The Mediating Role of Cognitive Flexibility in the Relationship Between Self-Compassion and Resilience in Secondary School Students

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 2, 1586 - 1603, 31.08.2025

Elif Terzi , Lokman Koçak

https://doi.org/10.37217/tebd.1623115

Öz

The aim of this study is to examine the mediating role of cognitive flexibility in the relationship between self-compassion and resilience in middle school students. The study was conducted in relational survey model. “Personal Information Form, Child and Adolescent Resilience Scale”, ‘Self-Compassion Scale Short Form’ and ‘Cognitive Flexibility Scale’ were administered to 1030 students including 545 female and 485 male in different secondary schools in different districts in Trabzon city in 2023-2024 academic year. The data were analysed by using SPSS 23 statistical software and the relationships among resilience, self-compassion, and cognitive flexibility were examined by employing regression-based mediation analysis and correlation analysis. With the help of the bootstrap method, direct and indirect effects in the mediation model to be tested were determined. When the results of the analysis were analysed, it was seen that cognitive flexibility had a mediating role in the relationship between self-compassion and resilience. The findings of the study were discussed within the framework of the literature and recommendations were made accordingly.

Anahtar Kelimeler

Secondary school , Resilience , Self-compassion , Cognitive flexibility

Ortaokul Öğrencilerinde Öz-Şefkat ile Psikolojik Sağlamlık Arasındaki İlişkide Bilişsel Esnekliğin Aracı Rolü

Öz

Ortaokul öğrencilerinde öz-şefkat ile psikolojik sağlamlık arasındaki ilişkide bilişsel esnekliğin aracı rolünü incelemek bu çalışmanın amacıdır. Çalışma, ilişkisel tarama modelinde yürütülmüştür. “Kişisel Bilgi Formu”, “Çocuk ve Genç Psikolojik Sağlamlık Ölçeği”, “Öz-Şefkat Ölçeği Kısa Formu” ve “Bilişsel Esneklik Ölçeği” 2023-2024 eğitim-öğretim yılında Trabzon şehrinin farklı ilçelerindeki ortaokullarda öğrenim görmekte olan 545 kız ve 485 erkek toplam 1030 öğrenciye uygulanmıştır. Veriler; SPSS 23 istatistik programı kullanılarak psikolojik sağlamlık, öz-şefkat, bilişsel esneklik arasındaki ilişkiler regresyona dayalı aracılık analizi, korelasyon analizi işe koşularak ele alınmıştır. Bootstrap yöntemi yardımıyla da sınanmak istenen aracı modeldeki doğrudan ve dolaylı etkiler tespit edilmiştir. Analiz sonuçları ele alındığında öz-şefkat ile psikolojik sağlamlık arasındaki ilişkide bilişsel esnekliğin aracı rolünün var olduğu görülmüştür. Araştırma çerçevesinde elde edilen bulgular alanyazın çerçevesinde tartışılarak bu doğrultuda önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ortaokul , Psikolojik sağlamlık , Öz-şefkat , Bilişsel esneklik

