Ibn Khaldun's Evaluation of Historical Narratives in his Muqaddimah and Comparison with the Method of the Muhaddiths

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 499 - 517, 28.03.2025

Musab Hamod

https://doi.org/10.32711/tiad.1586071

Abstract

Ibn Khaldun’s Muqaddimah has received extensive attention from scholars for its foundational contributions to sociology. However, its original purpose—evaluating the authenticity of historical reports—has not been equally emphasized. The research problem lies in Ibn Khaldun’s claim in the Muqaddimah that the most reliable way to scrutinize the accuracy of historical reports is to evaluate them against the principles of social structures, which he considers prior to examining narrators through jarh and ta’dil. This stance diverges from the methodology of hadith scholars in addressing historical reports. This study seeks to contextualize Ibn Khaldun’s approach fairly, avoiding excessive praise or criticism, while strengthening trust in the methodology of hadith scholars for historical narration. The findings reveal that many historical reports criticized by Ibn Khaldun for contradicting the principles of social structures were similarly invalidated by hadith scholars using isnad and matn criticism. Moreover, Ibn Khaldun’s broad insights into societal dynamics and his application of these insights to historical reports can enrich the matn criticism methods of hadith scholars, provided that the foundational isnad criticism methodology is upheld.

Keywords

Hadith, Isnad, Society, History, Narration, Ibn Khaldun.

İbn Haldun’un Mukaddimesinde Tarihi Rivayetleri Değerlendirmesi ve Muhaddislerin Yöntemiyle Kıyaslanması

Abstract

İbn Haldun’un Mukaddimesi, sosyoloji ilminin temellerini atması bakımından araştırmacılar tarafından büyük ilgi görmüştür. Ancak bu eserin asıl yazılış amacı olan tarihsel haberlerin doğruluğunu tespit etme ve zayıflıklarını ele alma meselesi aynı derecede ele alınmamıştır. Araştırmanın problemi, İbn Haldun’un Mukaddime’de tarihsel haberlerin doğruluğunu en sağlam şekilde test etmenin, bu haberleri toplumsal yapıların tabiatına uygunluk açısından değerlendirmek olduğunu savunmasıdır. Ona göre bu yöntem, ravilerin cerh ve ta’dil yoluyla incelenmesinden önce gelir. Ancak bu yaklaşım, hadis âlimlerinin tarihsel haberleri ele alış yöntemleriyle çelişmektedir. Bu çalışma, İbn Haldun’un yöntemini adil bir çerçeveye oturtmayı, aşırı övgüden ve eleştiriden kaçınmayı, ayrıca hadis âlimlerinin tarihsel rivayet metodolojisine güveni artırmayı amaçlamaktadır. Araştırmanın bulguları, İbn Haldun’un uygarlık ilkelerine aykırı olduğu için eleştirdiği birçok tarihsel haberin, hadis âlimleri tarafından da isnad ve metin eleştirisi yöntemleriyle geçersiz sayıldığını göstermektedir. Ayrıca, İbn Haldun’un toplumsal yapı anlayışı ve bu bağlamdaki haber değerlendirmeleri, hadisçilerin metin eleştirisi yöntemine katkı sağlayabilir; ancak isnad eleştirisi yönteminden taviz verilmemelidir.

Keywords

Hadis, isnad, Toplum, Tarih, Rivayet, İbn Haldun

تقييم ابن خلدون للروايات التاريخية في مقدمته مقارنةً بمنهج المحدثين

Abstract

حظيت مقدمة ابن خلدون من جهة تأسيسها لعلم العُمران باهتمام وافر من الباحثين، لكن الغرض الذي ألَّف تلك المقدمة لأجله وهو تصحيح وتضعيف الأخبار لم يحظ بذلك القدر من العناية. ومشكلة البحث أنَّ ابن خلدون قرَّر في مقدِّمته أن معرفة طبائع العمران وعرضَ الخبر التاريخي عليها هو أوثق الوجوه في تمحيص الأخبار وتمييز صدقها من كذبها وهو سابقٌ على التمحيص بحال رواته جرحًا وتعديلًا، وهذا يخالف منهجية أهل الحديث في تناول الأخبار التاريخية، فلزم تحرير منهج ابن خلدون ومقارنته بمنهج أهل الحديث في نقد الخبر التاريخي، ويهدف البحث إلى وضعِ طريقة ابن خلدون في تحكيم الأخبار في إطارها الصحيح دون إجحاف ولا مبالغة، وتعزيز الثقة بمنهج المحدثين في رواية الأخبار التاريخية. وانتهت الدراسة منه إلى نتائج أهمها أن كثيرًا مما انتقده ابن خلدون من الأخبار التاريخية بناء على مخالفتها العمران قد أشار إليه المحدثون وأبطلوه بالنقل وبمخالفة المعهود وفقا لمنهجهم في نقد السند والمتن، وأنَّ الآفاق التي توسع بها ابن خلدون في قضايا العمران ومطابقته للأخبار يمكن الاستعانة بها في تغذية منهج نقد المتن عند المحدثين دون التنازل عن منهجية نقد السند.

