A Study on The Intellectual Biography and Scholarly Travels of The Indian Scholar Raḍi al-Dīn Sāghānī

Year 2025, Volume: 12 Issue: Özel Sayı, 325 - 346, 30.11.2025

Uvesh Khan

https://doi.org/10.33718/tid.1774680

Abstract

This article comprehensively examines al-Sāghānī’s life and intellectual legacy through the perspective of his scholarly travels, which extended from the Indian subcontinent to the Hejaz, Yemen, Baghdād, and Africa, The study will also evaluate, within this framework, his interactions with prominent scholars of the time during these journeys and the role this process played in deepening his scholarly knowledge. Al-Sāghānī’s intellectual journey began to take shape with his migration from Lahore to Ghazna. The substantial education he received in disciplines such as Arabic Lexicography, Ḥanafi jurisprudence, and ḥadīth sciences in Ghazna, an important cultural center of the period solidly constructed his academic foundation. Al-Sāghānī embarked on extensive scholarly travels to further advance this accumulated knowledge and to establish direct contact with the leading scholars of his era. Indeed, as a result of these contacts, his scholarly character was exceptionally appreciated by erudite scholars such as al-Dhahabī, al-Ḍimyāṭī, and al-Suyūṭī. Al-Sāghānī’s these journeys across a vast geography were far more than a simple process of knowledge acquisition. His prolonged stays in major scholarly centers allowed him to integrate deeply into local intellectual circles, which proved decisive in shaping his unique methodological approach and scholarly identity. This approach, as evidenced in his works, prioritized the verification of knowledge through personal observation and investigation over the mere transmission of existing sources. Major works such as al-ʿUbāb, al-Takmilah, and Mashāriq al-Anwār, reflect his interdisciplinary approach. Beyond his scholarly pursuits, al-Sāghānī also engaged in the political sphere, as demonstrated by his appointment as a caliphal envoy to Sulṭān Iltutmish of Delhi in 617/1220. By examining his intellectual legacy, this article aims to contribute to the efforts of understanding al-Sāghānī's legacy, while also proposing a framework for how the paths of knowledge and research techniques he followed can offer a productive perspective for future ademic studies.

Keywords

Islamic History and Arts , Raḍi al-Dīn al-Sāghānī , Islamic Sciences , Scholarly Travels , India

Hintli Âlim Raḍıyyüddin Sâġânî’nin Entelektüel Biyografi ve İlim Yolculuklarına Dair Bir İnceleme

Abstract

Bu makale, Raḍıyyüddin es-Sâġânî’nin hayatını ve entelektüel mirasını, Hint Alt Kıtası'ndan Hicaz, Yemen, Bağdat ve Afrika’ya uzanan ilim yolculukları perspektifinden incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, bu seyahatler esnasında dönemin önemli âlimleriyle kurduğu etkileşimler ve bu sürecin onun ilmî birikimini derinleştirmedeki rolü de değerlendirilecektir. Sâġânî’nin entelektüel serüveni, Lahor'dan Gazne'ye göç etmesiyle şekillenmeye başlamıştır. Dönemin önemli bir kültür merkezi olan Gazne'de, Arap sözlükbilimi, Hanefî fıkhı ve hadis gibi disiplinlerdeki esaslı eğitimi, onun akademik alt yapısını sağlam bir şekilde inşa etmiştir. Al-Sâġânî bu birikimini daha da ileri taşımak ve döneminin önde gelen âlimleriyle birebir temas kurmak amacıyla kapsamlı ilim seyahatlerine girişmiştir. Nitekim bu temaslar neticesinde, al-Sâġânî’nin ilmî kişiliği Zehebî, Dımyâtî ve Süyûtî gibi mütebahhir âlimler tarafından müstesna bir şekilde takdir edilmiştir. Geniş bir coğrafyaya yayılan bu yolculuklar, onun için yalnızca bir bilgi toplamaktan ibaret değildi. Uzun süre kaldığı ilim merkezlerinde, yerel bilgin çevreleriyle kurduğu yakın ilişkiler, onun çalışma yönteminin ve alandaki yerinin belirginleşmesinde belirleyici bir rol oynamıştır. Yazdığı eserler, al- Sâġânî’nin, var olan bilgileri olduğu gibi aktarmak yerine, kendi gözlem ve araştırmalarıyla bu bilgileri doğrulamaya önem verdiğini göstermektedir. Başlıca eserleri olan el-Ubâb, et-Tekmile ve Meşâriku’l-Envâr, onun farklı alanları bir araya getiren bu çalışma tarzını yansıtır. Al-Sâġânî ayrıca, bir bilgin olmanın yanı sıra, siyasi-diplomatik görevler de üstlenmiştir. Bunun bir örneği, 617/1220 yılında Halife tarafından Delhi Sultanı İltutmış'a elçi olarak gönderilmesidir. Onun entelektüel mirasını inceleyen bu makale, al-Sâġânî’nin mirasını anlama çabalarına bir katkı sunmanın yanı sıra, onun takip ettiği ilim yollarının ve araştırma tekniklerinin, gelecekteki akademik çalışmalar için nasıl verimli bir perspektif sunabileceğine dair bir çerçeve önermektedir.

