Fatima Gabitova’nın Edebî Eserlerinin Merceğinden Bir Yaşam ve Bir Dönem

Year 2025, Issue: 60, 171 - 196, 30.10.2025

Gül Banu Duman

Abstract

Fatima Gabitova, Kazak edebiyatı tarihinde kıymeti çok bilinmeyen bir isimdir. Onun adı daha çok eşleri ile birlikte anılır. Kazak edebiyatının üç önemli ismi Bilal Süleyev, İlyas Jansügirov ve Muhtar Avezov’un eşi olmuş, adından onların ilham perisi diye söz ettirmiştir. Stalin döneminin siyasi baskıları sebebiyle edebî yönünü yeterince gösterememiş olan Gabitova’nın kıymeti, bağımsızlıktan sonra daha iyi bilinmiştir. Bağımsızlıktan sonra adına iki kitap çıkmış, hakkında çok sayıda makale yayımlanmıştır. Lirik tarzdaki şiirleri, edebî içerikli makaleleri, sanatsal çevirileri, mektupları, kaleme aldığı günce ve hatıraları ile o da bir edebî şahsiyettir. Fatima Gabitova’nın Kazak edebiyatına en önemli katkılarından biri eşi İlyas Jansügirov’a ait edebî mirası, arşivini, el yazmalarını siyasi baskıya rağmen koruması ve gelecek kuşaklara ulaştırmasıdır. Bunun yanında kaleme aldığı günce ve hatıralarında 1920’li-1930’lu yılların edebiyat ortamları ve önde gelen edebî şahsiyetleri hakkında bilgiler yer alır. Günce ve hatıralarında, başta eşleri Bilal Süleyev, İlyas Jansügirov, Muhtar Avezov olmak üzere Ahmet Baytursınov, Säken Seyfullin, Beyimbet Maylin ve Oraz Jandosov gibi birçok önemli isim hakkında dikkat çekici bilgiler sunar. Bu günce ve hatıraların bir diğer önemli tarafı Stalinizm terörüne bir kapı aralaması, yaşananlara ışık tutmasıdır. Kaleme aldığı şiirlerinde de yine kendi hayatını anlatır. Fatima Gabitova’nın şiirlerinde aile meseleleri, çocukları, acılı yaşantısı ve Stalin’in yarattığı siyasi baskı dönemi ağırlıklı konulardır.

Keywords

Kazak edebiyatı , Fatima Gabitova , Bilal Süleyev , İlyas Jansügirov , Muhtar Avezov

A Life and an Era Through the Perspective of Fatima Gabitova’s Literary Works

Abstract

Fatima Gabitova is an underappreciated figure in the history of Kazakh literature. Her name is often associated with her husbands. She was the wife of three prominent figures in Kazakh literature— Bilial Suleev, Il’ias Dzhansugurov, and Mukhtar Auezov —and was referred to as their muse. Gabitova, whose literary talents were overshadowed by the political repression of the Stalin era, gained greater recognition after Kazakhstan’s independence. Following independence, two books were published in her name, and numerous articles have been written about her. She is recognized as a literary figure in her own right for her lyrical poetry, literary articles, artistic translations, letters, diaries, and memoirs. One of Fatima Gabitova’s most significant contributions to Kazakh literature was her preservation of the literary heritage, archive, and manuscripts of her husband, Ilyas Jansugirov, despite political repression, ensuring their transmission to future generations. She ensured that this legacy was passed down to future generations. In addition, her diaries and memoirs provide valuable insights into the literary milieu and prominent literary figures of the 1920s and 1930s. In these writings, she offers detailed information about many influential individuals, including Ahmet Baytursinov, Saken Seyfullin, Beyimbet Maylin, and Oraz Dzhandosov, as well as her husbands— Bilial Suleev, Il’ias Dzhansugurov, and Mukhtar Auezov. Another important aspect of these diaries and memoirs is that they offer a window into the terror of Stalinism and shed light on the events of the period. In her poems, she also describes her own life. The primary themes of her poetry include family issues, her children, her painful life, and the period of political repression under Stalin. This study examines Gabitova’s life, literary personality, and the realities of life reflected in her works through the perspective of her literary heritage.

Keywords

Kazakh literature , Fatima Gabitova , Bilial Suleev , Il’ias Dzhansugurov , Mukhtar Auezov

References

• Amanhan, Ä. (1998). Ölmes ömir, öşpes ğumır. Örteñde Öngen Gül.
• Atamura Blackwood, M. A. (2016). Fatima Gabitova: Repression, subjectivity and historical memory in Soviet Kazakhstan. Central Asian Survey, 36(1), 1-18.
• Çınar, A. A. (1997). Muhtar Avezov ve sanatının kaynağı. Bilig, 5(Bahar), 11- 19.
• Dökeyev, B. (2017, 17 Mart). Keñes äyeliniñ kalıbına sıymağan Fatima Gabitova. Central Asian analytical network. https://www.caa-network.org/archives/9079
• Gabitova, F. (1998). Örteñde öngen gül: Ölender, proza, estelikter, kündelikter, khattar, pikirler, oylar. Atamura.
• İmangazinov, M. (1998). Aruw äyeldiñ jan sırı. Örteñde öngen gül. Atamura
• Januzakova, M. (Haz.) (2010). Fatima: Dnevniki, vospominaniya, stikhi, stat’i, interv’iyu. Jibek Jolı.
• Omarova, A. (2022, 26 Ekim). Obojjyonnaya Vremenem. Checkpoint. https:// www.check-point.kz/publication?id=742
• Oñğarova, M. (2012, 26 Temmuz). Üş arıstın jubayı bolgan Fatima. Massaget. https://massaget.kz/negeli-mir/ush-aryistyin-jubayyi-bolgan-fatima-3165/
• Şaşkova, L. (2010, 26 Ekim). Fatima Gabitova: jizn’- legenda. Kazakhstanskaya Pravda. https://nomad.su/?a=15-201010260014
• URL 1: https://alash.semeylib.kz/?page_id=2333&lang=ru (Alash Semey Kütüphanesi, Abay Bölgesi Kültür, Dil Geliştirme ve Arşiv İşleri Dairesi’ne bağlı Belediye Devlet Kurumu) (Erişim tarihi: 11.12.2024)
• Yazbahar, Z. ve Çelik, A. (2023). Bir uyumsuzun notları: Tomris Uyar’ın güncelerine yansıyan çocukluk ve gençlik hatıraları. Mavi Atlas, 11(2), 335-348.