Suvarṇaprabhāsa-Sūtra’nın Eski Uygurca ve Çince Çevirileri Üzerine Bir Değerlendirme (15. Bölüm 149-171. Satırlar Arası)

Year 2020, Issue: 49, 185 - 210, 16.03.2020

Hüsnü Çağdaş Arslan

https://doi.org/10.24155/tdk.2020.134

Abstract

Bu çalışmada, Mahāyāna Budizmine (大乘佛教 Dàshèng Fójiào) ait
bir sutra kitabı olan ve Yì Jìng tarafından Çinceye, Şingko Şeli Tutung
tarafından Çinceden Eski Uygurcaya çevrilen Sanskritçe Suvarṇaprabhāsa-
sūtra’nın, Eski Uygurca bilinen adıyla Altun Yaruk (Altın Işık) Sutrası’nın,
sarasvati atl(ı)g t(e)ŋri kızı ötüg ötünmek “Sarasvati adlı tanrıça(
nın) ricada bulunması (/arz edişi)” başlığını taşıyan 15. bölümünün
149-171. satırları arasında kalan parçaları ele alınmıştır. Özellikle bugüne
kadar çeviri bilimi içerisinde tartışılagelen “verbum e verbu, sözcüğü
sözcüğüne çeviri mi olmalı yoksa sensum exprimere de sensu, anlamın
çevirisi mi olmalı?” soruları temelinde iki çeviri metin göz önüne alınmış
ve karşılaştırmalı bir değerlendirmenin yapılması amaçlanmıştır. Bununla
birlikte, Eski Uygurca metinde geçen toyın, nom ėligi vb. ile Çince
metinde geçen 呪 zhòu, 菩提 pútí vb. gibi Budizmin temel kavramlarından
bazılarının kısaca açıklanması ve bu örneklem temelinde Şingko Şeli
Tutung’un çeviri tutumuyla ilgili bazı çıkarımlara ulaşılması da amaçlanmıştır.
Burada öncelikle konuyla ilgili kuramsal bilgiler sunulmuştur.
Ardından, çalışmada izlenen yol metin karşılaştırması olduğundan, Altun
Yaruk’un 15. bölümünün 149-171. satırları arasındaki parçanın Eski
Uygurca-Çince karşılaştırmalı çeviri metinleri ile Türkiye Türkçesine
aktarmaları sırasıyla verilmiştir ve metinlerle ilgili açıklamalar yapılarak
karşılaştırmalı değerlendirmenin sonuçları sunulmaya çalışılmıştır.
Ayrıca araştırmacıların konuyla ilgili belgelere rahatça ulaşabilmesi için Turfanforschung
Digitales Turfan-Archiv’den [Turfan Araştırmaları Dijital
Turfan Arşivi] ve Radlov-Malov yayınından alınan fragmanlar, yazının
sonunda bulunan ekler kısmında verilmiştir.

Keywords

Eski Türkçe, Eski Uygurca, Çince, çeviri bilimi, Altun Yaruk

An Evaluation on the Old Uighur and Chinese Translations of Suvarṇaprabhāsa-sūtra (Between 149th-171st Lines of 15th Chapter)

Abstract

In this study, the remaining part between 149th-171st lines of Chapter
15 titled as sarasvati atl(ı)g t(e)ŋri kızı ötüg ötünmek “the requesting
(/presentation) of the goddess named as Sarasvati” is discussed of the
sutra book named in Sanskrit Suvarṇaprabhāsa-sūtra, which was a sutra
book of Mahāyāna Buddhism (大乘佛教 Dàshèng Fójiào) and translated
into Chinese by Yì Jìng and from Chinese into Old Uighur by Shingko
Sheli Tutung, known with its Old Uighur name, Altun Yaruq (Golden
Light) Sutra. The aim of this study is to make a comparative evaluation by
considering two translation texts on the basis of such questions as “Should
the translation be verbum e verbu, the word for word or sensum exprimere
de sensu, the translation of meaning?” However, it is also aimed to briefly
explain some of the basic concepts of Buddhism such as toyın, nom ėligi
etc. in the Old Uighur text and 呪 zhòu, 菩提 pútí etc. in the Chinese text,
and to reach some conclusions about the translation attitude of Shingko
Sheli Tutung on the basis of this sample. Firstly, theoretical information
about the subject is presented here. Then, since the path followed in the
study was text comparison, the texts of comparative translation in Old
Uighur & Chinese of the part between 149th-171st lines of the 15th Chapter
of Altun Yaruq and the translations of these texts into Turkish in Turkey
were given respectively. Later, the explanations about the texts were made
and the results of the comparative evaluation were tried to be presented.
In addition, the fragments from Turfanforschung Digitales Turfan-Archiv
[Turfan Research Digital Turfan Archive] and Radlov-Malov publication
are given in the appendix section at the end of the article so that the
researchers can easily access the relevant documents.

