BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA YAPILAN İSTATİSTİKSEL VE YÖNTEMBİLİMSEL HATALAR-II: GRAFİK, TABLO VE GÖSTERİM HATALARI

Yıl 2010, Cilt: 8 Sayı: 1, 117 - 143, 01.03.2010

Saime Sayın

Öz

Bu çalışmada, eğitim alanında yapılan, ulusal hakemli dergilerde yayımlanmış makalelerde karşılaşılan grafik, *tablo ve yorumlamalardaki açıklama ve gösterim hataları üzerinde durulmuştur. Bu amaçla 1999-2006 yılları arasında yayımlanmış olan makale ve bildiri metinleri incelenmiştir. Yapılmış olan çeşitli istatistiksel hatalara örnek teşkil edebilecek olanlardan kesitler alınıp ayrıntılı olarak incelenmiştir. İncelemeler sonucunda, istatistiksel kavramların doğru kullanılmadığı ya da birbirlerinin yerine hatalı olarak kullanıldığı, amaca uygun grafik hazırlanamadığı ve yapılan analizlere yönelik özet tabloların hazırlanmasında güçlük çekildiği, bağımlı ve bağımsız grup t testlerinin nasıl yapılması ve hipotezlerin hangi koşullar altında kabul/ret edilmesi gerektiğinin bilinmediği, test sonuçlarının metin içerisinde gösterimlerinde hatalar yapıldığı gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilimsel araştırma, yöntembilimsel hata, istatistiksel hata

SOME OF THE STATISTICAL AND METHODOLOGICAL MISTAKES MADE IN SCIENTIFIC RESEARCHES-II: INTERPRETATION AND REPRESENTATION MISTAKES ON GRAPHICS AND TABLES

Öz

Focus of this study is mistakes made on evaluation and representation of graphics and tables
within education articles published in national journals with referees. Articles and
declarations published within 1999-2006 have been investigated. Samples representing
various statistical mistakes were collected and examined. Conclusions are; wrong usage of
statistical concepts, graphics aren't satisfying the purpose, inappropriate evaluation of
graphics, insufficient knowledge in how to conduct t tests for dependent and independent
groups, difficulty in preparing summary tables of analysis made, not knowing under what
conditions hypotheses are to be accepted or rejected, mistakes in representation of test results
within the text.