Keywords

İslam Tarihi ve Sanatları , Raḍıyüddin al-Sâġânî , İslami İlimler , İlmî Seyahatler , Hindistan , Hindistan

References

• Ahl al-Ḥadīth Forum Archives-2. “Imam al-Sāghānī’s Manuscript of Ṣaḥīḥ al-Bukhārī and Its Scholarly Value”. al-Maktaba al-Shamila 31 (183).
• Aydin, Arafat. “Sahîh-i Buhârî Nüshalarına Dair Yeni Bulgular II: es-Sagânî Nüshası ve Türkiye Kütüphanelerindeki Yazmaları”. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) 14/1 (June 2016), 7–50.
• Ba Makhrama, Abū Ba Makhrama, Abū Muḥammad ʿAbd Allāh al-Ṭayyib b. ʿAbd Allāh b. Aḥmad al-Yamanī al-ʿAdanī al-Shāfiʿī. Qilādat al-Naḥr fī Wafayāt Aʿyān al-Dahr. 5 Volumes. Jeddah: Dār al-Minhāj, 1428/2008.
• Baalbaki, Ramzi. The Arabic Lexicographical Tradition From the 2nd/8th to the 12th/18th Century. Leiden: Brill, 1435/2014.
• al-Baghdādī, Nājī Ma‘rūf b. Abī al-Razzāq al-‘Ubaydī al-A‘ẓamī. Tārīkh-i ‘Ulamā-i Mustanṣiriyya. Baghdad: Matbʿat al-ʿĀnī, 1379/1959.
• al-Dhahabī, Shams al-Dīn Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Aḥmad b. ʿUthmān al-Turkumānī. Tārīkh al-Islām wa Wafayāt al-Mashāhīr waʾl-Aʿlām. ed. ʿUmar ʿAbd al-Salām al-Tadmurī. 47 Volumes. Beirut: Dār al-Kitāb al-Arabī, 1413/1993.
• al-Dhahabī, Shams al-Dīn Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Aḥmad b. ʿUthmān al-Turkumānī. Siyar Aʿlām al-Nubalāʾ. ed. Muḥammad Ayman al-Shabrāwī. 16 Volumes. Egypt: Dār al-Ḥadīth, 1427/2006.
• al-Dhahabī, Shams al-Dīn Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Aḥmad b. ʿUthmān al-Turkumānī. Tadhkira al-Ḥuffāẓ. 4 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1419/1998.
• al-Dihlawī, Niẓām al-Dīn Awliyāʾ, Muḥammad b. Aḥmad b. ʿAlī al-Badāʾūnī al-Bukhārī. Fawāʾid al-Fuʾād. ed. Amīr Ḥasan ʿAlāʾ Sanjarī al-Dihlawī. trans. Ḥasan Nizāmī al-Dihlawī. 3 Volumes. Delhi: Ḥasan Nizāmī, 1428/2007.
• al-Ḍimyāṭī, Abū Muḥammad Sharaf al-Dīn ʿAbd al-Muʾmin b. Khalaf. al-Thālith min Muʿjam al-Shuyūkh al-Ḍimyāṭī. Cevāmiʿ al-Kalim Program, Islamic Web Library: al-Maktaba al-Shāmila.