Keywords

الحديث, الإسناد, الاجتماع, التاريخ, الرواية, ابن خلدون

References

• Albogha, Asma. “Feḍâilu Beyti’l-Maḳdis beyne’l-muḥaddisîn ve’l-müerriḫîn min hilâli kitâbey ‘Miftâhi’l-Maḳâside’ ve ‘Feḍâili Beyti’l-Maḳdis’”. HADITH, 3 (Aralık 2019), 99-128. https://doi.org/10.5281/zenodo.3595389
• Allissa, Najmeddin. et-Ta‘rîf bi-târîh ve masâdiru’l-hadîsi’n-Nebeviyyi’ş-Şerîf. İstanbul: Dâru’r-Ravda, 2018.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl el-Cu‘fî. el-Câmi‘s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr en-Nâṣır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Ṭavḳu’n-Necât, 1422/2001.
• Câf, İbraḫîm Emîn. Menâhicu’l-muḫaddisîn fî naḳdi’r-rivâyeti ve’t-târiḥiyyeti lil-ḳurûni’l-hicriyyeti’s- selâseti’l-‘ûlâ. Dabî: Dâru’l-Ḳalem, 2014.
• Da‘ûrî, Muhammed, "İbn Haldûn ve Muhaddisler: Muhaddislerin Eleştirel Yönteminin Tarih Eleştirisi İçin Geçerliliği", Şeriat ve İslami Araştırmalar Dergisi, Kuveyt, 38/138 (Eylül 2024), 83-121. https://doi.org/10.34120/jsis.v39i138.3055
• Duyûrânt, Will ve Ayril. Ḳıssatu’l-ḫaḍârati. trcm. Zekî Mahmûd vd. 24 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1988.
• Ḥamevî, Şihâbüddîn Yâḳût b. ‘Abdullah. Mu‘cemu’l-buldân. 5 Cilt. Beyrût: Dâru Ṣâdır, 2. Basım, 1995.
• Hamod, Musab. “İbn Haldûn'un Mutabakat Kanununun Hadis Rivayetlerinin Çağdaş Tenkidindeki Yansımaları: Eleştirel Analitik Bir Çalışma”. Tokat İlmiyat Dergisi, 8 (2), 523–546. http://doi.org/10.5281/zenodo.4399173
• Ḫaṭîb, el-Bağdâdî Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Câmiʿ li-aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. trcm. Maḥmûd eṭ-Ṭaḥḥân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-Meârif, ts.
• Ḫaṭîb, el-Bağdâdî Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ‘ulûmi’r-rivâye‘. trcm. Ebû ‘Abdullah es-Sevraḳî - İbrâḥîm el-Medenî. el-Medînetu’l-Münevvera: el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, ts. https://citj.org/index.php/citj/article/view/1235/1005
• Ḥuṣayrî, Sâṭıh. Dırâsât ‘an muḳaddimeti ibn Ḫaldûn. el-Ḳāhira: Mektebetu’l-Ḫancî, 3. Basım, 1967.
• Huseyn Şemseddîn. Beyrût: DâruKutubu’l-‘İlmiyye, 1419.
• Hüseyin, Tâhâ. Felsefetu’bnu Ḫaldûn el-ictimâ‘iyye taḥlîl ve’n-naḳd. trcm. Muḥammed ‘Abdullah ‘Anân. Mısır: Matba‘atu’l-İ‘timâd, 1925.
• İbn ‘Abdi Rabbihi, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muḥammed el-Endelusî. el-‘Iḳdu’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrût: el- Kutubu’l-‘İlmiyye, 1983/1404.
• İbn Ebû Ḫayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Züheyr b. Harb el- Ḥareşî. et-Târîḥ el-Kebîr. 2 Cilt. el-Ḳāhira: el-Fârûk el-Hadîse liṭ-Ṭıbâ‘a ve’n-Neşr, 2006.
• İbn Ḥacer, , Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu ṣaḥîḥ el-Buhârî. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1959/1379.