Anahtar Kelimeler

Scientific research, methodological mistake, statistical mistake

Kaynakça

• Altman, D. G. (1980). Statistics and ethics in medical research: misuse of statistics is unethical. British Medical Journal, 281, 1182–1184. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1714517.
• Bademci, V. (2004). “Testin güvenirliği” veya “test güvenilirdir” diye ifade etmek doğru değildir. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, 367–373.
• Bademci, V. (2005a). Araştırmalarda ölçme ile ilgili bazı büyük hataları düzeltmek ve bir reformu başlatmak: güvenirlik, testlerin bir özelliği değildir. Eğitim Fakültelerinde Yeniden Yapılandırmanın Sonuçları ve Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, 22–23–24 Eylül.
• Bademci, V. (2005b). Hakemlerin değerlendirmelerindeki hatalar üzerine: Fisher‟in z dönüşümü ve güvenirlik çalışmaları için örneklem büyüklüğü. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 46–75. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• http://www.esef.gazi.edu.tr/html/yayinlar/17_pdf/17_d.pdf
• Bademci, V. (2005c). Testler güvenilir değildir: ölçüm güvenirliğine yeterli dikkat ve güvenirlik çalışmaları için örneklem büyüklüğü. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 33–45. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• http://www.esef.gazi.edu.tr/html/yayinlar/17_pdf/17_c.pdf
• Bademci, V. (2006a). Güvenirliği doğru anlamak ve bazı klişeleri yıkmak: bilinenlerin aksine, cronbach‟ın alfa katsayısı, negatif ve –1‟den küçük olabilir. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(12), 3–26. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• http://web.inonu.edu.tr/~efdergi/arsiv/bademci.pdf
• Bademci, V. (2006b). Tartışmayı sonlandırmak: cronbach‟ın alfa katsayısı, iki değerli [0,1] ölçümlenmiş maddeler ile kullanılabilir. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 438–446.
• Bademci, V. (2007). Ölçme ve araştırma yöntembiliminde paradigma değişikliği: testler güvenilir değildir. Ankara: Yenyap Yayınları.
• Çelik, M.Y. (1999). Biyoistatistik araştırma ilkeleri, yeni bir yaklaşım. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi.
• Demirbağ, A. E. (2007). Tıbbi yayınların epidemiyolojik ve istatistiksel analizindeki sorunlar ve yapıcı eleştiri yaklaşımının yayın ve dergi kalitesi üzerine etkisi. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık- 5. Ulusal Sempozyumunda Sunulmuş Bildiri. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir. http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum5/page171-180.pdf
• Erdoğan, Y. ve Kabaca, T. (2006). Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi alanlarındaki tez çalışmalarında yapılan istatistiksel hatalar ve çözüm önerileri. 7. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi’nde Sunulmuş Bildiri. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir. http://www.fenmat.gazi.edu.tr/tam%20metin.pdf
• Ergün Bülbül, S. (2001). Çözümsel istatistik. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Erkuş, A. (2004). Bazı tıp dergilerinin son sayılarındaki makalelerin yöntemsel ve istatistiksel açıdan incelenmesi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2, 175–181. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• ftp://tip.mersin.edu.tr/pub/tipdergisi/cilt5(2004)/cilt5isayi2inisan2004/makale27(175 -181).pdf
• Gönen, S. ve Tatlıdil, H. (1985). Parametrik olmayan istatistiksel yöntemler. Yayınlanmamış Ders Notu, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Guilford, J.P. ve Fruchter, B. (1978). Fundamental statistics ın psychology and education (Sixth Edition). Mcgraw-Hill International Editions.
• Güvenç, B. (1994) Türkiye‟de sosyal bilimler gelişmeler ve süreklilikler. İçinde: Dünya'da ve Türkiye'de Bilim, Etik ve Üniversite. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), Bilimsel Toplantı Serileri: 1, 23–35.
• İnal, C. ve Günay, S. (1993). Olasılık ve matematiksel istatistik. Ankara: H.Ü. Fen Fakültesi Yay. Ders Kitapları Dizisi: 16.
• İstatistik Mezunları Derneği, 4. İstatistik Kongresi, Çalışma Grubu Raporu (2005). İstatistik alanında yapılan çalışmalarda çok sık rastlanan hatalar ve bilimsel etik. (10 Mayıs, 2005). Antalya: İstatistik Mezunları Derneği, 4. İstatistik Kongresi. İnternetten (son olarak) 10 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir. http://www.imd.org.tr/gerekli/workgroupreport.pdf
• Kansu, E. (1994). Bilimsel yanıltma ve önlenmesi. İçinde: Dünya'da ve Türkiye'de Bilim, Etik ve Üniversite, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA), Bilimsel Toplantı Serileri: 1, 71–75.
• Karaağaoğlu, E. (2005). Bilimsel makalelerde istatistiğin kullanımı, sunumu ve sık yapılan hatalar. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık–2005. 3. Ulusal Sempozyumu’nda Sunulmuş Bildiri. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• Kutsal, A., Muluk, F. Z. (1978). Uygulamalı temel istatistik. Ankara: H.Ü. Fen Fakültesi Yay. Ders Kitapları Dizisi: 8.
• http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum3/013_ergun.pdf
• Lang, T. (2004). Twenty statistical errors even YOU can find in biomedical research articles. Croatian Medical Journal, 45(4), 361–370. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• http://www.cmj.hr/2004/45/4/15311405.pdf
• Lang, T. ve Lantz, C. J. (2003). 20 Statistical errors even YOU can find. Science Editor, 26(6), 191. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• http://www.councilscienceeditors.org/members/securedDocuments/v26n6p191.pdf
• Oğuz, N. Y. (1999). Bilimsel yayın etiği. Klinik Psikiyatri, 2, 153–159. İnternetten (son www.klinikpsikiyatri.org/index.php?name=ozet&yid=34 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• Özdamar, K. (2004). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi (Çok Değişkenli Analizler) (Beşinci Baskı). Eskişehir: Kaan Kitabevi.
• Saraçbaşı, T. ve Kutsal, A. (1987). Betimsel istatistik. Ankara: H.Ü. Fen Fakültesi Yay. Ders Kitapları Dizisi: 17.
• Sargut, A. S. (2006). Buluşsal arayış ya da sav: bilimsel makale niteliği üzerine düşünceler. Sosyal Bilimlerde Süreli Yayıncılık, I. Ulusal Kurultayı’nda Sunulan Bildiri. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir. http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/sbvt/kurultay1.pdf
• Sayın, S. (2008baskıda). Bilimsel araştırmalarda yapılan bazı istatistiksel ve yöntembilimsel hatalar–II: güvenirlik kestirimlerine yönelik hatalar. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15) sayısında yayımlanacak.
• Spiegel, M. R., Stephens, L. J. (1999). Teori ve problemlerle istatistik (Üçüncü Baskı). (Çeviri Ed: A. Esin ve S. Çelebioğlu). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Strasak, A. M. ve diğerleri. (2007). Statistical errors in medical research –a review of common pitfalls. Swiss Medical Weekly, 137, 44–49. İnternetten (son olarak) 01 Aralık 2007 tarihinde elde edilmiştir.
• http://www.smw.ch/docs/pdf200x/2007/03/smw-11587.PDF