Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi Adlı Eserinin Çevirisinde Anlam Kayıpları Sorunu

Year 2025, Issue: 60, 197 - 216, 30.10.2025

Muhittin Gümüş , Gülsanam Abduvaliyeva

Abstract

Edebî eserlerin, edebî metinlerin, kaynak dilden hedef dile aynı anlamı, aynı üslubu ve aynı edebî duyguyu vererek, eş değer sözcüklerle kültürel ve anlamsal kayıplara yol açmadan aktarılmasını gerektiren çeviri türüne edebî çeviri denmektedir. Edebî çeviride, metnin içeriğiyle sahip olduğu söz varlığı, üslup özellikleri, söz dizimi çeşitliliği gibi dilin yapısal niteliklerinin hedef dile aktarılması gerekmektedir. Her çeviri türünde olduğu gibi edebî çeviri sürecinde de diller arası ve kültürler arası farklılıklar nedeniyle anlam kayıpları olabilmektedir. Çeviride eş değerliğin eksiksiz sağlanması, kültürel unsurların ve temel mesajın doğru iletilmesi çevirmenlerin başarısına bağlıdır. Ancak ters durumlarda ise çevirmenin tercihlerinden kaynaklanan nedenlerle bazı anlam kayıpları oluşmaktadır. Kaynak dilden değil de çeşitli nedenlerle ara dilden yapılan çevirilerde çok büyük anlam kayıpları söz konusu olmaktadır. Çeviri dünyasında ara dilden yapılan çevirilerin sayısı da az değildir. Türk dünyasının büyük yazarı Cengiz Aytmatov’un eserlerinin çoğu Türkçeye çevrilmiş olup bunların önemli bir kısmı kaynak dil Rusça yerine ara dilden (Fransızca) tercüme edilmiştir. Bu makalede, Refik Özdek tarafından Fransızcadan Türkçeye çevirisi yapılan Aytmatov’un Beyaz Gemi adlı eserlerindeki çeviri kayıpları tespit edilmiş, yorumlar yapılmış ve alternatif çeviri örnekleri sunulmuştur.

Keywords

Beyaz Gemi , anlam kayıpları , ara dilden çeviri , edebî çeviri , çeviri eleştirisi

The Problem of Loss of Meaning in Cengı̇z Aytmatov’s White Ship

Abstract

Literary works, literary texts, the same meaning, the same style from the source language to the target language and giving the same literary feeling, cultural and semantic with equivalent words literary translation is a type of translation that requires transfer without loss. is also called translation. In literary translation, the content of the text and its vocabulary, style structural features of the language such as features, syntactic diversity of the target language language. As in all types of translation, literary translation in the process, loss of meaning due to inter-linguistic and intercultural differences can happen. Ensuring complete equivalence in translation, cultural elements and the correct transmission of the basic message depends on the success of the translators. But the reverse in some cases, for reasons arising from the translator’s preferences, some meaning losses occur. The translation is not from the source language but from the intermediate language for various reasons. translations are subject to great loss of meaning. Search in the world of translation The number of translations from the language is not small. Great writer of the Turkic world most of Chingiz Aitmatov’s works have been translated into Turkish and an important part of thempartly translated from an intermediate language (French) instead of the source language Kyrgyz or Russianhas been published. In this article, the translation from French into Turkish by Refik Özdekthe translation losses in Aytmatov’s The White Ship were identified. The results are analysed, comments are made and alternative translation examples are presented.

Keywords

The White Ship , loss of meaning , translation from an intermediate language , literary translation , translation criticism

References

• Akın, C. (2015). Cengı̇z Aytmatov’un eserlerı̇nde vı̇cdan. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(4), 1561-1567.
• Akın, C. (2020). Manas Ansiklopedisi’nde özolgu ifadeleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 49, 211-222.
• Akın, C. (2021). Cengiz Aytmatov’un Birinçi Mugalim adlı eserine özolgusal bir yaklaşım denemesi. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 10(24), 118-128.
• Arıkoğlu E., Alimova C., Askarova R. ve Selçuk B. K. (2017). Kırgızca-Türkçe sözlük (C I-II). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
• Aydın, M. (2020). Cengiz Aytmatov’un son eserlerinin Türkçeye çevirileri üzerine. Aydın, M., Kuran Ş. B. ve Gündoğdu, A. (Ed.). Cengiz Aytmatov 90 yaşında Samsun’da-Issık Göl’den Karadeniz kıyılarına içinde (s. 87-96).
• Aytmatov, C. (2012). Beyaz gemi (R. Özdek, Çev.). Ötüken. Aytmatov, C. (2008). Polnoe soçinenıy v 8.t. Bank.
• Aytmatov, Ç. (2009). Aytmatov 3. Tom. Biyiktik.
• Can, B. (2023). Mısırlı yazar Necîb Mahfûz’un romanlarının İngilizce ara dil kullanılarak yapılan çevirilerinde argo ifadeler, deyimler ve özel adların çevirisi üzerine bir inceleme. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Filoloji ve Çeviribilim Dergisi, 5(2), 123-143.
• Göz, K. (2004). Aytmatov’un gölgedeki mütercimi. Cengiz Aytmatov doğumun 75. yılı için armağan içinde (s. 109-124). Manas Üniversitesi.
• Göz, K. (2018). Aşım Cakıpbekov, Türk edebiyatı isimler sözlüğü içinde. Ahmet Yesevi Üniversitesi. https://teis.yesevi.edu.tr/+madde-detay/asim-cakipbekov
• İbraimov, O. (2018). Devrinin büyük yazarı Cengiz Aytmatov-Hayatı ve edebî kişiliği. Bengü Yayınları.
• İsmailova, Zh. ve Altıok, E. (2021). Cengiz Aytmatov’un “Toprak Ana” eserinin “ekoeleştiri” bağlamında incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(2), 1601-1609.
• Koyuncu, M. (2023). Cengiz Aytmatov’un eserleri üzerine felsefî bir değerlendirme. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32(1), 238-246.
• Kurt, G. (2020). Necîb Mahfûz’un Hân El-Halîlî adlı eserinde yer alan kültürel ifadelerin çeviri stratejileri açısından analizi. Turkish Studies-Language and Literature, 15(1), 515-519.
• Kuzucular, Ş. (2011, 26 Mayıs). Cengiz Aytmatov’un hayatı ve Kırgız romancılığı. Edebiyat ve Sanat Akademisi. https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ cengiz-aytmatov-un-hayati-ve-kirgiz-romanciligi adresinden edinilmiştir.
• Nalcıoğlu, A. U. (2015). Edebi eserlerde çeviri sorunları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55, 1-9.
• Özcan, M; Dağbaşı, G. ve Demir, Y. M. (2023). Necîb Mahfûz’un “Mirâmâr” adlı romanının ara dil İngilizceden yapılan Türkçeye çevirisi ile Arapça kaynak metninin karşılaştırmalı bir ı̇ncelemesi. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi (UDEKAD), 6(2), 302-320. https://doi.org/10.37999/ udekad.13650434
• Özyurt, C. (2023). Aytmatov’un eserlerinde Sovyet çalışma hayatı ve emekçi ilişkileri. Bilig, 106, 145-172.
• Söylemez, O. (2002). Cengiz Aytmatov hayatı ve eserleri üzerine incelemeler. Karam.
• Türk Dil Kurumu. (2024). Türkçe Güncel sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• Yakar, S. (13 Temmuz 2020). Cengiz Aytmatov’un romanlarında Sovyet rejimine karşı Türk millî kültürünün aktarılması sorunu. II. Maarif Kongresi Anısına. içinde (s. 247-254).