Keywords

Old Turkic, Old Uighur, Chinese, translation studies, Altun Yaruq

References

• Arslan, H. Ç. (2016). Uygur ve Karahanlı Türkçesinde İtaat Kavramı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (BAP YL Tez Projesi: SYL-2016-7141). Adana.
• Arslan, H. Ç. (2017). “Eski Uygur Türkçesinin Manihaist Dönem Metinlerinde Yetke Kavramı”. International Journal of Language Academy, Volume 5/4 August, Special Issue, 348-373, 2017. Finland. DOI Number: http://dx.doi.org/10.18033/ijla.3707.
• Arslan, H. Ç. (2018a). “Altun Yaruk, Sekizinci Kitap”. Türk Dili Dergisi, 793, Cilt CXIV, Ocak 2018, 104-107. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan, H. Ç. (2018b). “Eski Uygur Türkçesi Budist Metinlerdeki Sanskritçe Kökenli Bazı Özel Adlar Üzerine”. II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Kongresi Bildiri Tam Metin Kitabı Filoloji ve Edebiyat. Prof. Dr. A. Deniz Abik (Ed.). Adana/Türkiye, 4-5 Mayıs 2018, 98-115. Akademisyen Kitabevi.
• Buswell, R. E. Jr. (Ed.). (2004). Encyclopedia of Buddhism (Volume 1 A-L). New York: Macmillan Reference USA.
• Arslan, H. Ç. (2018c). “Eski Uygur Türkçesinde “İnanan” Kavramı”. “Türk Dünyası: Türkistan Tarihi” Konulu Uluslararası Konferans, Türkistan/Kazakistan, 11-12 Mayıs 2018, 58-74.
• Arslan, H. Ç. (2018d). “Eski Uygur Türkçesinde “Kötülük Bildiren” Kavramlar Üzerine”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, 18/1, 195-214. Austin, J. L. (1962). How to do things with words. Oxford: OUP.
• Bühler, K. (1965). Sprachtheorie, Die Darstellungsfunktion der Sprache (2. bs.). Stuttgart: Gustav Fischer Verlag.
• CJBD [Oriental Outpost Free Online Chinese/ Japanese/ Buddhist Dictionary] (2019). https://www.orientaloutpost.com/dictionary.php?q=%E7%BE%A9%E6%B7%A8. (Erişim tarihi: 02.07.2019).
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Çetin, E. (2012). Altun Yaruk Yedinci Kitap Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin. Adana: Karahan Kitabevi.
• Edgerton, F. (1993). Buddhist hybrid Sanskrit grammar and dictionary volume II: Dictionary. (Reprinted). Delhi: Motilal Bnarsidass.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Göktürk, A. (1994). Çeviri: Dillerin dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Halliday, M. A. K. (1970). “Language structure and language function”. J. Lyons (Ed.). New Horizons in Linguistics içinde, 140-165. Harmondsworth: Penguin.
• Halliday, M. A. K. (1971). “Linguistic function and literary style”. S. Chatman (Ed.). Literary Style: A Symposium içinde, 330-368. London: OUP.
• Halliday, M. A. K. (1973). Explorations in the function of language. London: Edward Arnold.
• Hamilton, J. R. (1984). “Les Titres Šäli et Tutung en Ouïgour”. Journal Asiatique, Tome 272, 425-437. Paris.
• Hieronymus, S. (1854). “Epistola LVII. Ad Pammachium. De optimo genere interpretandi”. In: HIERONYMUS SANCTUS: Traditio catholica: Saeculum V, Annus 420. Sancti Eusebii Hieronymi Stridonensis Presbyteri Opera omnia. Auccurante et denuo recognoscente J.-P. Migne / Migne, Jaques Paul (Hrsg.). Bd. 1. Parisiis: Migne, 1854 (Patrologiae cursus completus, Ser. Lat.: Patrologiae Latinae Tomus XXII).
• Hieronymus, S. (1973). “Brief an Pammachius”. Hans Joachim Störig (Ed.). Das Problem der Übersetzung (3. bs.) içinde 1-13. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft (Wege der Forschung 8).
• Jakobson, R. (1964). “Linguistics and poetics”. (2. bs). T. A. Sebeok (Ed.). Style in Language içinde, 350-377. Cambridge/Mass.
