. Gaziantep: Özgür Yayıncılık, 2023, 75-99.
• Energy Institute. “Statistical Review of World Energy 2024.” 73rd edition. 2024. Erişim Tarihi: 13.07.2024. https://www.energyinst.org/statistical-review.
• Eurasianet. “Uzbekistan, China Pledge to Boost Trade to $20Bln in “Near Future””. 24.01.2024. Erişim Tarihi: 13.07.2024. https://eurasianet.org-/node/91527.
• European Commission. “The EU and Central Asia: New Opportunities for a Stronger Partnership”. Joint Communication to the European Parliament and the Council, 2019.
• European Parliament. “Report on an EU Strategy for Central Asia”. 2007. https://www.europarl.europa.eu/-doceo/document/A-6-2007-0503_EN.pdf.
• Eurostat. “EU Imports of Energy Products-Latest Developments”. 29 Temmuz 2024, https://ec.-europa.-eu/eurostat/statistics.
• Handel, Michael. Weak States in the International System. London and New York: Routledge, 1990.
• Hayley, Andrew. “China’s Xi Unveils Grand Development Plan for Central Asia”. 19 Mayıs 2023. Erişim Tarihi: 11.07.2024. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/chinas-xi-calls-stable-secure-central-asia-2023-05-19/.
• Indeo, Fabio. “Independent Turkmenistan in the Reshaped Geopolitical Scenario: Foreign Policy, Energy Strategy and Security Issues”. Il Politico, Nuova Series 3, sy. 243 (2016): 165-194.
• International Energy Agency. “World Energy Outlook 2023”. 2023. Erişim Tarihi: 12.06.2024, https: //www.iea. org /search?q=World%20Energy%20Outlook%202023.
• Kanapiyanova, Zhuldyz. “Türkmenistan’ın Doğal Gaz İş Birlikleri ve Projeleri”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15 (2022): 225-242.
• Ketenci, Ayşegül. “Rusya’nın Ukrayna Müdahalesi (2022) ve Küresel Enerji Rekabetinin Yeni Odağı: Türkmenistan Doğal Gazı”. Current Perspectives in Social Sciences 28, sy. 4 (2024): 629-640.
• Khatib, Hisham. “Energy Security, World Energy Assessment: Energy and The Challenge of Sustainability.” In World Energy Assessment: Energy and The Challenge of Sustainability, ed. J. Goldemberg, 111–134. United Nations Development Programme, 2015.
• Kozma, Tamas. “Turkmen Natural Gas in the European Energy Security Discourse: Perceptions, Realities, Outlook”. OSCE Academy Policy Brief 53, 2020.
• Lee, Yusin. “Opportunities and Risks in Turkmenistan’s Quest for Diversification of its Gas Export Routes. Energy Policy 74 (2014): 330-339.
• Lelyveld, Michael. “Turkmenistan: Niyazov Seals Energy, Security Contracts with Russia”. 11 Nisan 2003. Erişim Tarihi: 13.06.2024. https://www.rferl.org-/a/1102912.html.
• Matveeva, Anna. “A New Opening for EU–Central Asia Relations?”. Carnegie Endowment for International Peace, 13 Nisan 2023. Erişim Tarihi: 13. 07. 2024. https://carnegieendowment.org/research/2023/04/a-new-opening-for-eu-central-asiarelations?lang=en.
• Musayev, Mayıs. “Azərbaycan-Türkmənistan Arasında Diplomatik Əlaqələrin Yeni Mərhələdə İnkişafı”, Tarix və Onun Problemləri 2, (2011): 140-145.
• Mykytchuk, N. ve V. Hanko. “Energy Factor in China-Turkmenistan Relations”. Epistemological Studies in Philosophy, Social and Political Sciences 1, sy. 1-2 (2018): 96-106.
• Oil&Gas Journal. “GCA: Turkmenistan’s Iolotan Gas Field is World’s Second-Largest”. 13. 10.2011. Erişim tarihi: 12. 07. 2024. https://www.ogj.com/-explorationdevelopment/reserves/article/-17266102-/gca-turkmenistans-iolotan-gas-field-is-worldssecond-largest.