• Efendioglu, Mehmet. “Suhâr b. Abbas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/475–76. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• al-Fāsī, Taqī al-Dīn Muḥammad b. Aḥmad al-Ḥasanī al-Makkī. al-ʿAqd al-Thamīn fī Tārīkh al-Balad al-Amīn. ed. Muḥammad ʿAbd al-Qāḍīr Ataʾ. 3 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1419/1998.
• al-Fāsī, Taqī al-Dīn Muḥammad b. Aḥmad al-Ḥasanī al-Makkī. Dhayl al-Taqyīd fī Ruwāt al-Sunan waʾl-Asānīd. ed. Kamāl Yūsuf al-Ḥūt. 1 Volume. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1410/1990. al-Fīrūzābādī, Majd al-Dīn Abū Tahir Muḥammad b. Yaʿqub al-Shirazi. al-Qāmūs al-Muḥīṭ. ed. the Research Center for Heritage at the Resala Foundation. Beirut: Muʾassasāt al-Risāla, 1426/2005.
• al-Fīrūzābādī, Majd al-Dīn Abū Ṭāhir Muḥammad b. Yaʿqūb al-Shīrāzī. al-Balāgha fī Tarājim Aʾimmat al-Naḥw waʾl-Lugha. Damascus: Dār Saʿd al-Dīn, 1421/2000.
• Gibb, Sir Hamilton Alexander Rosskeen. The Arab Conquests in Central Asia. London: Royal Asiatic Society, 1341/1923.
• Görmez, Mehmet. “Sâgānî, Raḍıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/487–89. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• al-Hamadhānī, Abū ʿAbd Allāh Aḥmad b. Muḥammad b. Isḥāq Ibn al-Faqīh. Kitāb al-Buldān. ed. M. J. de Goeje. Leiden: Brill, 1302/1885.
• al-Ḥamawī, Shihāb al-Dīn Abū ʿAbd Allāh Yāqūt b. ʿAbd Allāh al-Baghddādī al-Rūmī. Muʿjam al-Udabāʾ: Irshād al-Arīb ilā Maʿrifat al-Adīb. ed. Iḥsān ʿAbbās. 3 Volumes. Beirut: Dār al-Gharb al-Islāmī, 1414/1993. al-Ḥamawī, Shihāb al-Dīn Abū ʿAbd Allāh Yāqūt b. ʿAbd Allāh al-Baghddādī al-Rūmī. Muʿjam al-Buldān. 3 Volumes. Beirut: Dār Ṣādir, 1415/1995.
• Ibn al-Fuwatī, Kamāl al-Dīn Abū al-Faḍl ʿAbd al-Razzāq b. Aḥmad b. Muḥammad al-Saʿbūnī. Ḥawādith al-Jāmiʿa wa Tajārib al-Nāfiʿa fī al-Miʾa al-Sābiʿa. ed. Mahdī al-Najm. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1424/2002.
• Ibn al-Fuwatī, Kamāl al-Dīn Abul-Faḍl ʿAbd al-Razzaq b. Aḥmad al-Saʿbūnī. Majmaʿ al-Ādāb fī Muʿjam al-Alqāb. ed. Muḥammad al-Kāẓim. 11 Volumes. Iran: Wizārat al-Thaqāfa waʾl-Irshād al-Islāmī, 1416/1995.