Kaynakça

• Abbott, M. L. (2011). Understanding educational statistics using Microsoft Excel and SPSS. John Wiley & Sons.
• Akçay-Özcan, D. & Kıran-Esen, B. (2016). Ergenlerin bilişsel esneklik düzeyleri ile özyeterliklerinin incelenmesi. International Journal of Eurasia Social Sciences, 7(24), 1-10.
• Alibekiroğlu, P. B., Akbaş, T., Bulut-Ateş, F., & Kırdök, O. (2018). Üniversite öğrencilerinde yaşam doyumu ile psikolojik sağlamlık arasındaki ilişkide öz anlayışın aracı etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27(2), 1-17.
• Asıcı, E. & İkiz, F. (2015). Mutluluğa giden bir yol: Bilişsel esneklik. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(35), 191-211. https://dergipark.org.tr/en/pub/maeuefd/issue/19408/206375 sayfasından erişilmiştir.
• Aras, N. Y., Topkaya, N., & Şahin, E. (2023). Yetişkin bireylerde psikolojik sağlamlığın yordayıcısı olarak cinsiyet, çocukluk çağı travmaları, yaşamda anlam ve öz şefkat. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 168-183. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1168719
• Arslan, G. (2015a). Psikolojik istismar, psikolojik sağlamlık, sosyal bağlılık ve aidiyet duygusu arasındaki ilişki. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(36), 47-58.
• Arslan, G. (2015b). Çocuk ve Genç Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin (ÇGPSÖ-12) psikometrik özellikleri: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 16(1), 1-12. https://doi.org/10.12984/eed.23397
• Atalay, Z. (2023). Şefkat: Zorlayıcı duygu ve durumlarla yaşayabilme sanatı (11. b.). İnkılap.
• Baron, R. M. & Kenny, D. A. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social psychological research-conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182. https://doi.org/10.1037//00223514.51.6.1173
• Bilgin, M. (2009). Developing a Cognitive Flexibility Scale: Validity and reliability studies. Social Behavior and Personality, 37(3), 343-353. https://doi.org/10.2224/sbp.2009.37.3.343
• Can, M. & Cantez, K. E. (2018). Üniversite öğrencilerinin mutluluk, psikolojik sağlamlık ve öz yeterlik düzeyleri arasındaki ilişki. Aydın İnsan ve Toplum Dergisi, 4(2), 61-76.
• Çelikkaleli, Ö. (2014). Ergenlerde bilişsel esneklik ile akademik, sosyal ve duygusal yetkinlik inançları arasındaki ilişki. Eğitim ve Bilim, 39(176), 347-354. https://doi.org/10.15390/EB.2014.3467
• Demir, R. & Türk, F. (2020). Pozitif psikoloji: Tarihçe, temel kavramlar, terapötik süreç, eleştiriler ve katkılar. Humanistic Perspective, 2(2), 108-125.
• Demirbilek, H. (2021). Lise öğrencilerinde bilişsel esneklik, öznel iyi oluş, affetme ve öz-şefkat arasındaki ilişkilerin yapısal eşitlik modellemesi ile incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Demirci, E. (2022). Psikolojik danışman adaylarında psikolojik sağlamlık, bilişsel esneklik ve öz-şefkat durumlarının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Dilmaç-Pınar, Ş. (2020). Hemşirelik öğrencilerinin psikolojik sağlamlık ve öz-şefkat düzeylerinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Ekinci, N. & Doğtekin, A. (2023). Bilişsel esneklik psikoeğitim programının ortaokul öğrencilerinin bilişsel esneklik düzeylerine etkisi. Uluslararası Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 12-21. https://doi.org/10.47770/ukmead.1249764
• Germer, C. K. & Neff, K. (2020). Öz-şefkatli farkındalık uygulama rehberi (F. T. Altun, Çev.). Diyojen.
• Gürbüz, S. (2021). Sosyal bilimlerde aracı ve düzenleyici etki analizleri (2. b.). Seçkin.
• Gürbüz, S. & Bayık, M. E. (2021). Aracılık modellerinin analizinde yeni yaklaşım: Baron ve Kenny’nin yöntemi hâlâ geçerli mi? Türk Psikoloji Dergisi, 37(88), 1-14. https://doi.org/10.31828/tpd1300443320191125m000031
• Gürkan, E. (2022). Üniversite öğrencilerinin psikolojik sağlamlıklarını yordamada bilişsel esneklik ve maneviyatın rolü. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Hall, G. S. (1904). Adolescence: Its psychology and its relations to physiology, anthropology, sociology, sex, crime, religion, and education (1 and 2). D. Appleton & Co.
• Hayes, A. F. (2013). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. Guilford.
• İmiroğlu, A., Demir, R., & Murat, M. (2021). Psikolojik iyi oluşun yordayıcıları olarak bilişsel esneklik, bilinçli farkındalık ve umut. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(80), 2037-2057. https://doi.org/10.17755/esosder.859555
• Karagöz, Ş. & Uzunbacak, H. H. (2023). Türkiye’de öz-şefkat alanında yazılmış lisansüstü tezlerin incelenmesine yönelik bir içerik analizi. Journal of Organizational Behavior Review, 5(1), 18-35. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2780951 sayfasından erişilmiştir.
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel.
• Koçak, L. & Terzi, E. (2023). The mediating role of emotion regulation in the relationship between self-compassion and subjective well-being in school in secondary school students. Journal of Family Counseling and Education, 8(1), 87-106. https://doi.org/10.32568/jfce.1296134
• Korkut-Owen, F., Demirbaş-Çelik, N., & Doğan, T. (2017). Üniversite öğrencilerinde iyilik halinin yordayıcısı olarak psikolojik sağlamlık. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(64-Ek Sayı), 1461-1479.
• Kurtoğlu, M. & Başgül, Ş. S. (2021). Koruyucu faktör olarak öz-şefkat üzerine bir derleme çalışması. Journal of Cognitive-Behavioral Psychotherapy and Research, 10(1), 56-65. https://doi.org/10.5455/JCBPR.1930
• Künye, N. & Aydıntan, B. (2020). Öz-şefkat ile iş tatmini arasındaki ilişkide içsel motivasyonun aracı rolü. İşletme Araştırmaları Dergisi, 12(3), 3159-3169.