• Örmeci, Ozan ve Sina Kısacık. “Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Enerji Güvenliği Politikaları Çerçevesinde Çin-Rusya İlişkilerini Anlamak”. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 2, sy.1 (2021): 1-24.
• Özsoy, Bahar. “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Asiyanın Türkdilli Dövlətləri ilə Münasibətləri”. Doktora Tezi, Bakü Devlet Üniversitesi, 2021.
• Özsoy, Bahar. “Rusya-Ukrayna Savaşı Gölgesinde AB Enerji Politikaları ve Türk Devletleri”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 25, (Özel Sayı, 2023): 43-66.
• Pannier, Bruce. “Analiz: Türkmenistan we Azerbaýjan Hazar Ýatagy Üstündäki 30 Ýyllyk Dawany Çözdi”. Azatlyk Radiosy. 23 Ocak 2021. Erişim Tarihi: 11.07.2024. https://www.azathabar.-com/a/31064740.html.
• Pannier, Bruce. “Pannier: Russia is Pushing Turkmenistan Out of the Natural Gas Market”. Intellinews. 24 Mayıs 2024. Erişim Tarihi: 12.07.2024. https://www.-intellinews.com/pannier-russia-is-pushing-turkmenistan-out-of-the-natural-gasmarket-326833/.
• Pirani, Simon. “Let’s Not Exaggerate: Southern Gas Corridor Prospects to 2030.” OIES PAPER NG 135, Oxford Institute for Energy Studies, 2018.
• Putz, Catherine. “Turkmenistan Completes East-West Pipeline: What’s next?”. The Diplomat. 29 Aralık 2015.
• Re: Russia. “Gravity News: In 2023, China Became the Dominant Economic Partner for Central Asia”. 27 Şubat 2024. Erişim Tarihi: 13.07.2024. https://re-russia.net/en/review/688/.
• Robinson, Therese. “Europe’s Efforts to Cut Reliance on Russian Energy Supplies Exceeding Expectations.” Review Finds. 30 Mayıs 2024. Erişim Tarihi 11.07.2024, https://naturalgasintel.com/news/europes-efforts-to-cut-reliance-on-russian-energysupplies-exceeding-expectations-review-finds/.
• TradeMape. “List of Products Exported by Turkmenistan”. Erişim Tarihi 18.07.2024. https://www.trademap.org-/Product_SelCountry-_TS.aspx?nvpm
• Turan, İshak. “Turkmenistan’s Energy Independence Policy Regarding Sino-Russian Competition: The Role of Permanent Neutrality in the New Great Game”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 8, sy. 2 (2021): 332-349.
• UNDP. “Human Development Report 2023-2024”. 13.03.2024. Erişim Tarihi 12.06.2024. https://hdr.undp.org/content/-humandevelopment-report-2023-24.
• UNDRR. Turkmenistan: National Climate Change Strategy 2012. Erişim Tarihi: 12.07.2024. https://www.preventionweb.net-/publication-/turkmenistan-nationalclimate- change-strategy-2012.
• UNECE. Türkmenistan policy brief. March 2024. Erişim Tarihi: 08.07.2024. https://unece.org/sites/default/files/2024-07/turkmenistan-policy-brief%20%283%29.pdf.
• Ussanepesov, Shohrat. “Ekonomik Açıdan Türkmenistan’ın Doğal Gaz Sektörüne Genel Bir Bakış”. Yüksek Lisans tezi Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2008.
• Xie, Zhihai. “China’s Energy Infrastructure Development in Central Asia and Its Impact on Regional Energy Supply and Geopolitics”. Journal of Inter-Regional Studies: Regional and Global Perspectives 4 (2021): 1-14. Yergin, Daniel. “Ensuring energy security”, Foreign Affairs 85, sy. 2 (2006): 69-82.
• Yılmaz, Sefer ve Duhan K. Kalkan. “Enerji Güvenliği Kavramı: 1973 Petrol Krizi Işığında Bir Tartışma”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi 1, sy. 3 (2017): 169-199.
• Zhou, Qiang; Ze O ve Yu Yang. “Energy Geopolitics in Central Asia: China’s Involvement and Responses”. Journal of Geographical Science 30, sy. 11 (2020): 1871-1895.