• Ibn al-ʿImād, Abū al-Falāḥ ʿAbd al-Ḥayy b. Aḥmad b. Muḥammad al-ʿAkrī al-Ḥanbalī. Shadharāt al-Dhahab fī Akhbār min Dhahab. ed. Maḥmūd al-Arnāʾūṭ. 12 Volumes. Damascus: Dār Ibn Kathīr, 1406/1986.
• Ibn Shākir, Ṣalāḥ al-Dīn Muḥammad b. Shākir b. Aḥmad b. ʿAbd al-Raḥmān b. Shākir b. Hārūn. Fawāt al-Wafayāt. ed. Ihsan ʿAbbas. 1 Volume. Beirut: Dār Ṣādir, 1393/1973.
• al-Jundī, Muḥammad b. Yūsuf b. Yaʿqūb Abū ʿAbd Allāh Bahāʾ al-Dīn. al-Sulūk fī Ṭabaqāt al-ʿUlamāʾ waʾl-Mulūk. 2 Volumes. Sanʿāʾ: Maktabat al-Irshād, 1416/1995. al-Jūzjānī, Abū ʿAmr Minhāj al-Dīn ʿUthmān b. Sirāj al-Dīn Muḥammad. Ṭabaqāt-i Nāṣirī. ed. ʿAbd al-Ḥayy Ḥabībī al-Kandahārī. trans. Ghulām Rasūl Meher. 1 Volume. Lahore: Zafar Sons Publishing, 1395/1975.
• Kaḥḥala, ʿUmar Rida. Muʿjam al-Muʾallifin. 3 Volumes. Beirut: Maktaba al-Muthannā, 1431/2010.
• al-Kannawjī, Abū al-Ṭayyib Muḥammad Ṣiddīq Bahādur Ḥasan Khan. Abjad al-ʿUlūm. Lebanon: Dār Ibn Hazm, 1423/2002. al-Kannawjī, Abū al-Ṭayyib Muḥammad Ṣiddīq Bahādur Ḥasan Khan. al-Bulgha fī Uṣūl al-Lugha. ed. Saḥd Aḥmad Ḥamdān al-Sāmarrāʾī. Iraq: Risālat Jāmiʿat Tikrīt, 1432/2012.
• Kātib Chelebī, Muṣṭafā b. ʿAbd Allāh al-Qusṭanṭīnī al-ʿUthmānī Ḥājjī Khalīfa. Sullam al-Wuṣūl ilā Ṭabaqāt al-Fuḥūl. ed. Muḥammad ʿAbd al-Qāḍīr al-Arnāʾūṭ. 2 Volumes. Istanbul: IRCICA, 1431/2010.
• Khan, Ṭariq ʾAmīr. “Man Gharat Aur Gher Mʾutabar Rivāyāt: Bunyādī ʿAwāmil Aur Un Ke Sad-de Bāb Kī Rāhen". Māhnāma Dār al ʾUlūm 100/7-8 (2016), 1-3.
• al-Kumillāʾī, Muḥammad Ḥifẓ al-Raḥmān b. Muḥibb al-Raḥmān. al-Budūr al-Muḍiyya fī Tarājim al-Ḥanafiyya. 11 Volumes. Cairo: Dār al-Ṣālih, 1439/2018.
• Kutlubughā, Abī al-Fidāʾ Zayn al-Dīn Qāsim al-Ṣūdūnī. Tāj al-Tarājim. ed. Muḥammad Khayr Ramaḍān Yūsuf. Damascus: Dār al-Qalam, 1413/1992.
• al-Lucknawī, Abī al-Ḥasanāt Muḥammad ʿAbd al-Ḥayy. al-Fawāʾid al-Bahiyya fī Tarājim al-Ḥanafiyya. Egypt: Maṭbaʿat al-Saʿāda, 1324/1906.
• al-Lucknawī, Abī al-Ḥasanāt Muḥammad ʿAbd al-Ḥayy. Nuzhat al-Khawāṭir wa Bahjat al-Masāmiʿ waʾl-Nawāẓir. ed. Malik Maqbūl Aḥmad. 1 Volume. Lahore: Istiqlal Press, 1385/1965.
• al-Mubārakpūrī, Qāḍī Abū al-Maʿālī Āthar. Rijāl al-Sind waʾl-Hind Ilā al-Qarn al-Sābiʿ. Cairo: Dār al-Anṣār liʾl-Ṭibāʿa waʾl-Nashr, 1398/1978.