• Liebenberg, L., Ungar, M., & Van de Vijver, F. R. R. (2012). Validation of the Child and Youth Resilience Measure-28 (CYRM-28) among Canadian youth with complex needs. Research on Social Work Practice, 22(2), 219-226. https://doi.org/10.1177/1049731511428619
• Liebenberg, L., Ungar, M., & LeBlanc, J. C. (2013). The CYRM-12: A brief measure of resilience. Canadian Journal of Public Health, 104(2), 131-135. https://doi.org/10.1007/BF03405676
• Marici, M. (2015). Some psychometric properties of the family domain in the “Adolescent resilience questionnaire”. PSIWORLD Procedia - Social and Behavioral Sciences, 187, 289-294.
• Martin, M. M. & Anderson, C. M. (1998). The cognitive flexibility scale: Three validity studies. Communication Reports, 11(1), 1-9. https://doi.org/10.1080/08934219809367680
• MEB. (2020). 2020-2021 Eğitim Öğretim Yılı RPD Hedefleri. https://midyatram.meb.k12.tr/icerikler/2020-2021-rehberlik-ve-psikolojik-danisma-programi_9959613.html sayfasından erişilmiştir.
• MEB. (2021). 2021-2022 Eğitim Öğretim Yılı RPD Hedefleri. https://kocasinanram.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/38/15/169918/dosyalar/2021_09/10144239_2021-2022-Egitim-Ogretim-Yili-Rehberlik-ve-Psikolojik-Danisma-Hizmetleri.pdf sayfasından erişilmiştir.
• MEB. (2023). 2023-2024 Eğitim-Öğretim Yılı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Bakanlık Genel Hedefi Psikolojik Sağlamlık Olarak Belirlendi. https://orgm.meb.gov.tr/www/2023-2024-egitim-ogretim-yili-rehberlik-ve-psikolojik-danisma-hizmetleri-bakanlik-genel-hedefi-psikolojik-saglamlik-olarak-belirlendi/icerik/2392 sayfasından erişilmiştir.
• Mermer, E. (2023). Lise öğrencilerinde bilişsel esneklik ve algılanan sosyal desteğin mutlulukla ilişkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Neff, K. D. (2003a). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self Identity, 2(2), 85-101. https://doi.org/10.1080/15298860309032
• Neff, K. D. (2003b). The development and validation of a scale to measure self-compassion. Self Identity, 2(3), 223-250. https://doi.org/10.1080/15298860309027
• Neff, K. D. & McGhee, P. (2010). Self-compassion and resilience among adolescents and young adults. Self and Identity, 9, 225–240.
• Parvizi, G. & Özabacı, N. (2022). Üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi oluş ve yaşam doyumlarının yordayıcısı olarak bilişsel esnekliğin rolü. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(1), 65-81. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aduefebder/issue/70803/991026 sayfasından erişilmiştir.
• Raes, F., Pommier, E., Neff, K. D., & Van Gucht, D. (2011). Construction and factorial validation of a short form of the self‐compassion scale. Clinical Psychology & Psychotherapy, 18(3), 250-255. https://doi.org/10.1002/cpp.702
• Rutter, M. (2007). Implications of resilience concepts for scientific understanding. Annals of the New York Academy of Sciences, 1907(1), 1-12. https://doi.org/10.1196/annals.1376.002
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve LISREL ile pratik veri analizi: Analiz ve raporlaştırma. Anı.
• Selçuk, A. B. (2023). Çocukluktan yetişkinliğe her yaşta psikolojik sağlamlık. Kronik.
• Seligman, M. E. P. (2002). Positive psychology, positive prevention and positive therapy. C. R. Snyder & S. J. Lopez (Ed.), Handbook of positive psychology içinde (s. 1-9). Oxford University.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. b.). Pearson.
• Topkaya, N., Köksal, Z., & Bayram, Z. (2022). Ergenlerde iyi oluşun yordanmasında bilişsel esneklik ve özşefkatin rolü. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(1), 646-662. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2297027 sayfasından erişilmiştir.
• Toprak, H. (2014). Ergenlerde mutluluk ve yaşam doyumunun yordayıcısı olarak psikolojik sağlamlık ve psikolojik ihtiyaç doyumu. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Turgut, Ö. & Eraslan-Çapan, B. (2017). Ergen psikolojik sağlamlık düzeyinin yordayıcıları: Algılanan sosyal destek ve okul bağlılığı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(44), 162-183. https://doi.org/1021764/maeuefd.309934
• Yavuz, S. (2019). Bedensel engelli sporcuların psikolojik sağlamlık ve bilişsel esneklik düzeylerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Yelpaze, İ. (2020). Üniversite öğrencilerinde psikolojik sağlamlığın yordayıcısı olarak bilişsel esneklik: Öz-şefkatin aracılık rolü. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 535-549. https://doi.org/10.17556/erziefd.631767
• Yıldırım, M. & Sarı, T. (2018). Öz-Şefkat Ölçeği Kısa Formu’nun Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(4), 2502-2517. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018.18.41844-452171
• Werner, E. E. (1989). High-risk children in young adulthood: A longitudinal study from birth to 32 years. American Journal of Orthopsychiatry, 59(1), 72-81. https://doi.org/10.1111/j.1939-0025.1989.tb01636.x
• Werner, E. E. (1993). Risk, resilience, and recovery: Perspectives from the Kauai Longitudinal Study. Development and Psychopathology, 5(4), 503-515. https://doi.org/10.1017/S095457940000612X
• Werner, E. (1996). Vulnerable but invincible: High risk children from birth to adulthood. European Child & Adolescent Psychiatry, 5, 47-51.
• Werner, E. & Smith, R. (1982). Vulnerable but invincible: A longitudinal study of resilient children and youth. Adams, Bannister and Cox. https://www.scirp.org/(S(351jmbntvnsjt1aadkposzje))/reference/ ReferencesPapers.aspx?ReferenceID=1029768 sayfasından erişilmiştir.