‘Manas Destanı’nda ‘Türkü Til’ Kavramı (The ‘Türkü Til’ Concept in ‘Manas Epic’)

Year 2016, Issue: 41, 203 - 223, 15.05.2016

Nurdin Useev

Abstract

Araştırmacılar tarafından Türk boy ve topluluklarının ansiklopedisi olarak değerlendirilen

‘Manas Destanı’nın S. Orozbakov varyantında Türklük bilinci ve Türk

kimliği ile ilgili birçok husus vardır. Bunlardan biri ‘Türkü/Türki til, Türk tili, Türktün

tili, Türkünün tili’ kavram işaretleri ile verilen genel ‘Türk dili’dir. Makalemizde işte

bu kavram işaretleri metinlerde taranmış, bu metinlerin analizi yapılarak destandaki

‘Türkü dil’in özellikleri dokuz maddede özetlenmiştir. Örneğin, destandaki ‘Türkü

dil’ bütün Türk halklarına ait olan genel Türk dili olup, Kırgız Türkçesi bunun bir

dalıdır. S. Orozbakov ‘Türkü dil’i temiz tutmaya çalışmakta; dolayısıyla bazı kelimelerin

(alçak dağ, aybalığı, ileki) Türküçö/Türkçe karşılıklarını (adır, boştolu, dastar)

vermektedir. Bundan başka ‘Türk dili’nin ortaya çıkış tarihi destanlara özgü bir şekilde

saptanmaya çalışılmıştır. Yabancı yerde yaşayan Üsön’ün dilinden Türklerin ana

diline, Türkü dile olan özlemi ve sevgisi dile getirilerek ana dilini koruma ve oğullarına

öğretme çabası gösterilmiştir. Bundan başka ‘Türkü dil’in yazıda kullanıldığı

Manas’ın kumbeti yapılırken oraya Arapça, Farsça ve Türküce cümlelerin kazındığı

söylenerek belirtilmiştir.

There are many issues related to Turkish identity and the Turkish consciousness

in the S. Orozbakov’s variant of ‘Manas Epic’, which is evaluated by researchers as

the encyclopedia of the Turkish people. One of them is the general Turkish language

given by the expression as Türkü/Türki til, Türk tili, Türk tili, Türkünün tili. These

expressions have been scanned. The analysis of these texts has been made and characteristics

of Türkü language as nine items have been summarized. For example,

the Türkü language in the ‘Manas Epic’ is a general Turkish language belonging to

all Turkic tribes, the Kyrgyz Turkish is a branch of this general Turkish language. Q. Orozbakov tries to keep clean Türkü language, thus he gives the Turkish equivalents

(adır, boştolu, dastar, tükköyü) of some words (low mountains, sea calf, turban, mammoth).

Furthermore, the history of Turkish language’s appearance has been studied

to determine in terms of epic history in a unique way.

Keywords

‘Manas Destanı’, Türkü til, genel Türk dili, S. Orozbakov, Türklük, ‘Manas Epic’, Türkü language, general Turkish language, Turkish identity

References

• YILDIZ, Naciye (1995), “Manas Destanı’nda Hoşgörü”, Millî Folklor 26, (Yaz), s. 47-50.
• TOPARLI, Recep vd. (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara, TDK Yayınları.
• TEKİN, Talat (2007a), “Türk Şiveleri Mi, Türk Dilleri Mi?”, Türkoloji Eleştirileri, 2. ve genişletilmiş baskı, (Yayımlayan: Mehmet Ölmez), Ankara, Simurg Yayınları, s. 286-290.
• MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (2014), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), VIII. ve IX. kitaplar, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
• MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (2014), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), VII. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
• MUSAEV, Samar ve Mederalieva, C. (Haz.) (2006), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), V. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
• MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), IV. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
• MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), III. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
• MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), II. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
• MUSAEV, Samar vd. (Haz.) (1995), Manas: baatırdık epos (S. Orozbakov), I. kitap, Bişkek, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları.
• KARAHAN, Leyla (2011), “Tarih Boyunca Türk Dilinin Yayılma Alanları”, Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara, s. 13-28.
• GÜRSOY NASKALİ, Emine (1995), “Manas Destanında Soy-Dil-Din Üçgeni”, Bozkırdan Bağımsızlığa Manas (Yayına hazırlayan: Prof. Dr. Emine Güsroy-Naskali), Ankara, TDK Yayınları, s. 288-294.
• GEYİKOĞLU, Hasan (2001), “Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği’ndeki Türklerin Millî Duygularına Etkisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 6, s. 201-207.
• ERCİLASUN, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014), Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara, TDK Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. (2007b), “Dilimizin Adı”, Makaleler: Dil-Destan-Tarih-Edebiyat (Yayına hazırlayan: Ekrem Arıkoğlu), Ankara, Akçağ Yayınları, s. 15-38.
• ERCİLASUN, A. B. (2007a), “Türk Dünyası ve Türk Dili: Geçmiş ve Hedefler’, Makaleler: Dil-Destan-Tarih-Edebiyat (Yayıma hazırlayan: Ekrem Arıkoğlu), Ankara, Akçağ Yayınları, s. 391-397.
• ÇERİBAŞ, Mehmet (2012), “Manas Destanı’nın Sagımbay Orozbakov Varyantında Aidiyet Duygusu ve Türk Kimliği”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 196, (Şubat), s. 201-228.
• BLAGOVA, G. F. (1973), “Variyantnıye Zaimstvovaniya Turok-Tyuk i İh Leksiçeskoye Obosobleniye v Russkom Yazıke (K Stanovlenii Obobşayuşego İmeni Tyurkoyazıçnıh Narodov)”, Tyurkologiçeskiy Sbornik-1972, s. 93-140.
• ARİSTOV, N. A. (2003), Trudı Po İstorii i Etniçeskomu Sostavu Tyurkskih Plemen, Bişkek, İlim.