• al-Muqaddasī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Aḥmad al-Bashshārī. Aḥsan al-Taqāsīm fī Maʿrifat al-Aqālīm. Cairo: Maktaba al Madbūlī, 1411/1991.
• Niẓāmī, Khalīk Aḥmad. Some Aspects of Religion and Politics in India During the Thirteenth Century. Aligarh: Aligarh Muslim University, 1381/1962.
• al-Qureshī, Muhiyu al-Dīn Abū Muḥammad ʿAbd al-Qādir b. Muḥammad b. Muḥammad b. Naṣr Allāh b. Sālim b. Abī al-Wafāʾ. al-Jawāhir al-Muḍiyya fī Ṭabaqāt al-Ḥanafiyya. ed. ʿAbd al-Fattāḥ Muḥammad al-Ḥulw. 2 Volumes. Cairo: Dār Hajar liʾl-Ṭibāʿa waʾl-Nashr, 1413/1993.
• al-Rakbī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad b. Aḥmad b. Muḥammad b. Sulaymān al-Baṭṭāl. al-Naẓm al-Mustaʾdhab fī Tafsīr Gharīb Alfāẓ al-Muhadhdhab. ed. Muṣṭafā ʿAbd al-Ḥafīẓ Sālim. 2 Volumes. Mecca: al-Maktaba al-Tijāriyya, 1408/1988.
• al-Ṣafadī, Abū al-Ṣafāʾ Ṣalāḥ al-Dīn Khalīl b. ʿIzz al-Dīn Aybak b. ʿAbd Allāh. al-Wāfī biʾl-Wafayāt. ed. Aḥmad al-Arnāʾūṭ and Turkī Muṣṭafā. 12 Volumes. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth, 1420/2000.
• Ṣafī al-Dīn, ʿAbd al-Muʾmin b. ʿAbd al-Ḥaqq b. Shamāʾil al-Qaṭīʿī al-Baghddādī. Marāṣid al-Iṭṭilāʿ ʿalā Asmāʾ al-Amkinah waʾl-Biqāʿ. 2 Volumes. Beirut: Dār al-Jīl, 1412/1991.
• al-Sāghānī, Raḍī al-Dīn Abū al-Faḍāʾil al-Ḥasan b. Muḥammad b. al-Ḥasan b. Ḥaydar b. ʿAlī b. Ismāʿīl al-Qureshī. al-Durar al-Multaqaṭ fī Tabyīn al-Ghalaṭ. ed. Abī al-Fidāʾ ʿAbd Allāh al-Qāḍī. Beyrut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1405/1985.
• al-Sāghānī, Raḍī al-Dīn Abū al-Faḍāʾil al-Ḥasan b. Muḥammad b. al-Ḥasan b. Ḥaydar b. ʿAlī b. Ismāʿīl al-Qureshī. Kitāb al-Infi’al. ed. Aḥmad Khan. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1390/1971.
• al-Sāghānī, Raḍī al-Dīn Abū al-Faḍāʾil al-Ḥasan b. Muḥammad b. al-Ḥasan b. Ḥaydar b. ʿAlī b. Ismāʿīl al-Qureshī. at-Takmila waʾl-Dhayl waʾl-Ṣila li-Kitāb Tāj al-Lugha wa Ṣiḥāḥ al-ʿArabiyya. ed. ʿAbd al-Ḥalīm al-Ṭaḥāwī. 2 Volumes. Cairo: Maṭbaʿa Dār al-Kutub, 1438/2016.