• İbn Ḥacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Taḳrîbu’t-tehẕîb. thk. Muḥammed ‘Avvâme. Haleb: Dâru’r- Reşîd, 1986/1406.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahmân b. Muḥammed b. Muḥammed. et-Ta‘rîfu bi’bni Ḫaldûn ve rıḥletihi şarḳan ve ġarben. thk. Muḥammed b. Tâvit eṭ-Ṭancî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘İlmiyye, 2004.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahmân b. Muḥammed b. Muḥammed. Muḳaddimetu’bnu Ḫaldûn. thk. ‘Abdullah ed- Dervîş. 2 Cilt. Dımeşḳ: Daru’l-Ya‘rib, 2004.
• İbn Ḫaldûn, Abdurrahmân b. Muḥammed b. Muḥammed. Dîvânu’l-mubtedeʾ ve’l-ḫaber fî târîḫi’l-ʿArab ve’l- Berber ve men-âs̱arahum min-ẕevi’s-sulṭâni’l-ekber. thk. Ḫalîl Şehâde. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1988/1408.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl ed-Dımaşkī. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Beyrût: Dâru İḥyāi’t- Turâsi’l-‘Arabî, 1988.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmâîl ed-Dımaşkī. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm. thk. Muhammed
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed ‘Abdullāh b. Müslim b. ed-Dîneverî. Eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ. 2 Cilt. el-Ḳāhira: Dâru’l- Hadîs, 2002/1423.
• Ḳâsimî, Cemâleddîn. Mehâsinu’t-te’vîl. thk. Muḥammed ‘Uyûn es-Sûd. 9 Cilt. Beyrût: DâruKutubu’l-‘İlmiyye, 1997/1418.
• Maḥfûẓ, Muḥammed. Terâcimu’l-muellifîn et-Tûnusiyyîn. Beyrût: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1982.
• Merzûḳî, Ebû Ya‘rub. “Viḥdetu’l-muḳaddimeti ve bunyetuhâ el-‘amîḳa”. Mecelletu İslâmiyyeti’l-Ma‘rife el- Ma‘hedu’l-‘Âlî lil Fikri’l-İslâmî, 13/50 (2007), 16-45. https://citj.org/index.php/citj/article/view/1229/999
• Meydânî, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. İbraḥîm en-Nîsâbûrî, Mecma‘u’l-emsâl, thk. Muḥyiddîn ‘Abdulḥamîd. 2 Cilt. Beyrût: Daru’l-Ma‘rifeti, ts.
• Mısrî, Enis Süleymân. “Me‘âlimu menheci’l-muhaddisîn ‘inde ‘İmâdiddîn Ḫalîl fî’t-te‘âmuli ma‘a’l-rivâyeti’t- târiḫiyye” Dırâsâtu ‘Ulûmi’ş-Şerî‘ati ve’l-Ḳânûn, 2/41 (2014), 1545-1559. https://journals.ju.edu.jo/DirasatLaw/article/view/5536/4346
• Seyyîd, ‘Azmî. “Meşrû‘u’t-tecdîdi’l-fikrî ‘inde İbn Ḫaldûn”. Mecelletu İslâmiyyeti’l-Ma‘rife el-Ma‘hedu’l-‘Âlî lil Fikri’l-İslâmî. 13/50 (2007), 109-154.
• Sıddık, Muhammed. XX. Asırda Şam’da Hadis Çalışmaları. İstanbul: Fecr Yayınları, 2022.
• Şâkir, Ahmed Muḥammed. ‘Umdetu’t-tefsîr ‘ani’l-ḥâfıẓi’bni Kesîr. Mısır: Dâru’l-Vefâ’, 1426/2005.
• Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Cerîr, Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli’l-Ḳurʾân. thk. Aḥmed Şâkir. 24 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 2000.
• Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Cerîr, Târîḫu’l-rusul ve’l-mulûk. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’t-Turâs, 2. Basım, 1967/1387.