ŞECERE-İ HAREZMŞÂHÎ’NİN YAZIM VE SES ÖZELLİKLERİ

Year 2018, Volume: 7 Issue: 3, 1456 - 1471, 15.09.2018

Emre Berkan Yeni

Abstract

Türkçe
yazılmış el yazması tarih kitapları, Türklük bilimi araştırmaları için gerek
içerikleri gerekse dil özellikleri bakımından önemli kaynak gruplarından birini
teşkil ederler. Bu makalede Hive Hanlığı'nın tarih yazımıyla tanınmış
şahsiyetlerinden biri olan Beyânî'nin Şecere-i Harezmşâhî eserindeki yazım ve
ses özellikleri incelenecektir.

Eserde
Hive Hanlığı'nın devlet başkanları anlatılmaktadır. Devlet başkanlarının
soylarına, kişiliklerine ve hükümdarlık dönemlerindeki olaylara yer verilir.
Eserin başında Beyânî'nin mukaddimesinin ardından Hz. Adem'den başlanarak Hz.
Nuh'a kadarki peygamberlerin kısa hayat hikayeleri ve soyları anlatılır.
Ardından Moğol ırkının ortaya çıkışından hanlığın kuruluş dönemine kadarki
olaylar aktarılmıştır. Sonraki bölümler hanlığın hükümdarlarıyla ilgilidir.

Eserin
yazım özellikleri açısından genel itibariyle Çağatay Türkçesinin son döneminin
özelliklerini taşıdığı görülür. Bazı örneklerdeki kuralsız ikili yazımlar
dikkat çekicidir. Ses olaylarının yazım üzerinde etkili olduğu bazı örnekler
göze çarpmaktadır. Ek yazımlarında sözcük kökünün alıntı olması yazım üzerinde
etkilidir. 

Keywords

Beyânî, Şecere-i Harezmşâhî, Hive Hanlığı, tarih yazıcılığı

References

• Berdiyarova, S. (2012). Muhammed yusuf beyânîniij "şajarayi horazmşohiy" asari tarihiy manba sifatida, Semerkant: Özbekistan Respublikası Aliy va Orta Mahsus Talim Vazırlıgı Neşriyatı.
• Beyânî, M. (1914). Şecere-i Harezmşâhî, Özbekistan Bilimler Akademisi Ebu Reyhan Biruni İsimli Şarkşinaslık Enstitüsü El Yazmalar Bölümü, Envanter No: 9596.
• Eckmann, J. (2003), Çağatayca el kitabı, Çev. Günay Karaağaç. İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Munirov, K. (1960), Munis, agahî ve bayanî’ning tarihî asarları, Taşkent: Özbekistan SSRFanlar Akademiyası Neşriyatı.
• Tekin, F. (2008). 19. Yüzyıl harezm tarih yazıcılığı (Munis, Agehî, Beyanî). Akademik Bakış, 2(3), 199-210.
• Yılmaz, S. (2015). Hive hanlığı'nda tarih yazıcılığı ve başlıca temsilcileri, 3. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi Bildirileri, 6-8 Mart 2015, Ankara, s. 471-482.