• al-Sāghānī, Raḍī al-Dīn Abū al-Faḍāʾil al-Ḥasan b. Muḥammad b. al-Ḥasan b. Ḥaydar b. ʿAlī b. Ismāʿīl al-Qureshī. al-Mawḍūʿāt al-Sāghānī. ed. Najm ʿAbd al-Raḥmān Khalaf. Cairo: Dār Nafā liʾl-Ṭibāʿa waʾl-Nashr, 1401/1980.
• al-Sāghānī, Raḍī al-Dīn Abū al-Faḍāʾil al-Ḥasan b. Muḥammad b. al-Ḥasan b. Ḥaydar b. ʿAlī b. Ismāʿīl al-Qureshī. al-ʿUbāb al-Zākhir waʾl-Lubāb al-Fākhir. ed. Pīr Muḥammad Ḥasan. Bağdat: al-Majmaʿ al-ʿIlmī al-ʿIrāqī, 1398/1978.
• al-Saʿīdī, Muhyī al-Dīn ʿAbd al-Qādir. Surūr al-Ṣudūr wa Nūr al-Budūr. trans. Pīr Muḥammad ʿAlī Hāshimī. Delhi: Jamnur Publishing, 1425/2004.
• al-Samʿānī, Abū Saʿd ʿAbd al-Karīm b. Muḥammad b. Manṣūr al-Tamīmī. al-ʾAnsāb. 1 Volume. Hyderabad: Majlis Dāʾirat al-Maʿārif al-ʿUthmāniyya, 1382/1962.
• al-Suyūṭī, Abū al-Faḍl Jalāl al-Dīn ʿAbd al-Raḥmān b. Abī Bakr b. Muḥammad al-Khuḍayrī. Bughyat al-Wuʿāt fī Ṭabaqāt al-Lughawiyyīn waʾl-Nuḥāt. ed. Muḥammad Abū al-Faḍl Ibrāhīm. 1 Volume. Lebanon: aal-Maktaba al-ʿAṣriyya, 1431/2010.
• al-Suyūṭī, Abū al-Faḍl Jalāl al-Dīn ʿAbd al-Raḥmān b. Abī Bakr b. Muḥammad al-Khuḍayrī. al-Muzhir fī ʿUlūm al-Lugha wa Anwāʿihā. ed. Fuʾād ʿAlī Manṣūr. 1 Volume. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1418/1998.
• al-Taghribirdī, Abū al-Maḥāsin Jamāl al-Dīn Yūsuf b. ʿAbd Allāh al-Ẓāhirī al-Ḥanafī. al-Nujūm al-Zāhira fī Mulūk Miṣr waʾl-Qāhira. 7 Volumes. Egypt: Dār al-Kutub al-Miṣriyya, 1348/1929.
• al-Tamīmī, Taqī al-Dīn b. ʿAbd al-Qādir. al-Ṭabaqāt al-Saniyya fī Tarājim al-Ḥanafiyya. ed. ʿAbd al-Fattāḥ Muḥammad al-Ḥulw. 3 Volumes. Riyaḍ: Dār al-Rifāʿī, 1403/1983.
• Tashkoprizāde, ʿIṣām al-Dīn Abū al-Khayr Aḥmad b. Musliḥ al-Dīn Muṣṭafā b. Khalīl. Miftāḥ al-Saʿāda wa Miṣbāḥ al-Siyāda fī Mawḍūʿāt al-ʿUlūm. 1 Volume. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1405/1985.
• al-Zabīdī, Abū al-Fayḍ Muḥammad al-Murtaḍā b. Muḥammad b. Muḥammad al-Bilgrāmī. Tāj al-ʿArūs min Jawāhir al-Qāmūs. ed. Muṣṭafā al-Ḥejāzī. 35 Volumes. Kuwait: al-Majlis al-Waṭanī liʾl-Thaqāfa waʾl-Funūn waʾl-Ādāb, 1421/2001.
• al-Ziriklī, Abū Ghayth Muḥammad Khayr al-Dīn b. Maḥmūd b. Muḥammad b. ʿAlī b. Fāris al-Dimashqī. al-ʾAʿlām. 2 Volumes. Lebanon: Dār al-ʿIlm liʾl-Malāyīn, 1423/2002.