• Jakobson, R. (1966). “On linguistic aspects of translation”. (2. bs). R. A. Brower (Ed.). On Translation içinde, 232-239. New York.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lawendowski, B. P. (1978). “On semiotic aspects of translation”. T. A. Sebeok (Ed.). Sight Sound and Sense içinde, 264-282. Bloomington: Indiana University Press.
• Ludskanow, A. (1975). “A semiotic approach to the theory of translation”. Language Sciences, April 35, 5-8.
• Ludvik, C. (2007). Sarasvatī, riverine goddess of knowledge: From the manuscript-carrying Vīṇā-player to the weapon-wielding defender of the dharma. Leiden-Boston: BRILL. Nadelyayev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Neubert, A. (1968). “Pragmatische Aspekte der Übersetzung”. A. Neubert (Ed.). Grundfragen der Übersetzungswissenchaft içinde, 21-33. Leipzig: VEB Verlag Enzyklopädie Leipzig.
• Newmark, P. (1981). Approaches to translation. Oxford: Pergamon Press.
• Nobel, J. (1958). Suvarṇaprabhāsottamasūtra. Das Goldglanz-Sūtra; ein Sanskrittext des Mahāyāna-Buddhismus: I-Tsing’s chinesische Version und ihre tibetische Übersetzung. Bd. 1. I-tsing’s chinesische Version Übersetz, eingeleitet, erläutert und mit einem photomechanischen Nachdruck des chinesischen Textes versehen. Leiden: E. J. Brill.
• NTI [The Nan Tien Institute (NTI) Buddhist Text Reader (NTI Reader)] (2019). http:// ntireader.org/. (Erişim tarihi: 28.06.2019)
• Ogden, C. K. ve Richards, I. A. (1972). The meaning of meaning (10. bs.). London: Kegan Paul.
• Radlov, V. V. ve Malov, S. Y. (1913-1917). Suvarṇaprabhasa (sutra zolotogo bleska), tekst, uygurskoy redaktsii. Bibliotheca Buddhica XVII. Sankt Peterburg.
• Raschmann, S. C. (2005). Alttürkische Handschriften Teil 7. Berliner Fragmente Des Goldglanz-Sūtras. Teil 3: Sechstes bis Zehntes Buch Kolophone, Kommentare und Versifizierungen Gesamtkonkordanzen. Franz Steiner Verlag Stuttgart.
• Reiss, K. (1971). Möglichkeiten und Grenzen der Übersetzungskritik. München: Hueber Verlag.
• Reiss, K. (1983). Texttyp und Übersetzungsmethode: der Operative Text (2. bs.). Heidelberg: J. Gross Verlag.
• Reiss, K. ve Vermeer, Hans Josef (1984). Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
• SAT [The SAT Taishō Shinshū Daizōkyō Text Database] (2019). http://21dzk.l.u-tokyo. ac.jp/SAT/index_en.html. (Erişim tarihi: 28.05.2019).
• Schleiermacher, F. (1973). “Über die verschiedenen Methoden des Übersetzens”. H. J. Störig (Ed.) Das Problem der Übersetzung (3. bs.) içinde, 38-70. Darmstadt: Wissenschaftlich Buchgesellschaft.
• Searle, J. R. (1969). Speech acts. An essay in the philosophy of language. Cambridge: CUP. Störig, H. J. (Ed.) (1973). Das Problem der Übersetzung (3. bs). Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft (Wege der Forschung 8, 1963 (1. bs.).
• Tezcan, S. (1984). “Uygur edebiyatı”. Türk Ansiklopedisi, Cilt: 33, 129b-130a.
• Turfanforschung Digitales Turfan-Archiv (2019). Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften in der Staatsbibliothek zu Berlin - Preussischer Kulturbesitz Orientabteilung. Berlin: http://turfan.bbaw.de/dta/u/dta_u_index.htm. (Erişim tarihi: 25.05.2019).
• Wilss, W. (Ed.) (1980). Semiotik und Übersetzen. Tübingen: Gunter Narr Verlag.
• Wilss, W. (1982). The science of translation. Problems and methods. Tübingen: Gunter Narr Verlag.
• Yabla (2019). https://chinese.yabla.com/. (Erişim tarihi: 28.06.2019).